Lokaal Kabaal 23, mei 1997
Auteur: Harry Westerink
Het ministerie van Justitie zegt het recht voor z'n raap: "De gedetineerden moeten net als iedereen in de burgermaatschappij 'werken voor de kost'." Met het beleid van "werkzame detentie" worden ze "sober, streng en humaan" aangepakt. "Detentie is allereerst een straf." Onder dit regime gaan ook de nooit veroordeelde illegalen in De Geniepoort gebukt.
Voor de 144 illegalen in De Geniepoort "ligt in deze laatste fase van het verblijf in Nederland het accent op werken en niet op leren", aldus gevangenisdirecteur Van Manen. Ze werken er ongeveer 26 uur per week en verdienen maximaal ƒ 1,25 per uur. In Huizen van Bewaring, zoals De Geniepoort, zijn gevangenen niet verplicht om te werken. Ze mogen het werk weigeren. Toch werkt het merendeel van hen wel. Want hoe laag het loon ook is, het is net genoeg om een pakje sigaretten te kunnen kopen en een TV te kunnen huren. En zonder werk zitten ze zich ongeveer 23 uur per dag dood te vervelen op hun cel. Van Manen liegt wanneer hij suggereert dat gevangen illegalen kunnen sparen van hun verdiensten. Een weekloon van maximaal 45 gulden is zelfs ontoereikend om het leven in de gevangenis een beetje minder ondraaglijk te maken.
Zakjes plakken
Wasknijpers maken en zakjes plakken, dat is van oudsher het beeld van gevangenisarbeid. Inmiddels zijn gevangenissen omgebouwd tot moderne productie-bedrijven die vergelijkbaar zijn met ondernemingen buiten de gevangenispoort. Ongeveer 12 duizend gedetineerden in 40 Nederlandse gevangenissen verdienen ongeveer 30 miljoen gulden. Onder hen bevinden zich zo'n 900 illegalen. Het zijn volwaardige, maar zwaar onderbetaalde werknemers die onder meer sjoelbakken, aanhangwagens, celdeuren, dierenverblijven, tuinhuisjes, en bedrijfskleding maken. Dat de arbeidsomstandigheden te wensen overlaten, behoeft geen betoog.
De gevangenisindustrie werkt "marktgericht". De overheid is al lang niet meer de enige opdrachtgever. "Werk uitbesteden aan de gevangenis? De Geniepoort maakt het." Met dit soort reclameslogans gaat de directie van De Geniepoort de boer op om orders van bedrijven binnen te halen. De directie doet aan "marktonderzoek" en is verantwoordelijk voor de hoeveelheid werkopdrachten en de jaarlijkse opbrengst. Zijn er onvoldoende orders, dan kunnen gevangenen niet werken en nog minder geld verdienen.
Marktconform
Door de schaamteloze uitbuiting van de gevangenen is de "interne kostprijs" van een in de gevangenis gemaakt product veel lager dan gebruikelijk. Toch moeten gevangenissen aan hun afnemers prijzen doorberekenen die gewone bedrijven ook hanteren. Want "als normale partners in het zakelijk verkeer" mogen gevangenissen "particuliere ondernemingen en sociale werkplaatsen geen oneerlijke concurrentie aandoen".
Van het verschil tussen de "kostprijs" en de "marktconforme prijs" krijgen gedetineerden geen cent te zien. Maar ook justitie houdt nog steeds geen geld over aan de "werkzame detentie" van illegalen. Integendeel, de overheid leidt zwaar verlies op de illegalendetentie: jaarlijks 83 miljoen. Van Manen: "Ons doel is het scheppen van arbeidsplaatsen, niet het maken van winst."
Verboden
Illegalen mogen in Nederland niet werken. Werkgevers die illegalen in dienst hebben, kunnen veroordeeld worden tot het betalen van forse boetes en zelfs het verrichten van dwangarbeid. Gevangenisdirecteuren mogen illegalen wel aan het werk zetten. Een fraai staaltje van Nederlandse schijnheiligheid. Moeten gevangeniswerkgevers in dit geval ook niet aangepakt worden? Moet directeur Van Manen niet zelf gevangen worden genomen en aan de dwangarbeid gezet?
Maar terwijl Van Manen in alle vrijheid illegalen mag uitbuiten, worden critici van de "werkzame detentie" zoveel mogelijk tegengewerkt. Informatie over de gevangenisarbeid houdt de directie zoveel mogelijk binnenkamers. Dat bleek onlangs weer eens. Een medewerker van De Fabel van de illegaal stond buiten op het parkeerterrein voor De Geniepoort te wachten toen een vrachtwagen het complex binnenreed. Hij noteerde de bedrijfsnaam die op de auto stond. Gealarmeerd door de videocamera's kwamen twee bewakers op hem af en eisten inzage in wat hij had opgeschreven. En zo blijft het moeilijk om te achterhalen voor welke opdrachtgevers gevangenen in De Geniepoort werken.
Voorzover De Fabel heeft kunnen achterhalen, profiteren de volgende bedrijven waarschijnlijk van het werk van illegalen in De Geniepoort: