Lokaal Kabaal 18, juni 1996
Auteur: Jelle Van Buuren
Sluipwegen naar Europa
Op 5 mei is een 25-jarige Duitser in Leiden aangehouden omdat hij probeerde 7 Aziatische mensen Nederland in te smokkelen. De Aziaten konden zich niet identificeren en zijn overgedragen aan de vreemdelingendienst. Vlak voordat de politie aankwam zijn 2 andere mensen uit het busje gestapt en er vandoor gegaan. Hen is het wel gelukt om met behulp van een "reisbemiddelaar" alle reisobstakels te slechten. Velen echter raken verstrikt in de barrières en stranden onderweg.
De grenzen van Europa staan onder druk, heet het. Mensensmokkelaars sluizen asielzoekers door de gaten van Fort Europa. Hoog tijd voor een harder optreden, vinden regering en parlement. Daarbij zien ze één ding over het hoofd: voor veel asielzoekers is de hulp van smokkelorganisaties pure noodzaak.
Kat-en-muisgevecht
De "Baltische connectie" is niet de titel van de nieuwste thriller van Ludlum, maar de naam van een smokkelroute tussen de Baltische staten (Estland, Letland en Litouwen) en Finland. Smokkel van mensen, wel te verstaan. Met bootjes steken mensen de zee over. Het einde van een lange reis nadert. De Finse autoriteiten hebben ontsteld moeten vaststellen dat hun zo vredige kustwateren plotseling het toneel van bootvluchtelingen zijn geworden.
Overal krijgen zee-engten, bergketens en rivieren zo nieuwe namen en betekenissen. De grensrivier Oder-Neisse tussen Duitsland en Polen, La Linea tussen Mexico en de Verenigde Staten en de stranden van Zuid-Italië. Ze markeren de frontlinies waar dag in dag uit een kat-en-muisgevecht plaatsvindt tussen grensbewakers en migranten.
Bij de immigratiediensten worden de wereldkaarten opnieuw ingetekend. Met grote pijlen worden de smokkelroutes en transit-centra aangegeven. Het doet denken aan de stafkaarten waarop vroeger de waarschijnlijke marsroutes van de communistische tankcolonnes stonden aangegeven. Voor de immigratiediensten vertegenwoordigen de migranten net zo'n gevaar. Dus worden in toenemende mate militaire middelen ingezet: infra-roodcamera's, warmtesensoren, elektronische afrasteringen, patrouilles, honden, helikopters.
Hardere aanpak
In februari van dit jaar stond voor de Rotterdamse rechtbank een bende mensensmokkelaars terecht. Het Openbaar Ministerie greep het proces aan om alarm te slaan. Mensensmokkel wordt een serieus probleem in Nederland, luidde de boodschap. Een verhoging van de strafmaat en een hardere aanpak door justitie en politie werden dringend nodig geacht.
Beide wensen lijken in vervulling te gaan. De Tweede Kamer ging op 15 mei akkoord met een wetsvoorstel dat de straf op mensensmokkel verhoogt naar 4 jaar. Het Openbaar Ministerie publiceert deze maand een "plan van aanpak" tegen mensensmokkel. Met de nieuwe strafmaat voegt Nederland zich naar wat in de omringende landen gebruikelijk is. Zo hoopt de regering een "aanzuigende werking" te voorkomen.
Voor ingewijden komen de maatregelen niet echt als een verrassing. De laatste jaren is mensensmokkel in internationaal verband een prominent agendapunt geworden. Binnen de Europese Unie en Schengen worden maatregelen op elkaar afgestemd en wordt volop informatie uitgewisseld over smokkelroutes en smokkelorganisaties en de beste manieren om die organisaties pootje te lichten.
Vorig jaar belastte het College van Procureurs-generaal Officier van Justitie Van der Molen, die ook terreurbestrijding in haar portefeuille heeft, met de coördinatie van de bestrijding van mensensmokkel. Eerste wapenfeiten waren de acties van speciaal geformeerde teams van de Vreemdelingendiensten, de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de Marechaussee. In april en oktober vorig jaar werd gepost op stations en autowegen in de buurt van de Aanmeldcentra. Bestuurders van auto's die asielzoekers afzetten werden ondervraagd en hun auto's doorzocht. Hoe zijn de asielzoekers hier gekomen en van wie hebben ze hulp gehad, wilden de speurders wel eens weten. De Centrale Recherche van de Marechaussee en de Unit Mensensmokkel van de Centrale Recherche Informatiedienst (CRI) zijn belast met de analyse van de gegevens.
Ook het Ministerie van Buitenlandse Zaken droeg een steentje bij aan het onderzoek. Anderhalf jaar geleden werden speciale immigratiemedewerkers op de ambassades gestationeerd, met als specifieke taak het in kaart brengen van smokkelroutes en -technieken. Inmiddels zijn Moskou, Kiev, Accra, Colombo, Islamabad, New Delhi, Nairobi, Istanboel en Damascus met bezoeken vereerd. In de rapportage die eind januari naar de Tweede Kamer werd gestuurd bepleitte het ministerie intensivering van het project, betere samenwerking met de Schengen-partners en een hardere aanpak van luchtvaartmaatschappijen die te laks omspringen met de instapcontroles.
PR-stunt
Mensensmokkel wordt niet aangepakt uit mededogen met de asielzoekers, die vaak grote bedragen moeten neertellen voor hun hachelijke en onzekere onderneming. In de Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel mensensmokkel staat onomwonden dat "de strafrechtelijke aanpak van mensensmokkelaars een essentieel onderdeel is van de beheersing van migratiestromen". Het baart de regering grote zorgen dat asielzoekers en migranten er nog steeds in slagen Europa te bereiken.
Het beleid heeft de laatste jaren eigenlijk nog maar één doel: de aantallen moeten omlaag. Dat heeft geleid tot een raar soort Holland Promotion, waarbij de behandeling van asielzoekers zo afschrikwekkend mogelijk wordt gemaakt. Potentiële asielzoekers zullen het dan wel uit hun hoofd laten om hun hoop op Nederland te vestigen. Bovendien heeft het beleid tot gevolg dat er steeds meer reisobstakels worden opgeworpen. Het begint al op de vliegvelden in de landen van herkomst. Voor zo'n 130 landen geldt nu een visumverplichting. Zonder visum en geldige papieren kom je het vliegtuig niet meer in. Die controletaak nemen de luchtvaartmaatschappijen op straffe van een zware boete voor hun rekening. Zo fungeren ze als onbezoldigde grenswachters, getraind en geassisteerd door personeel van de Marechaussee.
Degenen die er wel in slagen hun land uit te komen stuiten vervolgens op de steeds verder gemilitariseerde buitengrenzen van Europa. Maar ook binnen Europa worden er obstakels opgeworpen. De oude grenscontroles zijn grotendeels verdwenen, maar daarvoor in de plaats zijn mobiele grenscontroles gekomen, waarmee de grenzen in feite flink zijn opgerekt. Frankrijk sprak bijvoorbeeld met Spanje en Duitsland af om in een streek van 20 kilometer aan weerszijden van de grens gezamenlijk mobiel te gaan controleren. Vervolgens werden met veel bombarie de grenzen tussen de landen "geopend".
In Nederland stropen de vliegende brigades van de Marechaussee de grensstreken af op zoek naar illegale grensoverschrijdingen. Toenmalig staatssecretaris Kosto hield bij de invoering van dit Mobiele Vreemdelingentoezicht bij hoog en bij laag vol dat er absoluut geen sprake van discriminatie zou zijn. Toch moet het voor een ieder duidelijk zijn dat het wel gebeurt. In haar jaarverslag over 1995 meldt de Marechaussee trots dat ruim 17.000 illegalen zijn opgepakt en teruggestuurd naar België en Duitsland. Het "Europa zonder grenzen" blijkt intussen één van de meer geslaagde PR-stunts van de afgelopen jaren.
Wankel bootje
Het grotere beroep dat op smokkelorganisaties wordt gedaan is het rechtstreekse gevolg van het beleid van de Europese regeringen om de inreis van asielzoekers te bemoeilijken. Hoe meer obstakels asielzoekers moeten nemen, hoe meer ze zich wenden tot de vrije markt van de "reisbemiddeling". De "bemiddelaars" verdienen vele duizenden guldens per asielzoeker. Volgens minister Sorgdrager van Justitie heeft de georganiseerde misdaad greep gekregen op de lucratieve mensensmokkel.
Naarmate het moeilijker wordt Europa te bereiken zullen de prijzen hoger worden en de vluchtpogingen driester. Daarop zullen de regeringen nog strenger beleid afkondigen en de grensbewaking nog verder opvoeren. Waardoor asielzoekers op hun beurt nog afhankelijker worden van de illegale reisbranche en de cirkel weer rond is.
Uit de studie "Toevlucht zoeken in Nederland" van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie blijkt dat de manier waaróp iemand erin is geslaagd Nederland te bereiken, niets zegt over de gegrondheid van het asielverzoek. Asielzoekers die met behulp van "reisbemiddeling" zijn gekomen, worden niet vaker afgewezen dan asielzoekers die geheel op eigen kracht hierheen komen. Sterker nog: ze krijgen zelfs iets vaker dan anderen uiteindelijk een positieve beslissing.
Elke maatregel die mensensmokkel bemoeilijkt, bemoeilijkt dus ook de kansen van vluchtelingen en ondergraaft daarmee het fundamentele recht op asiel. Het is nu eenmaal niet vantevoren te bepalen of iemand die een vals paspoort koopt, een visum vervalst, in een wankel bootje stapt of zich laat verstoppen in een vrachtwagen, wel of niet aan de criteria voldoet die de immigratiediensten op hem of haar loslaten. Net zo min is van tevoren vast te stellen of zo iemand van zins is om de asielprocedure te doorlopen of de hoop heeft gevestigd op een illegaal bestaan.
Maar dat zijn van die lastige feiten die niet sporen met de permanente staat van krijgshaftige opwinding waarin het asieldebat zich bevindt. Liever wordt daarom het beeld gekoesterd dat mensen die gebruik maken van een smokkelorganisatie duistere lieden met duistere motieven zijn. Het onderwerp leent zich voor harde taal, want als je niet te veel oog wilt hebben voor nuances, kan een gemiddeld Kamerlid een explosieve cocktail brouwen van mensensmokkel, georganiseerde criminaliteit, vrouwenhandel, gedwongen prostitutie en illegaliteit. Dat zo asielzoekers eens te meer worden geassocieerd met criminaliteit en illegaliteit, zal door velen als een prettig bijeffect worden gezien.
Hemeltergend
Een harde aanpak van mensensmokkel sluit ook naadloos aan bij de Europese voorkeur voor de opvang van vluchtelingen in de eigen regio. Kosto lanceerde in november 1993 al eens het idee om de asielprocedure te verplaatsen naar de regio van herkomst. Er zijn al studies naar verricht, onder andere over de mogelijkheid om de Europese landen in die regio's grondgebied te laten "leasen". Europese staten kunnen zo de problemen die nu in hun voortuin liggen, naar elders verplaatsen. Dat is niet alleen goedkoper; het hele probleem wordt tevens onzichtbaarder gemaakt, waarmee de druk verdwijnt om tot een fatsoenlijke oplossing te komen.
De juridische en praktische obstakels die de laatste jaren zijn opgetrokken, hebben geleid tot een drastische afname van het aantal asielzoekers in Europa. Daarmee is er geen vluchteling minder in de wereld. Alleen raken ze meer en meer opgesloten in de landen die ze nu net probeerden te ontvluchten, of zitten ze opeengehoopt in naburige staten. Op zoek naar bescherming die daar niet of nauwelijk is. Het aantal ontheemden is explosief gestegen en is al veel hoger dan het aantal vluchtelingen dat zich buiten de eigen regio bevindt.
De enorme vluchtelingenkampen in Zaïre, Burundi of Ivoorkust, vol hemeltergende ellende, vormen in feite een vorm van opvang in de eigen regio. Geen politicus zal openlijk erkennen dat dit de gewenste oplossing is. Maar dat verhindert hen niet om beleid aan te sturen en te ondersteunen dat onherroepelijk tot onmenselijke omstandigheden leidt.