De Fabel van de illegaal 46/47, zomer 2001
Auteur: Eric Krebbers en Jan Tas
Van februari tot mei waren in Waddinxveen en Alphen aan den Rijn 5 Koerden in hongerstaking tegen hun uitzetting naar Noord-Irak. Ze werden daarbij politiek ondersteund door Ahmed Pouri van de vluchtelingenzelforganisatie PRIME en Natalie Sanna. Ze waren getuige van de psychologische oorlogvoering van het ministerie van Justitie. Een interview met Sanna.
In mei presenteerde het ministerie van Buitenlandse Zaken een nieuw ambtsbericht over Noord-Irak. Opnieuw luidde de conclusie dat het daar veilig is, of in ieder geval veilig genoeg om er afgewezen vluchtelingen heen te deporteren. Noord-Irak leidt echter al meer dan 10 jaar onder een continue burgeroorlog tussen 5 politieke partijen, met elk hun eigen legers en gevangenissen. De geheime diensten van alle omliggende landen hebben er vrij spel. Ook werd het gebied al meer dan 12 keer binnengevallen door de legers van Turkije, Iran en Irak. De EU en Nederland zijn medeverantwoordelijk voor deze situatie door de wapenleveranties aan NAVO-partner Turkije, de winstgevende oliehandel met Iran en de groeiende contacten met het regiem van Saddam Hoessein.
Verreweg het grootste deel van de bevolking leeft er in grote armoede en zou het gebied het liefst verlaten. De EU probeert de Koerden echter met alle middelen tegen te houden. Zo steunt men de Turkse militaire dictatuur bij de bouw van vluchtelingengevangenissen en is er de laatste jaren een militaire bewaking ingesteld aan de grenzen van Fort Europa. Toch weten groepen Koerdische bootvluchtelingen de Europese stranden te bereiken. In Nederland hebben die nauwelijks meer kans om asiel aan te vragen en soms verdwijnen ze direct in een uitzettingsgevangenis.
Er zijn in Nederland nu 9.000 afgewezen Iraaks-Koerdische vluchtelingen. Velen verblijven nog in opvangcentra, maar Justitie wil ze allemaal op straat zetten en proberen het land uit te krijgen. In de asielzoekerscentra (azc's) van Waddinxveen en Alphen aan den Rijn hebben de Koerden Sami, Majid, Azad, Hossein en Nihad zich tegen hun dreigende uitzetting verzet met een hongerstaking van maar liefst 95 dagen. Ze eisten blijvend onderdak in het azc, heropening van hun asielprocedures en dat er opnieuw onderzocht zou worden of Noord-Irak veilig is. De eerste weken bleef hun actie vrijwel onopgemerkt en ontvingen de vluchtelingen nauwelijks enige steun. Daarin kwam verandering toen Natalie Sanna en PRIME-coördinator Ahmed Pouri ervan hoorden en hen ondersteuning gingen bieden. Vanaf dat moment bespraken de hongerstakers de politieke ontwikkelingen steeds samen met hun twee ondersteuners door. De twee zetten voor de Koerden alle informatie op een rijtje zodat die zelf de beste beslissingen konden nemen. Later organiseerden enkele andere steunorganisaties, zoals De Fabel van de illegaal, protestbriefacties en solidariteitswakes.
Waarom kwam de steun zo moeilijk op gang?
"Het Centraal orgaan Opvang Asielzoekers (COA) zag de eerste weken kans om de pers buiten het centrum te houden. Daar kwam pas verandering in nadat we met zo'n 40 mensen geprotesteerd hebben bij de ingang. Zelf kon ik meestal wel op bezoek komen, maar bij Ahmed deden ze vaak moeilijk omdat ze wisten dat hij van PRIME was. Het COA had geen wettige reden om ons de toegang te weigeren. En nadat onze advocate Gerda Later een aanklacht indiende, kregen we verder vrije toegang."
Het COA werkte dus voortdurend tegen?
"Ja, zo mochten Majid's zwangere vrouw en zieke kind van het COA alleen tussen 10 en 5 uur op bezoek komen, tenzij Majid zijn actie zou beëindigen. Ze moesten verder maar zien hoe ze op straat zouden overleven. Later vonden ze gelukkig onderdak bij een kerk in Gouda. Ook kwam het COA tijdens de actie bij de hongerstakers aan met dwangbevelen om het azc te verlaten. Ze dreigden de uitgemergelde mannen op straat te gooien. Maar de hongerstaking was juist begonnen als protest tegen dat op straat dumpen. Vanzelfsprekend weigerden de hongerstakers te vertrekken.
Toen Sami een keer flauw viel en niets meer zei, zag het COA zijn kans schoon om de Koerd kwijt te raken. Ze brachten hem naar een verpleeghuis. Men wilde niet dat hij stierf in het azc. Toen hij bijkwam en ontdekte waar hij was, werd Sami woedend. Toen heeft de tolk hem teruggebracht naar het azc. Daar kreeg hij van het COA ook nog eens een boete van 35 gulden. Hij was immers vertrokken en zou volgens de regels geen recht meer hebben op gebruik van de azc-voorzieningen.
Verder bracht het COA Azad naar een psychiatrisch ziekenhuis nadat hij uit wanhoop zijn cel in brand had gestoken. Daar bedreigden ze hem. Hij zou er voor altijd moeten blijven als hij zijn actie niet zou opgeven. Azad heeft toen een paar happen gegeten en is daarop naar het azc in Alphen aan den Rijn gebracht. Daar is hij direct weer gaan hongerstaken, maar men was er zo wel in geslaagd Azad te isoleren van de 4 anderen. Hij had het initiatief genomen tot de actie en had de meeste invloed in de groep hongerstakers. Daarom had Justitie het vaak juist op hem gemunt. Meer dan eens probeerde de vreemdelingenpolitie bijvoorbeeld de actie te saboteren door bij Azad langs te gaan met de boodschap dat hun dossiers nu definitief gesloten waren en dat de advocaat nu echt niets meer kon doen."
Een COA-medewerkster suggereerde ook nog eens op TV-West dat de Koerden stiekem toch aten.
"Zo probeerde men de integriteit van de hongerstakers ter discussie te stellen. Uit woede gingen de Koerden daarna enkele dagen in dorststaking. Dat was direct levensbedreigend, en Ahmed en ik vonden dat dus geen goed idee. We vertelden de mannen van onze kritiek, maar bleven hen steunen. Het was immers hun actie. Om hen te intimideren kwamen COA-medewerkers de Koerden toen vragen hoe ze begraven wilden worden. Jullie gaan toch dood, was het idee. Naar buiten toe presenteerden ze dat als interesse en multiculturele zorgvuldigheid."
Hoe geïnteresseerd de overheid werkelijk is in de verhalen van de Koerden bleek bij de grote solidariteitsdemonstratie op 29 maart.
"PRIME en 4 vertegenwoordigers van Iraakse en Koerdische organisaties wisten tussen de 500 en 1.000 mensen op de been te brengen. Maar bij het parlement bleek vrijwel niemand geïnteresseerd in hun verhaal. De Koerden, die door de regering met deportatie en mogelijk de dood bedreigd worden, reageerden terecht woedend en er braken rellen uit. Later spraken politici van een aanval op de democratie en ze probeerden alle schuld in de schoenen te schuiven van PRIME. De 4 andere organisatoren distantieerden zich direct van de actie, bang als ze waren voor hun subsidie en mogelijke repressie. De Haagse burgemeester Deetman greep de rel aan om alle Koerdische demonstraties verder te verbieden. De week daarop werd zelfs het Haagse Centraal Station door de ME afgesloten toen er een persconferentie georganiseerd werd in Nieuwspoort over Noord-Irak. Iedereen met een "Koerdisch uiterlijk" werd tegengehouden en gedwongen terug te keren. Overigens worden 3 van de Koerden, die bij de rellen gearresteerd werden, nog minstens tot begin juli vastgehouden. Ze worden compleet van de buitenwereld geïsoleerd."
Wilde Justitie vooral PRIME criminaliseren?
"Men dreigde de schade van de rellen op PRIME te verhalen. Later verspreidde de BVD het gerucht dat PvdA-Kamerlid Albayrak vanuit PRIME-kringen met de dood bedreigd zou zijn. Albayrak had er kort daarvoor in de media op aangedrongen dat de 9.000 Iraakse Koerden allemaal gedeporteerd zouden worden. Zo gaf de BVD de PvdA een extra argument om niet naar de hongerstakers te luisteren. Maar in werkelijkheid had natuurlijk Albayrak de Koerden bedreigd en niet andersom. Overigens werd Azad rond die tijd ook telefonisch bedreigd, maar dan door iemand van de heersende Iraaks-Koerdische partijen. Het COA en de politie ontkenden dat eerst. Het zou immers betekenen dat het daar voor Azad inderdaad niet veilig zou zijn. Later erkenden ze toch dat hij bedreigd was."
De juridische en medische zorg verliep in eerste instantie ook niet zo goed?
"Klopt. De advocaten van de Koerden weigerden nog iets voor ze te doen, toen ze eenmaal in hongerstaking gingen. Gelukkig wilde Gerda Later het wel overnemen. De artsen van de Medische Opvang Asielzoekers (MOA) weigerden ook iedere medewerking. Er waren er wel 2 vertrouwensartsen van buiten: De Vries en Mertens. Maar De Vries hield zich niet aan de voorschriften voor artsen bij hongerstakingen, die de Johannes Wierstichting heeft opgesteld. Hij kwam maar 5 minuten per week langs en weigerde journalisten te woord te staan. De hongerstakers vertrouwden hem niet, wezen hem af en vroegen om een andere arts. Ik ben toen voor hen naar de GGD en de Inspectie voor de Volksgezondheid gegaan, maar die lieten de hongerstakers 14 dagen zonder vertrouwensarts zitten. Uiteindelijk heeft Mertens de medische zorg alleen op zich genomen. En in Alphen aan den Rijn werd Azad verzorgd door Co van Melle, die 2 jaar geleden ook de illegale Turkse migrantenvrouwen in Amsterdam gesteund heeft bij hun hongerstaking."
Hoe verliep het contact met Justitie?
"We hebben niet zelf met Justitie onderhandeld. Eerst hebben De SP en GroenLinks Kamervragen gesteld. Staatssecretaris van Justitie Kalsbeek antwoordde daarop dat ze eraan gedacht had om de hongerstaking te laten stoppen, maar dat dat niet kon omdat de Koerden een non-interventieverklaring hadden getekend. Die hadden Ahmed en mij ook gemachtigd om voor hen te beslissen wanneer ze dat zelf niet meer zouden kunnen. Het was duidelijk dat Kalsbeek het over dwangvoeding had. En dat is iets waar meestal alleen dictaturen als Turkije toe overgaan. Kalsbeek beweerde ook dat de zaken van de hongerstakers goed behandeld waren. Maar dat werd de dag erna weer tegengesproken door IND-medewerkers op bezoek bij de Koerden."
En wat gebeurde er daarna?
"Na 80 dagen heeft Victor Scheffers van de organisatie Justitia et Pax zijn hulp aangeboden. De hongerstakers hebben hem toen toestemming gegeven om te gaan bemiddelen bij Kalsbeek. Hij moest wel vooraf aan iedere stap overleggen, zodat de hongerstakers eerst samen met ons konden praten. Want ze wilden natuurlijk niet bedonderd worden. Scheffers riep de hulp in van de ex-burgemeester van Nijmegen Ed D'Hondt, die tegenwoordig bij Pax Christi zit. Huiverig geworden door de criminalisering wilden ze het liefst zoveel mogelijk afstand houden van PRIME. Dat kwam Justitie vanzelfsprekend wel goed uit. Scheffers en D'Hondt wilden een commissie vormen van burgemeesters en deskundigen, maar dat is ze niet gelukt. Wel wisten ze een gesprek te regelen met Kalsbeek op 10 mei."
En in dat gesprek heeft Kalsbeek de eisen ingewilligd? Want op die dag stopte de hongerstaking toch?
"Dat klopt, maar die middag heeft Justitie eerst nog geprobeerd om via Azad de hongerstaking te breken, zodat Kalsbeek formeel niet zou hoeven toe te geven aan de actie, maar kon doen alsof ze na afloop haar hand over haar hart zou strijken. Toen ik die middag bij Azad langs ging, moest ik buiten wachten omdat hij net bezoek had van twee IND-ers. Die deden hem allerlei mondelinge toezeggingen en gaven hem precies een uur de tijd om te beslissen, zodat hij niet meer kon overleggen met ons. Toen de IND-ers weg waren, vertelde Azad me dat hij eerst wilde praten met de advocate voor hij een beslissing nam. Toen kwamen plotseling het hoofd van de MOA en een medewerkster binnen. Weer moest ik naar buiten. Onze tolk bleef om te vertalen, maar die kwam na 10 minuten woedend naar buiten gebeend. De MOA-medewerkers hadden Azad gezegd dat ze vernomen hadden dat hij stopte. Hij ontkende, maar daar wilden ze niets meer van weten. "Dus je stopt", waren ze blijven herhalen tegen de totaal verzwakte hongerstaker.
Toen haalden ze die 2 IND-ers er weer bij. Ik had inmiddels telefonisch contact met de advocate en die wilde graag met hen spreken. Maar dat was niet meer nodig, vond de MOA. Die verzochten mij om weer naar buiten te gaan, maar toen bleek dat ik niet van PRIME was, mocht ik van een van de IND-ers blijven. Sonneveld, zo heette hij, wilde wel eens met mij praten. Hij dacht dat hij mij kon inzetten om Azad over te halen. Sonneveld zei dat alle eisen zouden worden ingewilligd als ze stopten. "Ik geef u mijn woord", zei hij. Maar Sonneveld wilde op dat moment niet iets met de advocate zwart op wit gaan zetten. Hij wilde verder ook geen getuigen. "U moet uw medemens vertrouwen. Ik neem ontslag als ik mijn belofte niet nakom", beweerde hij. De advocate had beloofd dat ze eraan kwam en daar wilden we op wachten. Dat bleven we maar herhalen. Toen begon die andere IND-er te liegen dat de advocate tegen hem beweerd had dat ze niet meer kwam. Maar wij gingen niet overstag. Toen zag Sonneveld kennelijk in dat ik niet voor zijn karretje kon worden gespannen. Hij werd woedend en zei dat ik alles in de war bracht. Toen wilde hij vertrekken. Azad vroeg nog of hij een foto van hem mocht maken om een bewijs te hebben van zijn bezoek. Maar dat mocht niet."
Poging mislukt...
"Die avond heeft Kalsbeek aan Pax Christi en Justitia et Pax beloofd dat de dossiers van de hongerstakers heroverwogen zullen worden, dat ze mogen bijkomen in het azc en dat de situatie in Noord-Irak nog eens bekeken zal worden. Justitia et Pax heeft zich toen garant gesteld voor onderdak wanneer de Koerden hersteld zijn. Direct daarop heeft Justitie in de media alle toezeggingen weer ontkend. De hongerstakers hebben in ieder geval bereikt dat er meer aandacht is voor het op straat dumpen van de Koerden en voor de onveiligheid in Noord-Irak. Allerlei mensen en organisaties zijn ook door bijvoorbeeld de solidariteitsadvertentie in Trouw gedwongen geweest om een standpunt in de kwestie in te nemen. Jammer was wel dat men zich in die advertentie enigszins distantieerde van het actiemiddel, want een hongerstaking is werkelijk het enige dat de Koerden nog restte. Als je hen dat ook nog afneemt... We zullen de komende maanden politieke kracht moeten opbouwen om af te dwingen dat Justitie zich toch aan de gemaakte afspraken houdt. En om tegen te gaan dat al die andere 9.000 mensen op straat gedumpt worden. Dat zal niet gemakkelijk worden, want er heerste gedurende de hongerstaking een beangstigende stilte in de maatschappij en ook in linkse kringen."