De Fabel van de illegaal 52/53, zomer 2002
Auteur: Ella Lookman
Cerebrale sensualiteit
Glimlachen die varieerden van beleefde reserve, onverbloemde gêne tot uitbundige vrolijkheid. Dat waren de reacties van westerse mannen als ze hoorden dat schrijfster Fatima Mernissi in een harem geboren was. De harem die Europeanen voor ogen stond, was een heel andere dan die Mernissi beleefd heeft. Westerse mannen koesterden het beeld van een vredige lusthof met gehoorzame vrouwen die beschikbaar waren voor seks, zonder enige intellectuele gedachtewisseling. Mernissi's grootmoeder Jasmiena beschouwde de harem echter als een gevangenis. Westerse afbeeldingen van haremvrouwen en van Duizend en een nacht-verhalenvertelster Sjahrazaad prikkelden Mernissi tot onderzoek en tot het schrijven van het boek "De Europese harem".
De naaktheid van Sjahrazaad in westerse haremafbeeldingen verontrust Mernissi. Alleen gekken trekken hun kleren uit en lopen naakt rond. In het oosten is het uiterlijk van Sjahrazaad niet belangrijk. Haar krachtigste erotische wapen is puur cerebraal, geestelijk. Het is haar intellectuele vermogen, haar enorme kennis en het feit dat ze een superstrateeg is. Sjahrazaad weet het voornemen van haar man om haar vermoorden af te wenden door haar communicatieve vermogens als vertelster. In westerse vertalingen van Sjahrazaad's verhalen lijkt deze politieke boodschap van de triomf van de rede over het geweld echter verdwenen. Vrouwen zagen zich genoodzaakt om te investeren in hun verstand, want dat was van oudsher de enige manier voor haremslavinnen om zich te onderscheiden, door zelfstudie, kennis, en door artistieke vaardigheden te ontwikkelen.
In het westen stelt men uiterlijke schoonheid echter vaak lijnrecht tegenover kennis, net zoals imams dat doen, aldus Mernissi. De gedwongen keuze tussen schoonheid en intelligentie is even wreed als het dreigement van de fundamentalisten: gesluierd en veilig, of ongesluierd en bedreigd. De ideale vrouw in de Europese harem is sprakeloos. Schilderijen van Franse kunstenaars als Ingres en Matisse tonen haremvrouwen naakt en met een morbide passiviteit. In de jaren 20 was er in Turkije een radicale strijd gaande die leidde tot de invoering voor vrouwen van stemrecht, recht op onderwijs en recht om een openbaar ambt te bekleden. Rechten die hun weerslag hadden in de hele moslimwereld. In de westerse schilderkunst van die tijd is daar echter geen spoor van terug te vinden. De schilders leven enkel hun eigen fantasieën uit, en schilderden ongesluierde en zwijgende schoonheden.
"De Europese harem", Fatima Mernissi. Uitgeverij: De Geus, € 17,95. ISBN: 905226869x.