De Fabel van de illegaal 38/39, april 2000
Auteur: Ellen de Waard
Mishandelde vrouwen zonder papieren kunnen nauwelijks meer terecht in de vrouwenopvang. Door de Koppelingswet zonder uitkering, kunnen ze zelf niet bijdragen aan de kosten van de opvang. De opvanghuizen zijn hierdoor financieel gedwongen hulp aan mishandelde illegale vrouwen te weigeren. Ook de gemeente Leiden, die ondanks de Koppelingswet aan deze vrouwen toch uitkeringen verstrekte, laat hen nu in de steek.
Uit onderzoek van het Bureau Vrouwenopvang Utrecht onder 50 vrouwenopvanghuizen blijkt dat nog slechts enkele daarvan illegale vrouwen opvangen. Zo'n 1.200 mishandelde illegale vrouwen deden in 1999 een opnameverzoek, bijna twee keer zoveel als het jaar daarvoor. (1) Dat komt door de Koppelingswet en het hardere vreemdelingen- en uitwijzingsbeleid, aldus de Federatie Opvang, het overkoepelende orgaan voor de opvang.
De opvanghuizen hebben geen financiële middelen om de opvang en het levensonderhoud van deze vrouwen en hun kinderen te bekostigen. De weinige opvanghuizen die hen nog wel opvangen, kampen met een uitstroomprobleem: zonder verblijfsvergunning ook geen woning. De vrouwen blijven noodgedwongen in de opvang wonen totdat er een juridische uitspraak komt of zij in Nederland mogen blijven. Zo'n proces kan jaren duren. De opvanghuizen slibben dicht, wat ten koste gaat van andere vrouwen die opgevangen hadden kunnen worden. De opvang sluit daarom haar deuren voor illegale vrouwen en kinderen.
Illegaal bestaan
Migrantenvrouwen kunnen op vele manieren tot een illegaal bestaan veroordeeld raken. Veel vrouwen die het (seksueel) geweld van hun man ontvluchten, komen in de vrouwenopvang terecht. De meesten hebben tijdens de eerste 3 jaar van hun huwelijk een afhankelijke verblijfsvergunning en die vervalt op het moment dat ze weggaan bij hun man. Anderen waren door hun man überhaupt nooit aangemeld bij de Vreemdelingendienst. En soms had de man de vergunning niet of te laat verlengd. Hoe dan ook, de vrouwen moeten na het verlaten van hun man een zelfstandige verblijfsvergunning aanvragen.
Ze moeten zich binnen 4 weken bij de Vreemdelingendienst aanmelden. Doen ze dat te laat, dan worden ze door Justitie verder behandeld alsof ze voor het eerst een verblijfsvergunning aanvragen. Dan moeten ze in het land van herkomst een machtiging voorlopig verblijf (mvv) gaan aanvragen. Het kan maanden duren voordat die verstrekt wordt en de vrouwen terug naar Nederland mogen keren om hier een juridische procedure te starten. Vrouwen zonder mvv hebben geen recht op bijstand, kinderbijslag en ziektekostenverzekering.
Ontmoedigingsbeleid
Veel opvanghuizen kennen de ingewikkelde Vreemdelingenwet en de Koppelingswet niet goed. "Het gevoerde beleid en de wijze waarop het onderwerp vreemdelingenbeleid bediscussieerd wordt, vermindert de motivatie bij uitvoeringsinstanties en diverse hulpverleners om bepaalde voorzieningen of zorg te verlenen", aldus de Federatie Opvang. (2) De instellingen onthouden vrouwen daardoor het recht op collectieve voorzieningen. Geheel ten onrechte, want in een vrouwenopvanghuis hebben ze dat recht wel, mits zij zich dus tijdig gemeld hebben bij de vreemdelingenpolitie.
Het Komité Zelfstandig Verblijfsrecht (KZV) dringt al jaren bij de overheid aan op de afschaffing van de afhankelijke verblijfsvergunning. Ook het Clara Wichmann Instituut heeft recentelijk Justitie gemaand meer rekening te houden met de situatie van mishandelde migrantenvrouwen die een afhankelijke verblijfsvergunning hebben.
Uit onderzoek van het instituut blijkt dat slechts 6 procent meteen bij de eerste aanvraag een positieve beschikking krijgt. In hoger beroep krijgt 69 procent alsnog een verblijfsvergunning. Vrouwen die helemaal nooit een verblijfsvergunning hadden, maken nauwelijks een kans.
In de tussentijd verkeren de vrouwen jarenlang in onzekerheid en treedt verdere traumatisering op. Uit het onderzoek blijkt ook dat er geen lijn te ontdekken valt in de verstrekking van vergunningen. Eerdere rechterlijke uitspraken blijken vaak niet meegewogen te worden. Bij de onderzoekers bestaat de indruk dat Justitie de vrouwen wil ontmoedigen. (3)
Gemeente Leiden niet meer solidair
Ondanks de Koppelingswet steunen enkele gemeenten de vrouwenopvanghuizen financieel bij de opvang van illegale vrouwen die verder nergens aanspraak op kunnen maken. Maar zelfs deze gemeenten moeten keer op keer onder druk gezet worden tot men daadwerkelijk geld geeft. Die strijd moet voor elke individuele vrouw geleverd worden en speelt zich meestal af in de achterkamertjes van ambtenaren van de plaatselijke Sociale Dienst. En hoe langer de Koppelingswet in werking is, hoe moeilijker het wordt om nog iets gedaan te krijgen.
De gemeente Leiden, die landelijke bekendheid kreeg met haar boycot van de Koppelingswet, is zich inmiddels ook aan het terugtrekken. In de vrouwenopvang in Leiden wonen diverse illegale vrouwen met hun kinderen, in afwachting van een juridische beslissing. Enkele vrouwen wonen daar al meer dan anderhalf jaar, een zelfs meer dan tweeëneenhalf jaar.
Na aanvankelijk allemaal afgewezen te zijn voor een uitkering, is het vorig jaar na lange onderhandelingen eindelijk gelukt een vorm van bijstand van de gemeente Leiden te krijgen. Bij verdere onderhandelingen over woningen voor deze vrouwen stuitte de vrouwenopvang op de grenzen van de gemeentelijke solidariteit. De boodschap was dat voor deze groep vrouwen een uitzondering wordt gemaakt, maar dat dit tevens de laatste keer was. Voortaan zijn mishandelde illegale vrouwen het pakkie an van de opvang zelf. Wat rest is dat de vrouwen terug moeten naar de terreur, zodra de hersenschudding en blauwe plekken verdwenen zijn.
Tegen de stroom in
De vrouwenopvang protesteert tegen deze onhoudbare situatie. "Het versterkt bovendien de tweedeling in de samenleving tussen migranten en Nederlanders. Voor betrokken vrouwen betekent dat veelal een verdere toename van hun verblijfsafhankelijkheid en daarmee een vergroting van het risico misbruikt en uitgebuit te worden. Een situatie die naar onze mening onacceptabel is en bovendien strijdig met het overheidsbeleid ter voorkoming en bestrijding van geweld tegen vrouwen", aldus het KZV. (4)
De Federatie Opvang wil dat er geld komt om de opvang van deze vrouwen en kinderen te waarborgen. Men wil liefst toegang tot het reeds bestaande overheidsfonds, dat wordt beheerd door de Stichting Koppeling. Maar dat fonds vergoedt tot nu toe alleen sommige medische kosten van mensen zonder papieren. Bovendien heeft minister Borst zich onlangs voorgenomen om het geld van de Stichting Koppeling met de helft te verminderen. De opvanghuizen pleiten nu voor een nieuw fonds voor mishandelde illegale vrouwen.
Noten: