De Fabel van de illegaal 30, juli/september 1998
Auteur: Eric Krebbers
In de super beveiligde Alphense bajes De Geniepoort zitten 144 illegale mannen opgesloten in afwachting van uitzetting. De Nederlandse staat voert een afschrikkingsbeleid en probeert de gevangenen op allerlei manieren het leven zuur te maken.
Vorige zomer weigerde een groep gevangenen zich na het luchten terug te laten voeren naar hun kokend hete cellen. De bewaking sloeg ze tot bloedens toe. Een enkeling belandde in de isoleercel en alle tv's werden ingenomen. Andere gevangenen organiseerden daarop een korte werkstaking. Zo heftig gaat het niet altijd aan toe in De Geniepoort. Wel worden er van dag tot dag subtiele en minder subtiele strijdjes uitgevochten tussen bewakers en gevangenen. De inzet: schijnbaar kleine dingen, maar voor gevangenen die nog wat zelfrespect willen behouden van levensbelang.
Luchtende collega's
De directie wil de gevangenen zoveel mogelijk van elkaar gescheiden houden. Dat komt de beheersbaarheid ten goede en eenzaamheid kan de wil van de gevangenen breken. Gevangenen van dezelfde nationaliteit worden in cellen geplaatst aan de uiteinden van de galerijen, zodat ze elkaar zelden zien. Vanuit die cellen komen ze elkaar bij het luchten ook niet tegen: ze gaan in aparte groepen. De gevangenis is zo gebouwd dat groepen gevangenen elkaar bij verplaatsingen nooit tegen zullen komen. Zelfs tijdens het werk even uit het raam van de werkplaats naar de luchtende collega's kijken is verboden. Onderlinge communicatie wordt zoveel mogelijk tegengewerkt. Praten tijdens het werk is niet toegestaan. En zelfs praten door de celdeur met de buurman komt op een rapport te staan. Meerdere rapporten betekent isoleercel.
Concurrentie
De directie probeert steeds elke vorm van georganiseerd verzet van de gevangenen te voorkomen. Gevangenen die samen actief proberen te zijn, worden apart overgeplaatst naar de andere gevangenissen in bijvoorbeeld Nieuwersluis, Zoetermeer of Tilburg. Het uitspelen van de gevangenen ten opzichte van elkaar is ook een methode. Waar wantrouwen en concurrentie heersen, is gezamenlijk protest ver weg.
De illegalen worden tot elkaars concurrenten gemaakt door diegene die het beste werk aflevert te bevorderen naar een beter betaalde werksoort. Een promotie van 1,20 gulden per uur naar 1,40 gulden lijkt niet direct motiverend, maar in een wereld waar een fles cola 5 gulden kost ligt dat toch wat anders.
De braafste gedetineerde per afdeling mag reiniger worden. Dat betekent vaker van de cel af voor kleine schoonmaakklusjes en andere taken, zoals het sluiten van de ramen in de werkruimte. Reinigers moeten slijmen om hun bevoorrechte positie te behouden. Bewakers gebruiken hen als spionnen: om te weten te komen wat er onder de gevangenen leeft. Wie niet praat, is z'n baantje snel kwijt. Een reiniger had eens verklapt dat de andere 11 gevangenen van zijn galerij bezig waren aan een gezamenlijke protestbrief. Direct werden alle cellen doorzocht door opgefokte bewakers, die overigens niets vonden. Toen uitkwam dat de reiniger geklikt had, werd hij in de doucheruimte in elkaar geslagen door zijn medegevangenen. Bij zulke onderlinge verdeeldheid spint de bewaking natuurlijk garen. Iedere reiniger wordt door zijn collega-gevangenen gewantrouwd, of hij nu klikt of niet.
Gehaaide gevangenen proberen soms bij wijze van wraak op hun beurt de bewakers tegen elkaar uit te spelen. Dat kan bijvoorbeeld door een bewaker van Arabische afkomst in zijn eigen taal aan te spreken. Dat irriteert hen enorm. Het schept de verdenking bij collega-bewakers dat hij samen met de gevangene smoest. Om onderlinge verdeeldheid te voorkomen weigeren sommige bewakers dan ook pertinent in het Arabisch te groeten.
Pesterijen
De gevangenen staan dagelijks bloot aan kleine pesterijtjes. Komt een gedetineerde daar niet tegen in opstand, dan verliest hij steeds meer zelfrespect. Zo schelden sommige gevangenen de bewakers wel eens flink uit wanneer ze weer eens denigrerende opmerkingen naar hun hoofd krijgen. Of wanneer terloops opgemerkt wordt dat de gedetineerde gelukkig snel zal vertrekken. Of wanneer de bewakers met opzet net iets te hard namen noemen van mensen die ze eens goed in de gaten gaan houden. Bewakers laten zich ook wel eens laatdunkend uit over het bezoek, bijvoorbeeld als die van De Fabel van de illegaal zijn. "Allemaal werklozen", werd eens gezegd. Gevangenen die door Fabel-medewerkers worden bezocht krijgen soms met een extra fouillering te maken. En de post komt ook niet altijd aan. Een andere veel voorkomende pesterij is het afsnoepen van lucht- of recreatietijd door een gevangene dagen achtereen een aantal minuten te laat van cel te halen.
Eenzaamheid
Slechts enkele illegalen krijgen bezoek: hooguit 10 per week. De eenzaamheid doet soms iemand de moed opgeven. Begin juni sneed een gevangene nog zijn polsen door. Dat gebeurt vast en zeker vaker, maar de buitenwereld komt het zelden te weten. Deze gevangene heeft het overleefd. Voor straf nam de bewaking hem wel zijn televisie af.
Het wordt de gevangenen ook vrijwel onmogelijk gemaakt hun kennissen erbij aanwezig te laten zijn wanneer ze voor de rechter moeten verschijnen. Het precieze tijdstip wordt zodanig laat bekend gemaakt dat het voor de gedetineerde ondoenlijk is anderen op tijd te waarschuwen. Ook daar staat hij er alleen voor.