De Fabel van de illegaal 26, december 1997

Auteur: Petra Schultz

Op vrijdag 7 november zijn 3 uitgeprocedeerde Ethiopiërs op straat gezet. Ze woonden al vierenhalf jaar in een woning in Hazerswoude-Rijndijk. Die hadden ze gekregen toen ze nog in de asielprocedure zaten. Met toestemming van de rechter zette de gemeente de Ethiopiërs op straat. Al eerder waren de vluchtelingen onder zware druk gezet om 'vrijwillig' te vertrekken.

Een jaar geleden zette de deurwaarder 2 van de 3 Ethiopiërs ook al eens op straat. Nadat een van hen een zelfmoordpoging had gedaan, mochten ze hun woning weer in. De gemeente vond het toen inhumaan om hen op straat te zetten en sloot een gebruikerscontract af. De Ethiopiërs konden voor onbepaalde tijd gebruik maken van de woning.

De gemeente zet hen nu opnieuw op straat. Een van de officiële redenen: ze zijn uitgeprocedeerd. Dat was een jaar geleden ook al zo. Maar wat is er dan veranderd? Een jaar terug woonden de Ethiopiërs nog samen met een andere vluchteling die nog in procedure was. Nu die een A-status heeft en verhuisd is, wil de gemeente het pand aan anderen geven.

Mobiel verwijderen

In werkelijkheid wordt het gebruikerscontract nu opgezegd vanwege de landelijke politiek. De Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) heeft de gemeente verzocht het contract te beëindigen. Sinds de gemeente Apeldoorn geweigerd heeft om uitgeprocedeerde vluchtelingen op straat te zetten, heeft Justitie "mobiele bijstandsteams" opgericht die gemeenten 'helpen' met het verwijderen. Op 29 juli is zo'n team in Hazerswoude op bezoek geweest. Men stelde de Ethiopiërs voor om 'vrijwillig' Nederland te verlaten. Als de Ethiopiërs niet 'vrijwillig' zouden meewerken, dan zouden ze op straat komen te staan.

Het mobiele bijstandsteam maakte notulen van het gesprek met een van de Ethiopiërs: "Hij heeft Nederland niet verlaten omdat hij een politiek vluchteling is en om die reden zal worden opgepakt na terugkeer in Ethiopië. Hem wordt vervolgens meegedeeld dat alle inhoudelijke aspecten al uitvoerig bij de asielaanvraag en beslissingen aan de orde zijn gekomen, zodat ze thans niet meer besproken zullen worden. Vertrek via het terugkeerbureau is voor hem niet aan de orde. Het gaat hem niet om een financiële vergoeding. Hij kan en wil niet terug."

De Ethiopiërs moeten bij de Ethiopische ambassade in Nederland reisdocumenten aanvragen om terug te kunnen keren. De ambassade geeft die documenten alleen af als de Ethiopiërs verklaren dat ze Nederland werkelijk vrijwillig verlaten. De advocaat van een van de Ethiopiërs vertelde dat de ambassade zijn cliënt daarom geen documenten wilde verschaffen: "Hij is in oktober 1996 op de ambassade geweest en kreeg toen te horen dat de afgifte van de documenten alleen ter hand zou worden genomen als Nederland ontwikkelingshulp zou toezeggen."

Omkoping

Aldus geschiedde. Weliswaar zijn de plannen nog niet geheel uitgewerkt, maar de basis is er. In ruil voor 14 miljoen gulden ontwikkelingshulp - bovenop de 85 miljoen die Ethiopië nu jaarlijks ontvangt - verklaarde het regime zich in augustus bereid ook vluchtelingen terug te nemen die niet 'vrijwillig' terugkeren. De 14 miljoen gulden moet volgens de plannen ten goede komen aan de lokale gemeenschappen waarin de vluchtelingen zullen terugkeren. Ook de vluchtelingen zelf zullen een klein bedrag ontvangen. De overeenkomst met Ethiopië is het eerste succes van het "geïntegreerde terugkeerbeleid", waarbij geld van Ontwikkelingssamenwerking wordt ingezet om regimes te bewegen gevluchte onderdanen terug te nemen. Met Angola, Soedan, Eritrea en Sri Lanka wordt inmiddels ook onderhandeld.

Staatssecretaris Schmitz, Vluchtelingenwerk, INLIA en de Raad van Kerken zijn blij met het project. De Ethiopiërs die meewerken aan deze 'vrijwillige' terugkeer, worden dan immers niet meer op een kille manier uitgezet. Schmitz versterkt zo het maatschappelijk draagvlak voor het deportatiebeleid. Toch is niet iedereen blij. De Ethiopische vluchtelingen zelf bijvoorbeeld. Zij vinden het project niets anders dan verwijderingsbeleid in een nieuw jasje. Ze nemen het de hulporganisaties bijzonder kwalijk dat ze aan dit beleid meewerken.

Fatma Özgümüs is namens VluchtelingenOrganisaties Nederland (VON) betrokken bij de besprekingen over het project. VON is er buitengewoon kritisch over. Özgümüs vindt dat het terugkeerbeleid niet zo geïsoleerd mag worden bekeken. Het is onlosmakelijk verbonden met de kwaliteit van de asielprocedure en de ambtsberichten. En die rammelen volgens VON nog steeds aan alle kanten. "In het akkoord dat Nederland en Ethiopië sloten, staat geen letter over veiligheidsaspecten. Voor ons zijn die cruciaal. Er zijn teveel recente voorbeelden van mensenrechtenschendingen om te zeggen: die hele groep kan terug", aldus Özgümüs.

Momenteel wonen duizenden uitgeprocedeerde vluchtelingen in woningen van de Rijks Opvangregeling Asielzoekers (ROA). Gemeenten moeten hen nu van de rijksoverheid op straat gaan gooien. Sommige gemeenten hebben dit uit humanitaire overwegingen geweigerd. Anderen willen geen vuile handen maken. De gemeenten moeten namelijk naar de rechter toe om een ontruimingsbevel te halen.

Om de gemeenten te 'helpen' is daarom de Taakgroep Toezicht en Terugkeer van de Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) opgericht, ofwel de "mobiele bijstandsteams". In Zoetermeer zijn al de eerste contacten gelegd tussen de bijstandsteams en andere betrokken organisaties. In Rijnwoude zijn ze al daadwerkelijk actief. Volgens politiewoordvoerder Blom zijn ze in Leiden nog niet gesignaleerd.

Onlangs werd er een nieuw stappenplan ontwikkeld waarin gedetailleerd staat beschreven hoe gemeenten ROA-voorzienigen moeten beëindigen. Nieuw is ook dat alle uitgeprocedeerde vluchtelingen uit hun ROA-woning gezet moeten worden. Vroeger gold dat alleen voor Chinese, Eritrese en Ethiopische vluchtelingen. Er is wel een uitzondering gemaakt voor weigerachtige gezinnen met kinderen. In plaats van hen zonder voorzieningen op straat te zetten moeten gemeenten hen naar deportatiekamp Ter Apel of een asielzoekerscentrum sturen.

Gerrit de Wit

Terug