De Fabel van de illegaal 27, februari 1998
Auteur: Petra Schultz
In november 1995 gingen 40 Iraniërs op het Leidse Stadhuisplein voor 3 dagen in hongerstaking. Vanaf dat moment is De Fabel aan de slag gegaan met het idee van kerkasiel voor Iraanse vluchtelingen. Het Leidse initiatief groeide en riep in september 1996 de eerste landelijke vergadering bijeen. In juni 1997, toen de wanhoop onder Iraniërs enorm was, begon het kerkasiel. Dat leverde een grote bijdrage aan de huidige opschorting van de uitzettingen naar Iran. De Iraniërs mogen nu zelfs terug naar de asielzoekerscentra.
Het plan voor kerkasiel ontstond door contact met de organisatoren van het kerkasiel voor Zaïrezen en door het feit dat de Iraniërs zelf redelijk goed georganiseerd waren. De Fabel wilde met het kerkasiel politici onder druk zetten. Een breed gesteund kerkasiel moest mogelijk zijn omdat veel Nederlanders vinden dat Iraniërs niet veilig terug kunnen. Dat idee leidde tot het Steunpunt Kerkasiel Iraanse Asielzoekers (SKIA), waarin 9 organisaties deelnemen van religieuzen, radicaal-linksen en de vluchtelingen zelf. Er heersten verschillende politieke inzichten en verschillende belangen. Maar er waren ook verschillende mogelijkheden waardoor het kerkasiel uiteindelijk juist succesvol is geworden.
De eis van het kerkasiel was "Stop uitzettingen naar Iran. De veiligheid van teruggestuurde asielzoekers is, door de slechte mensenrechtensituatie, niet gewaarborgd bij uitzetting." Er was lang gediscussieerd over deze eis. Vooraf vonden sommigen hem onhaalbaar, zeker omdat er toen nog geen teken was van de brede steun die het kerkasiel later zou krijgen. Er waren trouwens ook nog andere eisen in omloop, zoals "legaal verblijf voor Iraanse asielzoekers in plaats van illegalisering" en "vluchtelingen moeten een rechtvaardige en zorgvuldige asielprocedure krijgen". Een kerkelijke organisatie wilde echter het woord "illegalisering" eruit en in plaats van "legaal verblijf" een "voorlopige vergunning tot verblijf". De Fabel is voor open grenzen en weigert in principe te pleiten voor selectie van vluchtelingen of voor welke asielprocedure dan ook. Uiteindelijk koos SKIA voor die ene eis van "geen uitzettingen naar Iran". Tijdens het kerkasiel zelf bleven de discussies beperkt, omdat duidelijk was waar de organisaties samen voor stonden.
Brede steun
De Iraniërs werden eerst opgevangen in De Morgensterkerk in Eindhoven. Kerken in Helmond, Amsterdam, Voorburg, Wijchen, Sittard en Geleen namen de estafette later over. Bij iedere verhuizing waren naast de SKIA-leden, de Iraniërs en de asielverlenende kerk de media nadrukkelijk aanwezig. Prominenten als de commissaris van de koningin van Brabant, Jos Brink, schrijfster Lydia Rood en een hoogleraar vreemdelingenrecht spraken zich uit voor het kerkasiel, evenals de organisaties Justitia en Pax, CDA initiatiefgroep Vluchtelingenbeleid en Asyl in der Kirche. Hoe kwader de politici zich over het kerkasiel maakten, hoe eensgezinder de kerken de rijen sloten.
De steun van buiten de kerken bleef over het algemeen onzichtbaar. Wel hield Fatma Özgümüs van VluchtelingenOrganisaties Nederland (VON) in de kerk De Duif een toespraak. Ze vond het belangrijk om het Iraanse kerkasiel te steunen, om een streep te trekken. Als het de overheid zou lukken om de Iraniërs massaal uit te zetten, dan staan de deuren open voor de uitzetting van vluchtelingen van alle andere nationaliteiten.
Het kerkasiel was voor de buitenwereld een initiatief van "de kerken". Dat gaf het voor een deel zijn kracht: "dé kerken keren zich tegen het asielbeleid". Het maakte grote indruk dat de kerken zich voortaan niet alleen maar tegen armoede inzetten, maar ook tegen het restrictieve asielbeleid.
De media schreven over het algemeen positief over het kerkasiel. Journalisten wilden vooral de motivatie van de kerken weten. De SKIA-organisaties, en zeker de niet-religieuze zoals De Fabel, werden daardoor minder zichtbaar. Voor de Iraniërs zelf was er over het algemeen slechts oppervlakkige interesse.
Rijsbergen
Het kerkasiel was indirect gericht op de politici. SKIA sprak wel met hen, maar ging niet in op voorstellen om het kerkasiel te stoppen in ruil voor medezeggenschap over welke Iraniërs een verblijfsvergunning zouden moeten krijgen, en welke niet.
Bij de parlementaire hoorzitting over Iran kwam aan het licht dat Nederland uitgezette Iraanse vluchtelingen helemaal niet volgt na aankomst in Iran, in tegenstelling tot wat staatssecretaris Schmitz altijd had beweerd. Dat deed de twijfel over het beleid van Schmitz tot grote hoogte stijgen en de uitzettingen werden opgeschort. In dezelfde periode werd bekend dat uitgezette Iraniërs daar waren gedood of gevangen gezet.
Op 30 november bracht SKIA de kerkasiel-Iraniërs en een aantal anderen naar aanmeldcentrum Rijsbergen. Ze werden opgevangen in een asielzoekerscentrum. Zo wilde SKIA een discussie forceren over het op straat laten staan van de uitgeprocedeerde Iraniërs. Rechters hadden intussen gezegd dat er zoveel onduidelijkheid was over het Nederlandse beleid dat Iraniërs sowieso in de opvangcentra moesten worden toegelaten. Schmitz oefende nog wat druk uit op de rechters, maar haalde op 18 december bakzeil. Ze zei weer over uitzettingen naar Iran te willen spreken wanneer er een nieuw ambtsbericht zou zijn. Het kerkasiel is daarom opgeschort, maar niet beëindigd.