De Fabel van de illegaal 54/55, najaar 2002
Auteur: Ellen de Waard
Vakbonden vergeten arbeidsmigranten
Na de Tweede Wereldoorlog kampte Nederland door de snel groeiende economie met een arbeidstekort. In 1960 begon de Nederlandse overheid de werving en tewerkstelling van buitenlandse arbeidskrachten officieel te reguleren. Dat jaartal koos Judith Roosblad daarom als startpunt van haar proefschrift "Vakbonden en immigranten in Nederland (1960-1997)". Roosblad onderzocht het beleid ten aanzien van immigranten van de vakcentrales NVV en NKV - die in 1982 fuseerden tot de FNV - en de CNV. Ze bekeek vooral hoe de vervoerssector, en met name de Nederlandse Spoorwegen, op het vakbondsbeleid reageerde en hoe het op de werkvloer uitpakte.
De bonden zagen als voordeel van de komst van arbeidsmigranten dat de productie op volle toeren kon draaien en dat zwaar en vuil werk waar Nederlanders hun neus voor ophaalden, toch werd gedaan. Aan de andere kant zagen ze de komst van migranten als een verslechtering van de concurrentiepositie van de Nederlandse arbeiders. Bij een groot arbeidsaanbod zouden de lonen laag gehouden kunnen worden, en bij eventuele stakingen zouden werkgevers altijd gebruik kunnen maken van een arbeidsreserveleger.
Zolang het verblijf van "de gastarbeiders" van tijdelijke aard leek, voelden noch de overheid noch de vakbonden zich geroepen iets aan hun belangenbehartiging te doen. In de jaren 70 werd duidelijk dat ze in Nederland bleven. Met name Marokkanen en Turken haalden hun gezinnen naar Nederland. Ze hadden een achterstand in onderwijs, huisvesting en op de arbeidsmarkt. De overheid nam daarop het voortouw met het formuleren van een minderhedenbeleid. De FNV kwam in 1982 met wat magere voorstellen om migranten te helpen hun achterstanden in te lopen. Pas eind jaren 80 gingen FNV en CNV zich onder druk van de overheid nadrukkelijker sterk maken voor de allochtone werknemers. Het ging met name om CAO-afspraken en een grootschalig banenplan. Later probeerde de overheid werkgevers via de Wet Evenredige Arbeidsparticipatie Allochtonen te dwingen allochtonen aan te nemen.
Er is allemaal bar weinig van terechtgekomen. Dat kwam niet alleen door de werkgevers, maar ook door de bonden en door veel autochtone werknemers op de werkvloer. Racisme en gevoelens van concurrentie waren daar debet aan. Ook vrouwen hebben overigens van de vakcentrales weinig steun gehad. En hoewel er lichte verbeteringen zichtbaar zouden zijn, verwacht Roosblad dat de bonden een flink aantal leden gaan verliezen als ze zich niet veel harder gaan maken voor de belangenbehartiging van allochtone en vrouwelijke werknemers.
"Vakbonden en immigranten in Nederland (1960-1997)", Judith Roosblad. Uitgeverij: Aksant, 20,00 euro. ISBN: 9052600090.