De Fabel van de illegaal 27, februari 1998
Auteur: Harry Westerink
André van der Wal heeft zichzelf benoemd tot de enige Germaanse sjamaan van Nederland. Odin, god van de Vikingen, zou aan hem zijn verschenen in de gedaante van een wolf. Van Odin zou hij hebben geleerd om op te komen voor de Germanen. Want die zouden in ons land vreselijk gediscrimineerd worden. Een kijkje in de keuken van een moderne manager, die goed verdient aan priesteropleidingen, inwijdingen, aura-reinigingen, en de verkoop van "etherische oliën", houtskool, boeken en cassettes. Het gedweep met "oude Germanen" is een lucratieve handel waarbij goedbedoelende New Age-sympathisanten het risico lopen in politiek dubieus vaarwater terecht te komen.
Van der Wal heeft bij wijze van inwijdingsritueel 9 dagen in een leren zak gehangen en zegt in een "weerwolf" te kunnen veranderen. Hij is dagelijks druk in de weer met een magisch zwaard, staf, kelk, schild, cirkel en altaar. In dienst van Germaanse goden geneest hij, voorspelt hij en staat hij in harmonie met zichzelf en zijn natuurlijke omgeving. Aldus de Odin-priester zelf.
Van huis uit is Van der Wal computerprogrammeur. Het liefst noemt hij zich "IJswolf" of "Weerwolf", erenamen voor leden van de meest verheven priestergroep in de Odin-cultus. Hun taak was het om de heilige Germaanse wouden te beschermen tegen indringers. Ook Van der Wal beschouwt zichzelf als beschermer: "Ik doe hetzelfde als waar Greenpeace voor strijdt: Moeder Aarde beschermen. Met dit verschil: ik heb het voordeel dat ik door mijn band met Odin verder in de toekomst kan kijken." (1) Omdat hij met de benaming IJswolf nogal werd geplaagd, heeft hij zichzelf later "Zar-adhust Andreas" genoemd. "Zar-adhust" betekent "Vredesvorst", de hoogste eretitel voor een "meester" in de leer van Zarathoestra.
Grote wijze vader
Van der Wal was vroeger actief in de Mazdaznan-beweging, die de filosofie van ene Zarathoestra Spitama aanhangt. Zarathoestra Spitama was volgens aanhangers "de grote wijze vader van het blanke ras". Ook de antroposoof Rudolf Steiner en de theosoof Annie Besant beschouwen deze "profeet", waarvan volstrekt onzeker is of hij werkelijk heeft geleefd, als de "grote voorbereider van de komst van Christus". Volgens Steiner is Zarathoestra Spitama later gereïncarneerd in Jezus. Mazdaznan-aanhangers beweren dat
Jezus, "de grootste vredesvorst", in een Zarathoestrische familie is geboren en volgens de reinheidsleer van Zarathoestra Spitama heeft geleefd. Over het leven van Jezus zou veel meer bekend zijn dan in de Bijbel staat, maar kerkelijke machthebbers zouden publicaties hierover steeds weer tegenhouden of alle boeken opkopen.
Zarathoestra Spitama zou rond 6.900 v. Chr. in Oost-Iran hebben geleefd en de volken omhoog hebben getrokken uit "de degeneratie". "Hij veredelde grassoorten en kweekte zo voor het eerst de tarwe, dat een levensbrood is geworden voor het Blanke Ras. Ook wordt aan hem toegeschreven dat hij kruiden veredelde en dat hij als eerste de appel, de kers, de druif en de artisjok heeft gekweekt". Een hele peer dus, die Zarathoestra, die enige tijd zou hebben geleefd in "een gemeenschap van edelgezinde mensen die zich hadden teruggetrokken om het jonge Blanke Ras verder te ontwikkelen op de weg naar vooruitgang". (2)
Actieve Ariërs
Grondlegger van de huidige Mazdaznan-leer is de Zwitser Otto Hanisch, bijgenaamd Otoman Zar-Adusht Ha'nisch, die leefde van 1854 tot 1936. Hij schreef onder meer het boek "Rassenleer", waarin hij stelt dat "het blanke ras" ongeveer 12.000 jaar v. Chr. in "Hoog-Tibet" is ontstaan uit "het gele ras". Ongeveer 8.000 v. Chr. zouden die blanken zich hebben gesplitst in 2 groepen. Enerzijds de "compemplatieven", de "Veda-Ariërs", die oostwaarts naar India getrokken zouden zijn, en anderzijds de "actiever aangelegden", de "Vesta-Ariërs", die westwaarts gingen. Om die laatste groep "Ariërs" draait het bij de Mazdaznan. Die zouden zich steeds beter gaan "veredelen" en op weg zijn naar "een ideale gemeenschap". Hanisch stichtte in Zwitserland de kolonie "Aryana", waarin enkel "blanke Ariërs" mochten wonen.
Naar eigen zeggen is de Mazdaznan-beweging "geen kerk, geen sekte en geen vereniging, maar een filosofie voor vrijdenkers voor het dagelijks leven". (3) Men streeft naar "zelfhulp van zeer praktische aard" via "huismiddelen" van Aryana, "het handelsdepartement van de Mazdaznan-beweging in het Nederlands taalgebied". Aryana, ongetwijfeld afgeleid van "Aryan" ("arisch") staat onder leiding van Tammo Otoman Sypkens en levert druppeltjes, zalfjes, kruiden en pillen "om gezond door het leven te gaan".
Die "huismiddelen" zijn volgens de Mazdaznan-beweging hard nodig: "Als de mens de geestelijke waarden door middel van zijn denken verlaat en zich op minder geestelijke en meer stoffelijke vreugden en genoegens toelegt, wordt hij onherroepelijk ziek." (4) Zo beschouwd is ieder mens ziek. Maar de redding is nabij: "De Mazdaznan-leefwijze laat door inwendige reinigingen geen ziekte meer toe. Mocht zich onverhoopt toch een ziekte openbaren, dan geneest men die door de leefwijze strenger toe te passen, overeenkomstig zijn grondaanleg en zijn temperament." (4) Makkelijk toch?
Open boek
Laten we de Mazdaznan-leer eens nader onder de loep nemen. "Mazdaznan" betekent vrij vertaald: "Ik ben mij bewust van de volmaaktheid in mijn hart en handel daarnaar". In Nederland wordt de Mazdaznan-leer al een kwart eeuw onderwezen door Anne Bazelier. Op het eerste gezicht lijkt er geen kwaad te schuilen in de cursussen vegetarisch koken die ze verzorgt. Maar in het esoterische blad Spiegelbeeld doet ze het heel wat minder onschuldige gedachtegoed van haar Zwitserse leermeester Ha'nisch over de menselijke evolutie uit de doeken:
"In de Himalaya is het blanke ras ontstaan, enkele duizenden jaren later trok dit volk in noordelijke en zuidelijke richting vanuit de Himalaya over de aarde. Het werd het Zend-Avesta volk genoemd. "Avesta" betekent "het levende woord". Dat wil zeggen: men leest in het open boek van de natuur. Het zevende, doorzichtige ras moet voortkomen uit het witte ras. Het volk van de Avesta geloofde in evolutie, het had de antropologie en etnologie grondig bestudeerd en rekende zichzelf tot het zesde of witte ras. Geëvolueerd uit het gele ras, voorafgegaan door het grauwrode, het olijfkleurige, het bruine, het zwarte ras. Volgens hun wetenschap was het zwarte ras het eerst op aarde verschenen. Terwijl elk ander ras beperkt zou blijven tot een bepaald continent of tot bepaalde eilanden, moest het witte ras de loop van de zon volgen, opdat de toename van Licht de hogere eigenschappen van de menselijke geest zou wekken en de beschaving naar het Westen zou brengen. Zij meenden ook dat degenen die zich naar de zon keerden en dus in oostelijke richting trokken door de zon verbrand zouden worden tot een koperkleur. Hiervan is de Amerikaanse Indiaan de pionier, die plaats moest maken voor de witte man, die op zijn beurt de komst van het doorzichtige ras voorbereidt." (5)
Schedelmetingen
Volgens Bazelier hebben blanken hogere eigenschappen dan zwarten. "Blanken zijn verder geëvolueerd. Maar als je gelooft in evolutie en reïncarnatie, is er niets aan de hand. Als je op de lagere school in de eerste klas zit, dan kun je wel zeggen dat je door de zesde klas gediscrimineerd wordt, maar in die klas kom je op den duur vanzelf", aldus Bazelier. (6) Geen nood dus, want "iedereen die nu geel of bruin is, komt uiteindelijk in het blanke ras terecht. Dat heeft niets te maken met: ik ben meer dan jij, want dat is gespleten denken. Je moet alles in een eenheid zien." (6) Toch vindt Bazelier dat geen enkel mens meer waard is dan een ander: "Het woord superieur zult u mij nooit horen gebruiken. Bij blanke mensen zitten er een heleboel die zelf ook ooit zwart zijn geweest en dus diezelfde evolutie hebben doorgemaakt." (6)
Mazdaznan-aanhangers zijn tegen gemengde huwelijken. Bazelier: "Wil je de minste moeilijkheden krijgen, dan zeggen wij: hou je aan je eigen ras, dat is al moeilijk genoeg". (6) Volgens Skepsis-medewerker Rob Nanninga, die ooit een Mazdaznan-bijeenkomst bezocht, doet men in de Mazdaznan-bewe-ging zelfs aan schedelmetingen. Bazelier is ook betrokken geweest bij de Mellie Uyldert Stichting. Mellie Uyldert is een beruchte extreem-rechtse astrologe die in haar blad "De Kaarsvlam" en in haar boeken vaak naar de Mazdaznan-leer heeft verwezen. Cursussen van bekende Mazdaznan-coryfeeën als het echtpaar Schoonheim en de al genoemde Sypkens werden in De Kaarsvlam regelmatig aangekondigd. (7)
Koekje van joodse deeg
Terug nu naar Zar-adhust Andreas, die al op vroege leeftijd interesse toonde in de Mazdaznan-leer en later voorzitter en woordvoerder werd van de Stichting Ordo Mazda. Uit het door Ordo Mazda uitgegeven tijdschrift PSI blijkt dat ook Van der Wal tegen rasvermenging is. Een witte en een zwarte partner mogen van Van der Wal nog wel samenwonen, maar zich voortplanten gaat hem te ver, vanwege de kans op zwakkere kinderen. De Ordo Mazda, een afsplitsing van de Mazdaznan-beweging, gaf in 1983 het boek "Rituele en mentale magie van de Ordo Mazda, deel 1, Raja-yoga" uit. Daarin staat de volgende passage:
"Hoe had Hitler ooit een kans kunnen krijgen als zijn ideeën niet reeds bij de massa geleefd hadden? Eén mens kan nooit zijn ideeën aan de massa opdringen, maar een massa kan wel een vertegenwoordiger naar voren schuiven om de ideeën die bij hen leven, te verwoorden. Zo is het nazisme een psychose, die bij alle Duitsers van de jaren 30 latent aanwezig was en alleen wachtte op een katalysator om tot een uitbarsting te komen. En de joden, hebben die niet hun lot zelf over zich gehaald? Waren de Übermensch-gevoelens van de Duitsers niet een belangrijk kenmerk van de nazi-psychose? Waren de joden niet het uitverkoren volk, en de niet-joden heidenen, die men maar het best kon uitmoorden? Vereerden de joden niet een heilig geschrift dat voortdurend spreekt van rooftochten, verkrachtingen, verraad, diefstal, sodomie, en nog een heleboel meer? De nazi's hebben de joden niets anders gegeven dan een koekje van hun eigen joodse deeg." (8)
Het boek met deze passage stuurde de zich toen nog André van der Wal noemende IJswolf als recensie-exemplaar naar het blad "De Kleine Aarde". Eind 1983 diende de Stichting Bestrijding Antisemitisme wegens dit boek een klacht in tegen de Ordo Mazda.
Hagelwit
Vandaag de dag geeft Zar-adhust Andreas een ander tijdschrift uit: "Breidablik". Tot voor kort was de tijd voor het uitgeven van Breidablik volgens de Vredesvorst ongunstig. "In 1996 begon dat te veranderen. In januari ging Uranus van Steenbok (conservatisme) naar Waterman. Hiermee begon een tijdperk van radicale vernieuwing, omwenteling en revolutie." (9) Heb jij er al iets van gemerkt?
"Breidablik" betekent "naar alle kanten blinkend", volgens Zar-adhust ook te vertalen als "breed blikveld, wijds uitzicht". Breidablik is de naam van de "hagelwitte" tempel van Baldr, één van de belangrijkste Germaanse goden. Volgens Van der Wal staat "Baldr de witte" voor al het goede. Zijn ziel is onbevlekt en wit als de sneeuw. "Net als Baldr behoor je goedheid en licht uit te stralen." (10) Zar-adhust Andreas legt zo een rechtstreeks verband tussen het uiterlijk en het innerlijk van de mens. Wit en licht symboliseert het goede, zwart en duisternis het kwade.
Zoals menig New Age-goeroe is ook de IJswolf een moderne commerciële manager van zijn eigen mystiek. Achter zijn organisatie Cirkel van Licht en zijn bedrijf Alwis gaat een conglomeraat schuil van opleidingen, inwijdingen, aura-reinigingen, en producten als houtskool, oliën, boeken en cassettes. De bepaald niet goedkope oliën zijn "opgeladen" door Zar-adhust Andreas himself. "Yggdrasil", "Rituele en seksuele magie", Hoe versier je een vrouw", "Hoe verleid je een man" en "Gemakkelijk afslanken" zijn enkele titels die men bij hem kan bestellen.
In het boek "De Stem die niet gehoord mocht worden", "een autobiografie van een magiër", omschrijft de Vredesvorst zichzelf als "een bijzonder mens, superintelligent (I.Q.>148) en zeer veelzijdig. Hij herinnert zich al zijn vorige levens van de afgelopen 8.000 jaar. Steeds opnieuw is hij teruggekeerd naar de aarde om de mensen te onderwijzen en de mensheid spiritueel te ontwikkelen. Vaak werd hij om zijn werk vervolgd of zelfs vermoord." (11) Dat liegt er niet om.
Magnetisch veld
Tot 1988 voorzag de Vredesvorst op een nogal wereldse manier in zijn levensonderhoud. Hij werkte als "support-supervisor bij een computerdealer" en later als "organisatie-adviseur op het automatiseringscentrum van een grote bank". Daarna begon hij "les te geven in bewustzijnsontwikkeling, meditatie, sjamanisme en magie". Zar-adhust Andreas geeft cursussen op het gebied van "paranormale marketing", "aura-reiniging" en "inwijding", en verzorgt zelfs een vierjarige opleiding tot priester. Leerlingen van de IJswolf zetten zijn werk in andere steden voort. René-Paul Hageman heeft in Utrecht het centrum Avanturijn geopend. Hageman is "meester van de Cirkel van Licht en volgt de opleiding tot grootmeester". In het Belgische Gent heeft IJswolf-leerlinge Nadia de Waele het New Age-centrum Mistral overgenomen.
Hageman vertelt hoe bijzonder zijn eerste ontmoeting met Zar-adhust Andreas verliep: "De sfeer om hem heen voelde bijna alsof ik ergens tegenaan liep, een soort krachtig tastbaar magnetisch veld. Zijn ogen keken zó dwars door me heen dat ik maar snel achteraan ging zitten. Ik herinner me dat ik me afvroeg of hij wel van deze planeet kwam..." (12) Ook de woorden van leerling Daan de Koning doen vermoeden dat we te maken hebben met een soort halfgod: "De opleiding die ik bij Zar-adhust Andreas volg, is van uitzonderlijk hoog niveau. Zijn kennis is onuitputtelijk." (13)
Huilende wolven
De komieken van Monty Python's Flying Circus hadden ooit een vraaggesprek met iemand die graag in een muis wilde veranderen. Wat brengt Zar-adhust Andreas ertoe om de gedaante van een wolf aan te nemen? Hij pleit voor "Wolfpower", in plaats van "Flower Power": "De wolf heeft vier poten: de twee voorste zijn Reinheid, goed omgaan met de aarde en tegengaan van vervuiling, en Discipline. Wat staat voor: reinheid van woorden, dus niet liegen, en voor reinheid van gevoelens, dus niet haten, geen kwaad toewensen aan anderen. Zo kom je tot reinheid van gedachten. De twee achterpoten van de wolf zijn het sterkst, daar springt de wolf mee. Deze poten zijn dus het krachtigst. Zij heten Wijsheid en Liefde. Wijsheid is: weten hoe in harmonie te leven met de natuur. Liefde betekent niet: iedereen aardig vinden. Liefde houdt ook harde liefde in: een pak slaag wanneer het nodig is." (14)
Onderschat de wolven niet: het zijn ware actievoerders tegen kernenergie. "Binnenkort huilen de wolven rond de nieuwe kerncentrales die in aanbouw zijn. Het definitief sluiten van die kerncentrales zal beginnen in Nederland, van daar uit zal het zich verspreiden over de rest van Europa, om te beginnen in Duitsland, het land van de wolf." (14)
De wolven gaan ook over op tot nu toe onbekende vormen van milieu-activisme. "Met zijn neus kan de wolf het spoor van de vervuilers volgen, en ook de goede aarde die nog over is, opsporen. Zijn vervaarlijke tanden zal hij zetten in de benen van wie het in zijn hoofd haalt nog langer te vervuilen." Zou de wolf een multinational als Shell al te grazen hebben genomen? "De wolvin kan met haar melk nieuwe kracht schenken aan goedwillende mensen die verdwaald zijn in deze wereld." (14) Voor veganisten, zij die geen dierlijke producten willen gebruiken, doet zich hier een probleem voor.
Wolfsvrouw
Zar-adhust Andreas is zeker niet de enige in de New Age-wereld die iets met wolven heeft. Jungiaans psychotherapeute Clarissa Pinkola Estés schreef de wereldwijde bestseller "De ontembare vrouw", waarin ze vrouwen met wolvinnen vergelijkt. Tussen de vrouw en de wolf zou "een sterke verwantschap" bestaan. Van nature zouden ze beiden "loyaal, onderzoekend, intuïtief en relatiegericht" zijn, "robuust, inventief en zwervend". Andere overeenkomsten zouden zijn: "dapperheid, een bijzonder uithoudingsvermogen, grote standvastigheid", en niet te vergeten de tijdens de vrouwelijke socialisatie door de strot geduwde 'eigenschap' van "zich gemakkelijk kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden". Het weliswaar "wijze" maar volstrekt niet "wilde" woord van Simone de Beauvoir "Men wordt niet als vrouw geboren, maar tot vrouw gemaakt" is helaas alweer jaren geleden in onbruik geraakt. Vrouwen en wolven zouden beiden bedreigde diersoorten zijn die zouden worden achtervolgd, gekweld en valselijk beschuldigd. De "oervrouw" zou getemd en gemuilkorfd zijn.
De oorspronkelijke titel van Estés' boek luidt "Women who run with the wolves: myhts and stories of the wild woman archetype". Naar La Loba, de "wolfsvrouw", is het boek vernoemd. La Loba, het archetype van de ontembare vrouw, speelt de hoofdrol in een van de sprookjes in het boek. Als oude kluizenaarster verzamelt ze botten van wolven, waaruit ze vervolgens krachtige vrouwen laat groeien. In Nederland alleen al werden er 16.000 exemplaren van "De ontembare vrouw" verkocht. Het boek is uitgegroeid tot een trend die James Redfield-achtige proporties dreigt aan te nemen. Estés beschouwt de wolfsvrouw als het archetype van een ontembare vrouw van wie de "diepe, levensversterkende boodschappen" zijn verstikt door de moderne beschaving. "Wanneer vrouwen hun betrekking met de wilde natuur bevestigen, worden ze gezegend met een blijvende en innerlijke waker, een weter, een ziener, een orakel, een bezielende, intuïtieve kracht, een maker, een schepper, een uitvinder, een luisteraar, die leidt, suggereert, en aanzet tot een krachtig leven in de interne en externe wereld", aldus Estés. (15)
Maatschappelijk betrokken is Estés ook. Als activiste richtte ze de C.P. Estés Guadalupe Foundation op "die verhalen uitzendt naar plaatsen in de wereld waar mensen het moeilijk hebben". (16) Het lijkt me zinvoller om juist de levensverhalen van die mensen zelf te verspreiden en je af te vragen waarom ze het moeilijk hebben.
Huilen op de stoep
"Relatieconsulente" Klara Adalena geeft op basis van het boek van Estés workshops aan vrouwen om weer "oog in oog te komen met jouw Wild Woman...jouw Wilde Wijze Vrouw". (17) Dat schijnt hoog tijd te worden, want "de aarde roept dringend om ecologische wijsheid. Wereldwijd reageren vrouwen. We spreken onze bronnen aan en laten grenzen, dogma's en bouwwerken schudden. Besef groeit dat Wilde Wijze Vrouwen duizenden jaren lang in harmonie met de natuur de menselijke cultuur gedragen hebben." (17)
Adalena's consulten kosten 150 gulden per uur, peanuts voor al die welgestelde spirituele feministes die de wolvin in zichzelf willen ontdekken. Haar eenvrouwsbedrijfje heet Intuïtief Dialoog, "een mooie omschrijving voor wat ik doe", aldus Adalena, "contact tussen mensen, met intuïtie centraal, maar ook het innerlijke gesprek: tussen je bewuste en je onbewuste, je land en je zee". Ze is erg succesvol. "Er hebben hier vrouwen op de stoep staan huilen omdat de kaartjes voor haar lezing uitverkocht waren", aldus een medewerkster van vrouwenboekhandel Savannah Bay in Utrecht. (18)
Ook Eva Roelofsen van stichting La Loba is gegrepen door de "wolfsvrouw": "Leren dat te doen wat je werkelijk belangrijk vindt, dat is de essentie. Die botten die de wolfsvrouw bij elkaar zoekt, dat zijn de essentiële zaken in je bestaan. Wij vrouwen hebben vaak een volgepropt leven. Als je én een kind wilt hebben én wilt werken, moet je vaak leven op routine. Wat je eigenlijk belangrijk vindt, laat je er dan bij zitten. Die kanalen dreigen dicht te slibben." (18) In plaats van ervoor te strijden dat ook mannen meer zorgtaken op zich nemen, gaan de spirituele feministes zitten dagdromen over een letterlijke en figuurlijke sprookjeswereld. Een kwalijke ontwikkeling die de scheve machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen onaangetast laat.
Wonderdokter
"Als je alles wilt weten over de wereld na de dood, begin dan nu met Yggdrasil." Zo prijst de mannelijke macho-"wolf" Zar-adhust Andreas de 12-delige uitgave aan over "Germaans sjamanisme, IJslandse mythologie, Westerse inwijdingen en magische rituelen". "Yggdrasil" betekent "Germaanse levensboom"; het boek is bestemd "voor mensen die de kwaliteit van hun leven willen verbeteren". Die zouden leren om "orde te scheppen" in hun leven, "schuldgevoelens en angsten te overwinnen" en "paranormale vermogens te ontwikkelen en nuttig te gebruiken". Ook zouden ze met behulp van de IJswolf het vermogen ontwikkelen om "te aarden in de fysieke wereld", "te werken in de etherische wereld" en "te reizen in de astrale wereld". (19) Je moet dan wel bereid zijn om er honderden guldens aan uit te geven.
Bescheiden is de IJswolf niet. De cursus Yggdrasil "moet een spirituele revolutie veroorzaken. Daarbij is jouw inzet onmisbaar. Als we nu geen spirituele omwenteling teweegbrengen, dan ziet het er somber uit voor het voortbestaan van de mensheid", aldus een advertentie van de IJswolf in het blad Paravisie. "Wereldleraren als Buddha, Krishna en Jezus hebben gefaald in hun pogen de mensheid op een hoger plan te brengen. Niet door gebrek aan inzet of kennis van hun kant, maar doordat ze te weinig mensen konden bereiken. Tegenwoordig beschikken we over zeer effectieve communicatiemiddelen (tijdschriften, radio) en leerhulpmiddelen, zoals bijvoorbeeld een cassetterecorder. Daardoor is het mogelijk om veel mensen tegelijk te bereiken en intensief te begeleiden. Maar al deze hulpmiddelen zijn nutteloos als jij je niet inspant om in jezelf een spirituele omwenteling teweeg te brengen." (20)
Als je bij de Odin-priester "een schriftelijke cursus van 24 maanden" volgt, "dan weet je aan het eind van de cursus wie en wat je bent en wat je wilt. Dan ben je in harmonie met jezelf." Het lesprogramma omvat onder meer "kennismaking met de archetypen Moeder Aarde en Vader Hemel". De Germaanse wonderdokter laat zijn cursisten vrij: "Het is niet de bedoeling dat je gaat leven zoals ik leef." Een hele opluchting. "Je moet mij niet nadoen, maar jezelf zijn. Ik heb het goede voorbeeld gegeven door gewoon mezelf te zijn. Je bent goed zoals je bent." (20) Daarom lijkt het me ook niet nodig om een cursus van de IJswolf te volgen.
Zar-adhust Andreas belooft zijn cursisten de halve wereld. Dankzij de cursus "het negenvoudige pad van de wolf" kunnen ze helderziend worden, aura's gaan zien en voelen, en astraal gaan reizen. Deze "westerse vorm van yoga" is "de kortste weg naar verlichting, speciaal gemaakt voor deze tijd. Als je 2 jaar lang nauwgezet deze cursus volgt, transformeer je totaal en je lost enorm veel karma in." (21) En je levert tegelijkertijd "enorm veel" geld in...
Sjamaan Hitler
Behalve arrogant is de sjamaan ook nog eens weinig origineel. Zoals zoveel New Agers baseert hij zich op de psychologie van de Germaan Carl Gustav Jung. Daarmee plaatst de Vredesvorst zichzelf in een verdachte hoek. Jung was namelijk de uitgever van een nazi-tijdschrift voor psychologie. Hij ontkende dat de holocaust een echte vervolging was en werd geobsedeerd door sjamanen en medicijnmannen. Jung: "Zonder twijfel behoort Hitler tot de categorie van de echte mystieke medicijnmannen. Dat maakt dat hij dingen doet die ons onlogisch, onbegrijpelijk, vreemd en onredelijk overkomen. Zo ziet u, Hitler is een medicijnman, een spiritueel schip, een half-god of, nog beter, een mythe..." (22)
Zar-adhust Andreas laat zich wat minder eendimensionaal uit over Hitler: "Hitler was een gefrustreerd wezen met, in de terminologie van de Germanen, bovendien de mentaliteit van een soldaat die bevelen gehoorzaamt. Wil je zonder gevaar Odin ontmoeten, dan moet je behalve een training ook de mentaliteit van een krijger hebben. Toen Hitler met de Runen Odin aanriep, verscheen deze en nam bezit van hem. Hitler was een onzuiver kanaal voor deze godheid", verklaart de sjamaan die zichzelf blijkbaar wel als "een zuiver kanaal" van Odin beschouwt. "Waar het toe kan leiden als iemand zonder voldoende evenwicht en kennis van zaken Odin aanroept, zie je aan de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog." (23)
Zar-adhust Andreas vindt van zichzelf dat hij, in tegenstelling tot de "soldaat" Hitler, "de mentaliteit van een krijger" heeft. Aardiger wordt hij er niet door: "Oorlogen kunnen mensen weer op het juiste pad brengen. Het verstoort de apathie, brengt mensen in beweging die zich anders onderuitgezakt voor de TV een hartaanval vreten. Veel mensen leren pas na een flink pak slaag. Wie niet horen wil, moet maar voelen. Jammer voor die mensen. Na de Tweede Wereldoorlog leek het er even op dat er een ommekeer zou komen. Maar als ik kijk naar de realiteit van nu, dan lijk het of al dat bloed nog niet genoeg is geweest", aldus de Vredesvorst.(24)
Overigens, ook Klara Adalena was in eerste instantie niet zo te spreken over Jung, die in de New Age-beweging meestal op handen wordt gedragen."Ik vond Jung ook al niet zo vrouwvriendelijk, maar ik heb van Clarissa geleerd hoe je op een andere manier met archetypen om kunt gaan en nu kan ik genieten van datgene wat Jung biedt." (25)
Prostaat
Het derde deel van "Yggdrasil" gaat in op de Germaanse gebruiken om afscheid te nemen van de doden en wordt ondersteund door cassettes waarop de "wilde wijze" lessen van de Odin-priester zijn te horen. Vier cassettes brengen je achtereenvolgens naar Vrouwe Hal, de godin van de dood, naar de elfen en Njördr, de heer van begrip, naar de vuurreus Skirfir die je helpt om een sterk astraal lichaam te smeden, en naar Thór, de aas van de donder. Die leert je te donderen en te bliksemen wanneer dat nodig is.
Het kan ook heel wat aardser. In "Breidablik" staat een rubriek van Cora, oprichtster van de New Ancient Sex Academy. Cora is een soort Mona op het gebied van spiritualiteit en seksualiteit. Lezers kunnen haar daarover vragen voorleggen. Zo bespreekt ze het probleem van een te vroege zaadlozing, waarvan de oorzaak kan liggen in een te zwakke prostaat. Prostaatklachten hebben volgens Cora sterk te maken met "ons consumptiepatroon, zoals junkfood, en een snelle bevrediging van onze zintuigen". (26) Je prostaat zou weer sterker kunnen worden "door je voedingsgewoonten aan te passen. Junkfood levert junksex." Inwendig onderzoek schijnt ook te helpen: "Door met één vinger in de anus te gaan en de prostaat van binnenuit regelmatig te masseren." (26) De redactie voegt er als noot aan toe: "Je kunt je vinger glad maken met een mengsel van olijfolie en etherische oliën. Vooral olie van kaneelstokjes, kardamon en neroli zijn zeer goed voor de prostaat." (27) En "zeer goed" voor de omzet van IJswolf, want bij hem kan men die olie bestellen...
Wat Zar-adhust Andreas onder "spirituele seksualiteit" verstaat, blijkt uit de bespreking van het boek "Bedgeheimen van een gigolo", geschreven door Esther Voet en Shai Shahar. Shahar was de eerste mannelijke hoer op de Wallen in Amsterdam. In het boek beschrijft hij zijn ervaringen met vrouwen die hem betaalden voor sex. "Voor veel spirituele vrouwen is seksualiteit een groot probleem", schrijft de recensent. (28) Voor niet-spirituele vrouwen ook, en wel om redenen die in de boekbespreking niet aan de orde komen, namelijk de heersende rolpatronen tussen mannen en vrouwen. "Dit boek kan je helpen je seksualiteit te aanvaarden en het beest in jezelf te ontdekken." (28) Daarvoor moeten de "spirituele" vrouwen wel grof geld betalen en moet een ander zijn lichaam verhuren. Een weinig "spirituele" vorm van seksualiteit.
Verkrachting
Het thema seksueel geweld benadert Zar-adhust Andresa juist weer wel spiritueel. "Veel meisjes en vrouwen worden astraal belaagd door opdringerige mannen. (Het omgekeerde komt ook voor, zij het wat minder.)" (29) Daar kun je volgens de Vredesvorst gemakkelijk een einde aan maken met "purification". Dat is "een mix van etherische oliën" die is "samengesteld en opgeladen door Zar-adhust Andreas". (29) Een van die oliën, benzoë, "wordt sinds duizenden jaren gebruikt voor de uitdrijving van kwaad, boze geesten, duivels'." (29) Als je als vrouw 's nachts regelmatig last hebt van een astrale aanval van een man, hang dan een klein lapje katoen met een paar druppels "Purification mix" boven je bed, aldus het advies van "ijswolf", want "dit beschermt je de gehele nacht". (29)
De olie is ook geschikt voor andere doelen: "Als je je wilt losmaken van een (ex-)partner kun je een heet bad nemen met Purification badolie." (29) Die "is zeer goed bij het verwerken van jeugdtrauma's, incest, seksueel en ritueel-seksueel misbruik. Dit soort ervaringen maken littekens in het etherisch lichaam."(30) En de Vredesvorst maar lekker verdienen... Overigens, Zar-adhust Andreas zegt vanaf zijn geboorte tot zijn vierde jaar ritueel-seksueel misbruikt te zijn door een groep vrijmetselaars. Hij zou dus moeten weten waarover hij praat.
"Een verkrachting is een zeer traumatische gebeurtenis. Als je je fysieke lichaam grondig hebt schoongeboend, blijf je je vies voelen. Je hebt de neiging om steeds opnieuw onder de douche of in bad te gaan. Het vuil dat je ervaart, is geen fysiek vuil maar etherisch vuil. Met Purification verwijder je etherisch vuil veel beter." (31) Hoe "reinig" je jezelf na een verkrachting? Een recept van de Vredesvorst: "Neem een heet bad met 10 druppels Purification badolie. Masseer de delen die vies voelen met Purification chakra-olie. Zet vijf schoteltjes met zand in een cirkel. Leg op ieder schoteltje een houtskooltje en steek deze aan. Ga in de cirkel liggen met je hoofd naar het noorden. Adem de dampen van de olie in. Stel je voor dat de rook al het etherische vuil neutraliseert en adem het vuil uit. Ga wijdbeens boven één van de schoteltjes staan en laat de rook opstijgen langs je lichaam. Visualiseer dat al het etherische vuil uit je aura verdwijnt. Stel je voor dat je gehele lichaam een gouden licht uitstraalt en dat je omgeven bent met een gouden wolk." (32) Geen woord over de verkrachter en wat met hem te doen. De verkrachting lijkt zo enkel een zaak van de vrouw te zijn. De man blijft buiten schot.
Duizendjarig Rijk
De Odin-priester verwacht binnenkort de apocalyps. Het teken van het Beest, zoals aangekondigd in de Openbaringen, het teken dat iedereen draagt, is volgens hem de giropas. Toch blijft hij optimistisch gestemd. Hij zegt geen ondergang, maar "een stralende nieuwe wereld" te prediken. "Voor er wedergeboorte kan plaatsvinden, moet er eerst een catastrofe komen, waarin alle rotheden van de huidige tijd vernietigd worden." (33)
In 1988 voorspelde hij dat Europa van 1995 tot 1999 oorlog zou voeren tegen het Zuiden van de wereld. In 1999 zou in Duitsland de beslissende slag plaatsvinden. "In deze eindstrijd worden 7 miljoen mensen gedood. Dit bloed stijgt op naar de astrale, geestelijke werelden en trekt demonen aan. Zo zal zich parallel aan de mensenslag een strijd tussen goden en demonen voltrekken, zoals de Ragnarok-mythe is beschreven." (34) Afwachten maar, lijkt me...
Toen de IJswolf over het jaar 1989 de runen wierp, waren zijn voorspellingen "niet mis". Dat jaar zou het eerste jaar zijn "van de 11 chaosjaren die vooraf gaan aan de wedergeboorte van Moeder Aarde. Eind 1999 begint immers het 5e tijdperk, en tot die tijd wordt alles wat rot en ziek is opgeruimd. Wat betekent dit concreet? De oorzaak van de Tweede Wereldoorlog lag in Wall Street. De oorzaak van de meeste problemen in onze wereld ligt nog steeds in Wall Street", aldus de IJswolf, "het aantal banken dat in 1989 en begin 1990 failliet zal gaan, is ongekend groot. Eind 1989 zal de USA op de rand van een faillissement zweven." (35) Weinig verrassend, want het kapitalisme is al jaren een doodziek, corrupt en bankroet systeem.
"Ragnarok" betekent letterlijk "raadsbesluit, aan de goden voltrokken", ook wel "godenschemering" genoemd, volgens de Germaanse mythologie de ondergang van hemel en aarde. "Odin trekt dan met de weerwolven op tegen de demonen. Surtr, de vuurdemon, zal vanuit de lucht vuur neerstrooien op de aarde, waaruit een grote wereldbrand voortkomt die het meeste van wat onze beschaving heeft voortgebracht met de grond zal gelijkmaken. Astronomen hebben voorspeld dat de Komeet Tweede Tempel in oktober 1999 heel dicht bij de aarde zal komen en misschien zelfs zal neerstorten. De wereldbrand is het einde van het vierde tijdperk. Een vijfde tijdperk, een Duizendjarig Rijk, zal dan aanbreken." (36)
Wortelras
Het idee van een "vijfde tijdperk" is typisch theosofisch. Volgens de theosofie staat de mensheid momenteel op de drempel van het "vierde" naar het "vijfde wortelras". De IJswolf heeft dan ook een aantal jaren in theosofische kringen verkeerd. In 1983 werd hij lid van de Theosofische Vereniging (TV). Kort daarna meldde hij zich aan als vrijwilliger voor het Internationaal Theosofisch Centrum (ITC) in Naarden. Naar eigen zeggen heeft hij veel geld, tijd en werk in het ITC gestopt. In 1987 huurde Zar-adhust Andreas een woning op het centrum.
Een jaar later kreeg hij het aan de stok met theosofische kopstukken. Hij begon lezingen te geven voor de Utrechtse loge van de TV en ging ook van start met de cursus Yggdrasil. Diverse mensen van de TV en het ITC keerden zich toen tegen hem. Het ITC eiste in 1991 ontbinding van het huurcontract, omdat men vond dat de filosofie van de IJswolf strijdig was met de doelstellingen van het ITC. Van de rechter mag Zar-adhust Andreas tot nu toe in het ITC-pand blijven wonen.
New Age-maffia
Ook al is Zar-adhust Andreas een van de vele goeroes van de Nieuwe Tijd, toch heeft hij veel kritiek op de New Age-beweging: "In de loop der jaren heb ik een stuk of 20 mensen uit het New Age-circuit in psychiatrische inrichtingen zien verdwijnen, omdat zij speelden met krachten die hun begrip te boven gingen. Het is gevaarlijk om met symbolen van andere culturen te spelen, zonder eerst je geest te disciplineren en die cultuur eerst zorgvuldig te bestuderen." (37)
Vervelender voor de Vredesvorst is het conflict dat tussen hem en vooraanstaande New Agers is ontstaan. Zar-adhust Andreas is ten strijde getrokken tegen de "New Age-maffia" die hem wegens zijn dubieuze ideeën boycot als standhouder bij paranormale beurzen en als adverteerder in bekende esoterische bladen als Bres en Onkruid. Zelfs een anders volstrekt kritiekloze New Age-fan als programmamaker Willem de Ridder noemt de Vredesvorst omstreden.
Zar-adhust Andreas vindt dat hij wordt gediscrimineerd op basis van zijn etnische identiteit: "Nu anti-semitisme onfatsoenlijk is, gaan de echte nazi's over op anti-germanisme". (38) Hij wenst "geen onderscheid te maken tussen nazi's en de redactie van Onkruid". (39)
Anti-germanisme
Omdat de IJswolf steeds meer last begon te krijgen van het "anti-germanisme", vroeg hij aan de Anne Frank Stichting of het boek "Yggdrasil" nazistisch was. De Anne Frank Stichting weigerde medewerking te verlenen. Men zei geen keurmerk voor politieke correctheid te kunnen afgeven. En een medewerkster van het Utrechtse Meldpunt tegen discriminatie stelde tot grote woede van de "vredesvorst" droogjes dat blanke heteromannen niet gediscrimineerd kunnen worden. Zar-adhust Andreas spreekt over "acht jaar lang keihard volgehouden sociaal en economisch geweld tegen hem en eigenlijk tegen de gehele Germaanse cultuur". (40) IJswolf-leerlinge Monica de Koning stelt zelfs: "Nederland zou een tolerant land zijn. Maar Germanen worden behandeld als de joden in nazi-Duitsland." (41) Je moet wel heel ver heen zijn om dat te durven beweren.
Wat IJswolf betreft is de maat vol. "Als men oorlog wilt, dan zal men dat krijgen." Vandaar dat hij in 1997 klachten wegens etnische discriminatie heeft ingediend bij de Officieren van Justitie in Amsterdam en Den Bosch. Bovendien heeft hij minister van Buitenlandse Zaken Dijkstal verzocht om een krachtige aanpak van het anti-germanisme. Men zij gewaarschuwd...
Alsof dat allemaal nog niet genoeg is, heeft de IJswolf op eigen houtje besloten om de Bres-redacteuren Dries Langeveld en Simon Vinkenoog en Onkruid-redacteur Paul Breekveldt op Germaanse wijze uit te stoten. Met een ritueel heeft hij hen tot "onmensen" verklaard, voor wie de mensenrechten niet meer gelden. Iedereen die met deze "onmensen" contact blijft houden, zal door hem worden beschouwd als "besmet en eerloos". (42) "Zeg nee tegen ecofascisme", aldus IJswolf. (42)
Basisinkomen
"Stel je voor dat iedere legale inwoner van Nederland van 18 jaar of ouder een basisinkomen krijgt van 650 gulden." (43) Dat ziet de Vredesvorst wel zitten. Zoals zo velen geeft hij een rechtse draai aan dit oorspronkelijk linkse idee dat uitging van een basisinkomen van zo'n 1400 gulden, voldoende om van rond te komen. Met 650 gulden lukt dat niet. Dus moet men een nog hoger bedrag dan 650 gulden bijverdienen om boven het huidige bijstandsniveau uit te komen.
Een hoop mensen kunnen niet bijverdienen, bijvoorbeeld omdat ze ziek zijn of omdat er onvoldoende werk is. Dat ziet ook Zar-adhust Andreas wel in. Zijn oplossing sluit naadloos aan bij het heersende neo-liberalisme. "On-geschoolden" namelijk zullen "buiten de boot vallen. Deze kunnen terecht bij het arbeidsbureau. Op voorwaarde dat ze deelnemen aan scholingsprojecten, kunnen ze extra geld krijgen. Bijvoorbeeld het minimumuurloon voor ieder uur dat ze daadwerkelijk onderwijs volgen. Komen ze niet opdagen op het scholingsproject, dan krijgen ze ook geen geld." (44) Als een door de wol geverfde VVD-politicus draait Zar-adhust Andreas de duimschroeven van werklozen aan.
"Sommige mensen missen sociale vaardigheden of zijn asociaal. Te denken valt aan zwervers, alcoholisten, drugsverslaafden, incestslachtoffers." Welja, gooi incestslachtoffers maar op één hoop met de rest... Deze mensen "dienen zich te melden bij de sociale dienst, afdeling psychische problemen. Indien zij volledig meewerken aan socialisatieprogramma's, krijgen zij een aanvullende uitkering. Aan alcoholisten of drugsverslaafden die iedere socialisatie afwijzen, wordt geen geld verspild." (44) Die moeten maar creperen. "Mensen met een extreem traumatische jeugd kun je niet te zwaar onder druk zetten. Anderzijds mag je van ieder mens enige medewerking verwachten om beter te gaan functioneren in de maatschappij." (44)
Kraakpand
Om aan "het redelijke minimuminkomen" van 15.000 gulden per jaar te komen, zo rekent de Vredesvorst voor, moet men zo'n 7.200 gulden per jaar bijverdienen. "Gaan we uit van 1.700 uur werk per jaar, dan komen we aan 4,23 gulden per uur. Het minimumuurloon zouden we dan kunnen stellen op 5 gulden." (45) Zar-adhust Andreas weet heel goed hoe je ondernemers een worst voor moet houden: de loonkosten kunnen met een basisinkomen van 650 gulden drastisch omlaag!
Het kan nog goedkoper. "Het is niet realistisch om van Griekenland of Portugal te verwachten dat zij hun burgers 650 gulden basisinkomen geven." Die landen zijn armer dan bijvoorbeeld Nederland en kunnen minder opbrengen. "Is 400 gulden per maand betaalbaar?" De Vredesvorst weet het niet zeker, maar het lijkt tot de mogelijkheden te behoren: "In de zuidelijke EG-landen is het een stuk warmer. De kosten voor verwarming liggen dus een stuk lager. Huisvesting is ook vaak aanzienlijk goedkoper." (45) Mensen in die landen zouden dus best wel rond kunnen komen met 400 gulden per maand. Wat een probleemoplossend vermogen heeft de IJswolf, natuurlijk dankzij zijn achterpoten Wijsheid en Liefde!
"Er zullen mensen zijn die 650 gulden per maand genoeg vinden", laat de IJswolf met irritante stelligheid weten. "Als je in een kraakpand woont, of als je met een aantal mensen in een goedkoop pand woont, kun je er misschien net van rondkomen. Af en toe snabbel je er wat bij, bijvoorbeeld als straatmuzikant. Dan heb je een gemakkelijk leven." (46) Misschien een tip voor de Vredesvorst zelf?
Stemrecht
Zoals menig occulte goeroe heeft de IJswolf een progressief imago: hij eet geen vlees, is tegen uitbreiding van Schiphol en pleit voor legalisering van alle drugs. Een vegetarische leefwijze is gebruikelijk in de Mazdaznan-beweging: "Ook in de voeding streeft de mens naar verhoging van trillingen en om dat doel te verwezenlijken moet hij de grovere trillingen uit het dierenrijk kwijt en zich vegetarisch en op den duur veganistisch en later nóg fijner gaan voeden. Het eten van vlees ontketent een terugval in de organenfuncties en vergroot de kans op chronische ziekten zéér." (47)
De visie van Zar-adhust Andreas op de deelname van de gemiddelde Nederlander aan beleidsvorming oogt weinig democratisch, getuige zijn artikel "Een nieuwe staatsvorm". Door stemrecht te geven aan "mensen die niet weten waarop of waarvoor ze stemmen" zou men "ontzettend veel macht aan de massamedia" hebben gegeven. (48) Zo'n systeem is volgens de IJswolf niet echt democratisch. Maar één van zijn oplossingen is dat nog minder: "Het zou beter zijn om het stemrecht te beperken tot mensen die weten waarvoor zij kiezen. Dat zou kunnen door mensen eerst een test af te nemen, voordat men ze laat kiezen. Stel dat men op die test een score van 0 tot 100 kan behalen, dan zou men de stem kunnen vermenigvuldigen met de score. Dan krijgen we een gewogen stemrecht. Een stem telt dan zwaarder naarmate men beter op de hoogte is."(48) Wat is de inhoud van zo'n test? Waarvan moet men op de hoogte zijn? De Vredesvorst zwijgt erover in alle talen.
Gelukkig lanceert de IJswolf nog een tweede voorstel: "We hebben een nieuw politiek bestel nodig waarbij de gewone man of vrouw veel meer betrokken is." (49) Dat betere systeem bestaat uit een piramidevorm van 6 soorten groepen met mensen die elk voor zich een bepaald aantal anderen vertegenwoordigen. Groep 1, de basisgroep, bestaat uit 10 tot 20 mensen die bijvoorbeeld in dezelfde straat wonen of dezelfde levensovertuiging heb-ben. Iedere basisgroep wijst een vertegenwoordiger aan die wordt afgevaardigd naar een groep van niveau 2. Iedere groep van niveau 2 wijst weer een vertegenwoordiger aan voor groepsniveau 3. Enzovoorts. De groep van niveau 6 vormt de regering. Het beleid komt tot stand na bespreking en beslissing in alle groepen. Op het eerste gezicht een vorm van basisdemocratie die valt toe te juichen. Maar het blijft bij vorm, bij procedurekwesties. Over de inhoud van de politiek zegt Zar-adhust Andreas in dit artikel niets. Dat is echter wel hard nodig, want ook het fascisme kan vorm gegeven worden met behulp van het groepensysteem van de Vredesvorst.
Ecotax
De IJswolf spreekt zich inhoudelijk wel uit in het artikel "Schiphol uitbreiden?": "Vrijwel alle mensen die het milieu serieus nemen, willen beperking van het vliegverkeer." Hij signaleert een groot probleem. Er zijn ongeveer anderhalf miljoen mensen lid van een natuurbeschermings- of milieu-organisatie. Het aantal mensen dat aan die organisaties geld geeft, is ruim 4 keer zo groot als het aantal mensen dat geld geeft aan een politieke partij. En toch gaat het met het milieu bergafwaarts. Zar-adhust Andreas: "Kamerleden behoren volksvertegenwoordigers te zijn. Zij hebben ons beloofd de CO2-uitstoot drastisch te beperken. Deze belofte blijkt men niet na te komen. Hun salaris wordt betaald door onze belastingcenten. Wordt het niet tijd om uitbetaling van hun salaris afhankelijk te maken van de mate waarin zij ons vertegenwoordigen? Wordt het niet tijd om hun salaris stop te zetten, totdat er werkelijk een reductie van de CO2-uitstoot heeft plaatsgevonden?" (50)
Opvallend hierbij is dat de Vredesvorst op het gebied van het milieu soms wel zinnige opmerkingen weet te maken, dit in tegenstelling tot zijn ideeën over zogenaamde discriminatie van Germanen in Nederland. Ook over de ecotax: "De Nederlandse overheid heeft "in haar oneindige wijsheid" besloten een ecotax te heffen op de verwarming van onze huizen. "Dat is goed voor het milieu", zegt men in politiek Den Haag. Maar de milieuvervuiling wordt er niet minder door." (51) Ecotax leidt volgens hem tot discriminatie van armen, want die belasting "drukt onevenredig zwaar op de armen. Hoe minder inkomen men heeft, hoe groter het percentage dat uitgegeven wordt aan verwarming en hoe hoger het percentage belasting dat men betaalt." (51)
De ongelijkwaardige behandeling van rijken en armen blijkt ook in het vliegverkeer, want de regering weigert de kerosine te belasten: "Rijken mogen zo vaak ze willen onbelast met het vliegtuig op vakantie, en de armen worden zwaarder belast. Omdat zij het milieu zo vervuilen? Of omdat zij minder weerbaar zijn tegen de criminele manipulaties van de politieke elite? Of omdat ze geen studievriendjes op ministeries hebben zitten?"(51)
Ecofascisme
Zar-adhust Andreas is een schoolvoorbeeld van een New Age-goeroe die extreem-rechtse opvattingen combineert met een milieuvriendelijk imago. Het is van het grootste belang om alert te zijn op deze vorm van eco-fascisme. Want de geschiedenis heeft geleerd dat de kwaadaardigheid van goeroes maar al te vaak samengaat met de goedgelovigheid van hun aanhangers.
Noten: