De Fabel van de illegaal 40/41, zomer 2000
Auteur: Harry Westerink
Oorlogsgasten
De Nederlandse staat bleef neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar de Nederlanders kregen wel te maken met de gevolgen van deze massaslachting. Honderdduizenden burgervluchtelingen, deserteurs en ontsnapte krijgsgevangenen uit onder meer België, Frankrijk, Engeland en Duitsland zochten in Nederland een veilig heenkomen voor de oorlogsverschrikkingen. Evelyn de Roodt beschrijft in haar informatieve en gedetailleerde boek "Oorlogsgasten" hoe het deze mensen verging.
Net als de huidige vluchtelingen werden ook zij geconfronteerd met een restrictief en repressief beleid. Zo liet de regering de vluchtelingen opsluiten in armzalige kampen, ver weg van de bewoonde wereld. Ze mochten zich niet politiek organiseren. Sommigen werden als stakingsbrekers tewerkgesteld. Eind 1914 kwamen Belgische soldaten in kamp Zeist massaal in opstand tegen hun bewakers. De kampcommandant liet hen zonder meer neerknallen. Resultaat: 8 doden. Ook linkse deserteurs uit het Duitse leger verzetten zich tegen hun mensonwaardige leefomstandigheden, zoals blijkt uit hun blad Der Kampf. Zij wakkerden onder de vluchtelingen een geest van opstandigheid aan.
Het toenmalige beleid en maatschappelijk klimaat rond vluchtelingen doet sterk denken aan het hedendaagse. Bevreesd voor negatieve publiciteit, instrueerde de regering de media om de "vluchtoorden" geen "kampen" te noemen. Dat woord zou teveel verwijzen naar de concentratiekampen in Zuid-Afrika. Die regering had belang bij een strengere grensbewaking en protesteerde dan ook niet toen de Duitsers een 200 kilometer lange stroomdraad tussen België en Nederland aanlegden. Aanraking van die draad betekende de dood. Bovendien zette de regering vluchtelingen onder druk om terug te keren. Hoewel nog steeds in oorlog, zou bijvoorbeeld België inmiddels alweer een "veilig land" zijn geworden.
Om meer controle te krijgen op illegale vluchtelingen werd in 1918 een nieuwe vreemdelingenwet ingevoerd. Sommige Kamerleden vonden de wet een trendbreuk in de traditionele Nederlandse gastvrijheid. Men verdacht de regering van een achterliggende bedoeling: het verblijf van vreemdelingen met 'afwijkende' maatschappelijke opvattingen moest onmogelijk worden gemaakt. Het vluchtelingenbeleid zou daarna steeds verder worden aangescherpt.
Oorlogsgasten. Vluchtelingen en krijgsgevangenen in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Evelyn de Roodt. Uitgeverij: Europese Bibliotheek, ƒ 49,-. ISBN: 9028814264.