De Fabel van de illegaal 37, januari 2000
Auteur: Petra Schultz
In januari 2001 treedt de nieuwe hardere vreemdelingenwet in werking. Daar zitten de vluchtelingen en migranten voor jaren aan vast, want de vorige stamde uit 1965. Een overzicht van een aantal belangrijke veranderingen.
De nieuwe wet zegt tot doel te hebben om asielprocedures te verkorten. Daartoe wordt de bezwaarprocedure afgeschaft. Tegen een negatieve beschikking van de IND kan de vluchteling voortaan alleen nog in beroep gaan bij de rechter. Als dat beroep verloren wordt, is een vluchteling direct volledig uitgeprocedeerd. De wet voorziet weliswaar in een nieuw hoger beroep, maar de uitkomst daarvan moet buiten Nederland afgewacht worden. Dit hoger beroep is zo volkomen uitgekleed dat naar verwachting 80 procent van de zaken zonder zitting afgehandeld zal worden.
Uitgeprocedeerde vluchtelingen zullen ook sneller afgesneden worden van alle voorzieningen. Nu worden nog aparte rechtszaken gevoerd over bijvoorbeeld uitzetting uit een ROA-woning. Straks kan de politie het huis van een vluchteling binnentreden zonder toestemming van de rechter of de gemeente. Hij kan zo op straat worden gezet. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is tevreden dat de rijksoverheid zelf de verantwoordelijkheid neemt om uitgeprocedeerden hun voorzieningen af te pakken. Het is de vraag of alle gemeenten daarover zo blij zijn. Leiden heeft de huidige beleidsruimte bijvoorbeeld juist gebruikt om een menselijker beleid te voeren.
Vluchtelingen zullen ook meer uit de centra op straat worden gezet. Het Centraal Orgaan Asielzoekers (COA) verwacht problemen met medewerkers die daaraan niet willen meewerken.
De handen op elkaar
In plaats van de huidige reeks verblijfsvergunningen komt er één tijdelijke en één permanente vergunning. Staatssecretaris Cohen zegt voortaan binnen een half jaar te willen beslissen op asielaanvragen. Zo kreeg hij de handen op elkaar voor de nieuwe wet. Hij maakt echter ook veel uitzonderingen op deze regel. De termijn kan verlengd worden met nog een half jaar als de IND onderzoek moet verrichten. En zelfs met een jaar, wanneer de IND het druk heeft of verbetering verwacht in het land van herkomst. Voor de vluchtelingen die niet direct afgewezen worden, kunnen de procedures ellenlang blijven.
Mensen op de vlucht voor oorlogsgeweld worden anderhalf jaar lang niet opgenomen in de vluchtelingenprocedure. In die periode wordt gekeken of de situatie in het land van herkomst verbetert. Pas daarna kunnen deze vluchtelingen in aanmerking komen voor een tijdelijke verblijfsstatus.
Alleen tijdelijk
De tijdelijke verblijfsvergunning is er voor vluchtelingen die gegronde redenen hebben om te vrezen voor foltering, die onder een verdrag vallen dat Nederland heeft afgesloten (zoals het verdrag van Genève) of die klemmende redenen van humanitaire aard hebben om hier te blijven. Gedurende 3 jaar kan deze vergunning weer ingetrokken worden. Daarna kunnen ze een permanente vergunning aanvragen. Die krijgen vluchtelingen nu nog automatisch na 3 jaar. Dat betekent dat vluchtelingen na 3 jaar nog moeten kunnen aantonen waarom ze precies gevlucht zijn. Bewijzen zullen dan moeilijk leverbaar zijn. Het asielrecht zal in de praktijk voornamelijk tot een tijdelijk recht worden. Veel vluchtelingen zullen nog steeds na een jarenlange onzekerheid afgewezen worden.
Gedurende het tijdelijk verblijf krijgen vluchtelingen een woning en moeten ze werken. Ze mogen binnen 3 maanden hun echtgenoot of echtgenote laten overkomen, daarna alleen wanneer ze die zelf kunnen onderhouden. De VNG verwacht vluchtelingen eenvoudiger weer weg te kunnen krijgen, wanneer ze voortdurend te horen krijgen dat ze slechts een tijdelijke vergunning hebben. Daarom moeten vluchtelingen naast cursussen inburgering ook lessen krijgen die gericht zijn "op de intentie tot terugkeer".
Dubbele nationaliteit
De nieuwe wet maakt het ook makkelijker om vluchtelingen uit te zetten naar de landen waar ze tussentijds verbleven hebben. Het maakt de overheid daarbij niet langer uit of die landen de mensenrechten schenden of de vluchtelingenverdragen niet hebben ondertekend. Uitzetten wordt eenvoudiger, en het naar Nederland komen moeilijker. Voortaan is in principe iedereen strafbaar die vluchtelingen de grens over helpt.
Ook voor migranten zal veel veranderen. In plaats van 3 jaar zullen zij 5 jaar moeten wachten op een permanente verblijfsvergunning, na bijvoorbeeld een huwelijk. Migranten die de Nederlandse nationaliteit willen, moeten voortaan hun oorspronkelijke nationaliteit opgeven. Een dubbele nationaliteit wordt onmogelijk. Om mensen aan te houden hoeft de politie voortaan slechts een "redelijk" vermoeden te hebben van illegaal verblijf, vroeger was nog sprake van een "concreet" vermoeden. En dat leidde in het verleden al tot selectie op uiterlijke kenmerken, met name huidskleur. Verder moet men voortaan een hoger inkomen hebben om te mogen trouwen of samenwonen met een migrant zonder verblijfsvergunning. Ook voor mensen met kleine kinderen, arbeidsongeschikten of deeltijdwerkers worden geen uitzonderingen meer gemaakt.
Schoon schip
De VNG pleit ervoor schoon schip te maken en een oplossing te zoeken voor de duizenden mensen die de afgelopen jaren door noodmaatregelen getroffen zijn. Misschien is de nieuwe vreemdelingenwet een goed moment voor een generaal pardon voor alle illegalen die al jaren in Nederland wonen, aldus de VNG. In het buitenland zijn bij de invoering van scherpere wetgeving ook op grote schaal migranten gelegaliseerd. Maar wanneer de nieuwe wet zelf niet ter discussie wordt gesteld, dan hebben alle legale en illegale vluchtelingen en migranten het over een paar jaar nog veel moeilijker dan nu al het geval is.