Lokaal Kabaal 21, februari 1997

Auteur: Petra Schultz

Massadeportaties per Eurocharter

Augustus vorig jaar werd de Zaïrees X om half 7 's ochtends uit het bed van zijn Leidse vriendin gelicht. De agenten namen nog wel de moeite zich te identificeren, maar van X hadden ze geen arrestatiebevel of foto bij zich. Ze zeiden alleen: "Ga in de auto!". Hoewel ze een officiële aanvraag voor samenwonen aan het voorbereiden waren, werd X razendsnel het land uitgezet. Samen met tientallen andere vluchtelingen uit Nederland en Frankrijk werd hij per Eurocharter naar Afrika gedeporteerd. De deportaties waren in heel Nederland in het geheim voorbereid. Zijn vriendin diende een klacht in bij de politie. Het schokkende verhaal van X en zijn vriendin.

Op 28 augustus zijn 10 Zaïrezen Nederland uitgezet. De bedoeling was om 30 a 35 Zaïrezen tegelijk te deporteren. Dit mislukte. De plannen waren uitgelekt en veel vluchtelingen doken onder. Een gezin dat dat niet deed, kon zich op een slimme manier alsnog onttrekken aan uitzetting. Samen met hun baby en 2 andere kinderen, die de politie van school ophaalde, werden ze opgesloten in de gevangenis. Andere vluchtelingen zeiden tegen het gevangenispersoneel dat ze de baby moesten voeden. Toen ze die in handen kregen, gingen ze er vandoor en kon het toen onvolledige gezin niet worden uitgezet.

De uitzetting vond plaats in samenwerking met de Franse autoriteiten. De 10 Zaïrezen uit Nederland zijn daarom met een Boeing naar een militaire basis nabij Parijs gebracht. Samen met 88 Franse illegalen uit Mali, Senegal, Zaïre en Tunesië zijn ze door gevlogen naar Afrika. De Zaïresen werden in Kinshasa in Zaïre gedropt. Onder de Franse illegalen zaten ook Afrikanen uit het kerkasiel in de St. Bernard-kerk in Parijs.

Ook in Frankrijk is de uitzetting in grote stilte voorbereid. Air Charter, een dochter van Air France, werd slechts enkele uren van tevoren ingelicht. De vakbond CFDT-Air France heeft de directie meegedeeld dat hun leden niet willen meewerken aan politie-operaties. De CFDT heeft samen met de CGT opgeroepen tot demonstraties tegen "les charters de honte", "de charters van de schaamte". Ook in Mali hebben de massadeportaties tot demonstraties geleid.

Klacht

X woonde al tweeënhalf jaar in Nederland. Begin 1996 raakte hij uitgeprocedeerd. Hij bleef in zijn asielzoekerswoning in Leiderdorp wonen en ontving nog steeds een uitkering. Ook stempelde hij nog bij de vreemdelingendienst, zoals vluchtelingen in de procedure dat moeten doen. Met uitzetting werd in het geheel geen haast gemaakt.

Hij zou officieel gaan samenwonen met zijn vriendin. Op grond hiervan zou X normaliter een verblijfsvergunning krijgen. Alleen de benodigde papieren ontbraken nog, zoals zijn Zaïrese geboortebewijs. Dit vorderde al aardig. De vriendin van X, Elly Pannebakker, medewerkster van de werkgroep Leiden, stad van vluchtelingen: "Het hoofd van de Leiderdorpse vreemdelingenpolitie, de heer Poot, wist van onze plannen. Hij was nog niet met de uitzettingsprocedure begonnen. Twee weken voor de uitzetting hebben we de politie gevraagd of we langs moesten komen, maar dat hoefde niet. We hadden het idee dat we volkomen legaal bezig waren."

Op aanraden van de Leidse burgemeester en korpsbeheerder Goekoop diende ze een klacht in bij de politie. Die klacht spitst zich toe op het feit dat X gearresteerd is en de manier waarop. In de klacht staat dat "X nooit een verzoek heeft ontvangen zelf een laissez-passer aan te vragen bij de Zaïrese ambassade, noch enig bericht dat hij binnen een bepaalde termijn het land moest verlaten. Dat zijn stappen die normaliter vooraf gaan aan verdergaande acties." Mocht er van hogere instanties direct opdracht zijn gegeven tot het overslaan van die stappen, aldus Pannebakker, "dan was het toch redelijk geweest, wanneer de vreemdelingendienst Leiderdorp hiertegen een bezwaar kenbaar had gemaakt."

Vluchtelingenwerk

Pannebakker: "Ik kan me niet voorstellen dat Poot ons zo'n loer heeft gedraaid. We vertrouwden hem, anders was X wel ondergedoken. Vluchtelingenwerk pushte steeds dat we contact met de politie moesten houden. Vluchtelingenwerk lijkt niet te beseffen hoe streng het uitzettingsbeleid nu is. Men dacht door de goede contacten met de politie de uitzetting tegen te kunnen houden. Zelfs nu geeft Vluchtelingenwerk niet toe dat men het mis had. De contacten met de politie moeten blijkbaar goed gehouden worden. Ik vind hun rol onduidelijk. Ze zijn er toch voor de vluchteling?" Volgens Pannebakker zei Vluchtelingenwerk nog over zichzelf en over de politie: "Wij zijn geen jagers".

Op de ochtend van de arrestatie is de politie eerst naar het huis van X gegaan en daarna direct naar het huis van zijn vriendin. X werd snel afgevoerd: "Ik kon - mij haastig aangekleed hebbend - nog net zien hoe mijn partner weggevoerd werd." Pannebakker weet niet hoe de politie aan haar adres is gekomen: "Hoewel onze relatie bij de vreemdelingendienst bekend was, is mijn adres - voorzover mij bekend - nooit doorgegeven. Dit roept de vraag op hoe men daarachter is gekomen", aldus de klachtbrief.

Afschuiven

Na zijn arrestatie is X naar het Leidse politiebureau gebracht. Pannebakker is hem achterna gefietst: "Ik heb mij gemeld en uitgelegd waarom ik op het bureau was. Ik heb X nog een kwartier gezien. Ik dacht toen nog dat het in orde zou komen en heb niet afscheid genomen met het idee dat hij naar Zaïre zou gaan. Na ruim 2 uur zag ik een van de agenten die mijn partner meegenomen hadden. Hij vroeg mij wat ik daar deed, aangezien mijn partner intussen al op Schiphol zat!"

Pannebakker heeft nog gedaan wat ze kon om de uitzetting te verhinderen. De Leidse vreemdelingenpolitie zei dat het een zaak was van de Leiderdorpse politie. Daar heeft ze toen mee gebeld. Maar Poot zou op vakantie zijn. En bovendien was "de afspraak met hem mondeling, dus daar hadden we niets aan. Leiderdorp zei op hun beurt weer dat de IND verantwoordelijk was. Dat afschuiven van de verantwoordelijkheid neem ik ze kwalijk."

Samen met haar advocaat heeft ze die middag de uitzetting nog voor de rechter gekregen. X verloor deze zaak. "Bij zijn asielverzoek had X gezegd dat hij getrouwd was en kinderen had. Dit is niet zo. Maar hij had gehoord dat zijn asielverzoek dan kansrijker zou zijn. De advocaat probeerde de rechter nog uit te leggen dat dat verhaal uit nood geboren was. Maar die vond dat je niet kon samenwonen als je gezegd hebt dat je getrouwd bent. En bovendien, dat vliegtuig gaat dezelfde avond nog en de overheid heeft zijn ticket naar Zaïre al betaald. Dan hebben ze er belang bij dat hij ook werkelijk vertrekt", aldus Pannebakker.

Plastic zak

X werd naar de illegalengevangenis Nieuwersluijs gebracht, en vandaar naar Schiphol. Op Schiphol moest hij 3 kwartier alleen in een auto wachten. X: "Buiten stonden ze te praten en te lachen. Niemand keek naar me om. Toen ik vroeg of ik eruit mocht om te plassen, kreeg ik een plastic zak om het in te doen." Eenmaal uit de auto moest hij zich uitkleden en laten fouilleren. Ook moest hij water drinken en weer uitspugen. "Bellen mocht ik niet. Een Zaïrees uit Maastricht was gearresteerd terwijl zijn zwangere Nederlandse vriendin boodschappen aan het doen was. Hij mocht geen afscheid nemen. Niemand mocht meer meenemen dan de kleren die hij aan had. Geld dat mensen toevallig bij zich hadden, werd afgepakt en pas in Zaïre weer teruggegeven."

Toen X weigerde zijn naam op een laissez-passer te schrijven, deed de politie het zelf. De 10 Zaïrezen werden tot in Frankrijk door tientallen Nederlandse agenten 'begeleid'. "In het vliegtuig mocht je niet naar buiten kijken. De gordijnen gingen dicht en je moest blijven zitten. Alleen onder begeleiding van een agent met wapenstok en pistool mocht je naar de wc", vertelt X.

De Afrikanen die er in Frankrijk bijkwamen, vochten tegen hun uitzetting en werden geboeid en met gescheurde kleren het vliegtuig binnengebracht. "Vlak voor de landing in Zaïre kwam het weer tot een vechtpartij. Een Zaïrees werd boos, waarna alle agenten zich op hem stortten. Hij kon toen niet meer ademen en moest gereanimeerd worden. In Zaïre riep de Zaïrese politie onze namen af van een lijst. We moesten geld geven en toen konden we gaan. Ik heb ze 50 dollar gegeven omdat ik niet wist wat er anders met me zou gebeuren." Daarna is X naar zijn familie gegaan.

Omdat Zaïre veel mensen opneemt zonder te controleren of het wel landgenoten zijn, zal de Zaïrese overheid hiervoor volgens Pannebakker wel geld krijgen van de Nederlandse overheid. Pannebakker is X achterna gereisd, en is in Zaïre met hem getrouwd. Ze hebben nu toestemming om samen in Nederland te leven.

Eurocharters

Uitzettingen als van X staan niet op zich. In maart 1995 was Nederland de eerste die een zogenaamde Eurocharter organiseerde. Samen met Frankrijk en Duitsland werden toen ook Zaïrezen uitgezet. De Tweede Kamer wachtte toen nog het antwoord af op haar vragen over de uitzetting van Zaïrezen. Normaal gaat men in de tussentijd niet tot uitzetting over. Dat gebruik werd speciaal voor deze gelegenheid geschonden. De UNHCR heeft zich tevergeefs uitgesproken tegen deze groepsuitzettingen want sindsdien zijn er nog 7 charters met Zaïrezen vanuit Nederland vertrokken. Samen uitzetten is goedkoper voor de Europese regeringen.

Nelly Koetsier van de Steungroep Zaïrese Vluchtelingen (SZV) onderzocht de Eurocharters: "De uitzettingen van de Zaïrese asielzoekers worden gecoördineerd door de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND). Dat wil zeggen dat de korpschefs van de regionale politieafdelingen van de IND de opdracht krijgen om op een bepaalde dag Zaïrese asielzoekers op te pakken. Deze opdracht wordt onder strikte geheimhouding verstrekt. Er wordt ook aangegeven om welke Zaïrezen het gaat en als tijdstip van arrestatie wordt genoemd 6 uur 's ochtends. De IND regelt de rest: detentie en het verwijderen via Schiphol. Op Schiphol worden de asielzoekers overgeleverd aan de Koninklijke Marechaussee. Op een bepaalde datum worden zo bij verrassing over het hele land nietsvermoedende asielzoekers van hun bed gelicht. Men pakt maar wat op om het vliegtuig vol te krijgen, soms ook mensen die geen Zaïrees zijn." Bij de eerste collectieve uitzetting waren 6 mensen betrokken die om die reden Zaïre weer uitgezet werden.

De SZV heeft in 1995 twee maal een klacht ingediend bij de Nationale Ombudsman. Die hadden betrekking op de geheimzinnigheid waarmee de IND de uitzettingen omkleedt, het negeren van Tweede Kamervragen door de Staatssecretaris van Justitie, het uiteenrukken van mensen die een relatie hebben, het arresteren van minderjarige kinderen, het uitzetten van niet uitgeprocedeerden en het intrappen van deuren door de politie om mensen op te pakken. De behandeling van de klachten is nog niet afgerond, omdat de IND de vragen van de Ombudsman nog steeds niet beantwoord heeft.

X wil om privacy-redenen anoniem blijven.

Terug