De Fabel van de illegaal 54/55, najaar 2002
Auteur: Frans van Velden
In het juni-nummer van SEC, tijdschrift voor samenleving en criminaliteitspreventie van het ministerie van Justitie, publiceerde Justitie-topambtenaar Hans Willemse zijn artikel "Asielzoekers, appels, peren, moord en doodslag". Daarin zet hij de cijfers van moord en doodslag door 50.600 "asielzoekers" af tegen die van moord en doodslag door 14 miljoen Nederlanders (respectievelijk 11 en 219 daders, in 1998). Hij hecht belang aan het verschil en geeft als verklaring: "Het is immers bekend dat personen van buitenlandse herkomst in het algemeen ook een bepaald niveau en soort van criminaliteit in hun 'culturele bagage' met zich meebrengen." Willemse vermeldt geen bron voor die bekendheid. Hij trekt uit de cijfers en zijn verklaring de conclusie dat "asielzoekers" crimineler en moordzuchtiger zouden zijn dan Nederlanders omdat zij van buitenlandse herkomst zijn. Volgens hem verdient dat nader onderzoek. Hij vertelt niet waarom, of wat het doel van dat onderzoek zou kunnen zijn.
In zijn algemeenheid zegt de verklaring van Willemse helemaal niets en brengt zijn conclusie het onderzoek naar criminaliteit, moord en doodslag in Nederland geen stap verder. Normaliter zou ik de bladzijde dan ook omslaan en de zinloosheid van zo'n artikel snel vergeten. In dit geval gaat het echter om de uitgesproken mening van een topambtenaar, die door zijn chef namens de minister van Justitie uitdrukkelijk wordt gedeeld. De nietszeggende verklaring en dwaze conclusie van Willemse maken dus een kans om uitgangspunt te worden van onderzoek, waarvan de uitkomst de basis voor een politieke strategie zou kunnen gaan vormen. Dat zou een vergissing zijn die ernstige gevolgen kan hebben. De verklaring van Willemse is helemaal geen verklaring, het is een algemene waarheid die voor iedereen geldt. De toevoeging "van buitenlandse herkomst" impliceert echter dat hij specifiek voor buitenlanders zou gelden en dat is niet waar. Hij geldt net zo goed voor personen van Nederlandse herkomst.
Appels en peren
De benadering van Willemse is suggestief, discriminerend en stigmatiserend voor alle mensen die van buitenlandse herkomst zijn of lijken te zijn. Hij lost niets op, maar kan wel grote problemen veroorzaken. Het artikel van Willemse is onwetenschappelijk en om die reden is al eerder een rapport van de politie over criminaliteit van "asielzoekers" en Groningers met een vergelijkbare benadering naar de prullenbak verwezen. Populair gezegd omdat het onwetenschappelijk is om appels met peren te vergelijken. De wetenschap gaat heel anders te werk. De onderzoeksvraag kan bijvoorbeeld zijn: "Hoe kan het aantal gevallen van moord en doodslag in Nederland worden verminderd?", of: "Hoe kan de schade door diefstal uit winkels worden beperkt?". In beide onderzoeksvragen komen a priori geen "asielzoekers", personen van buitenlandse herkomst of Nederlanders voor. In de loop van het onderzoek kan blijken dat criminaliteit veel in een bepaalde groep voorkomt, maar dat is geen reden om de gehele groep te problematiseren, alsof het behoren tot een groep een gedrag of een eigenschap zou zijn.
Willemse beweert dat appels wel met peren vergeleken kunnen worden, omdat het allebei fruit is. Dan heeft hij de kritiek op het rapport over criminaliteit in Groningen niet begrepen. Niet elk fruit heeft een bepaalde smaak en niet elk mens is crimineel binnen de operationele definitie van een onderzoek. Fruit moet daarom met fruit worden vergeleken, appels met appels en peren met peren. Als de onderzoeksvraag is hoe het aantal gevallen van moord en doodslag in Nederland verminderd kan worden, moeten daders van moord en doodslag onderzocht worden, ongeacht hun herkomst. Willemse maakt echter nog een fout. Hij vergelijkt niet alleen appels met peren, maar gooit alle verschillende peren ook nog eens op een grote hoop. Nog bonter maakt hij het door alle appels in te delen in onbegrijpelijke verzamelingen, zoals "Indonesië" en "overig Azië", "Marokko" en "overig Afrika", "Noord-Amerika" en "Nederland". Zonder enige verklaring.
Significant
In zijn artikel stelt Willemse de vraag hoe het komt dat in 1998 per 100.000 "asielzoekers" 22 mensen moord of doodslag hebben begaan, en per 100.000 Nederlanders 1,6. De 22 daders per 100.000 "asielzoekers" zijn imaginair, want zoveel "asielzoekers" zijn er helemaal niet. Het is net zo dwaas om de vraag te stellen waarom in 1998 per 14 miljoen "asielzoekers" 3.080 mensen moord of doodslag hebben gepleegd. Statistisch is het bovendien niet significant of in Nederland 219 of 219 + 11 = 230 daders per jaar moord of doodslag plegen. Voor onderzoek naar moord en doodslag is de vraag naar het verschil tussen "asielzoekers", andere personen van buitenlandse herkomst en Nederlanders dus zinloos. In beide verzamelingen nadert de kans op het plegen van moord of doodslag naar nul. De meeste Nederlanders plegen nooit moord of doodslag, de meeste personen van buitenlandse herkomst evenmin. Voor het plegen van moord en doodslag zijn ongetwijfeld zinvolle indicatoren te vinden, zoals wellicht het bezit van een wapen, het betrokken zijn bij zware criminaliteit of het lijden aan een psychische ziekte.
De benadering van Willemse is niet alleen wetenschappelijk onjuist, hij is ook maatschappelijk gevaarlijk. In het verleden zijn ook wel eens kenmerken en omstandigheden van personen aan hele bevolkingsgroepen toegeschreven. Dat is niet goed afgelopen, om het voorzichtig uit te drukken. Dat komt omdat het de waarheid geweld aandoet. Het is zeer goed mogelijk dat onder een bepaalde groep van 50.600 Nederlanders het aantal daders van moord en doodslag groter is dan onder de 50.600 "asielzoekers" of onder een andere groep personen van buitenlandse herkomst. Toch denkt Willemse dat de verklaring "omdat personen van buitenlandse herkomst een bepaald niveau en soort van criminaliteit in hun 'culturele bagage' meebrengen" hout snijdt. Volgens zijn cijfers zou het betekenen dat in het buitenland gemiddeld ruim 13 maal ("asielzoekers" ten opzichte van Nederlanders) of 36 maal ("asielzoekers" ten opzichte van Nederlanders met beide ouders van binnenlandse herkomst) zoveel moord en doodslag voorkomt als in Nederland. Onzin.
Rectificatie
Het is een topambtenaar van de Directie Algemene Justitiële Strategie van het ministerie van Justitie die deze dwaasheid heeft geschreven en gepubliceerd, alsof het om een wetenschappelijk verantwoord artikel ging. Ik heb de minister gevraagd om een rectificatie. Naar mijn mening zou Willemse tenminste het "in het algemeen" uit zijn verklaring moeten schrappen en "personen van buitenlandse herkomst" moeten vervangen door "personen met die-en-die kenmerken in die-en-die omstandigheden", waarbij hij de relevantie voor moord en doodslag van die kenmerken en omstandigheden expliciet zou moeten maken. Drs. T.G. Veenkamp, directeur van de Directie Algemene Justitiële Strategie van het ministerie van Justitie, schreef mij echter namens de minister dat er geen reden is voor een rectificatie. Blijkbaar staat de minister van Justitie achter de suggestieve, discriminerende en stigmatiserende inhoud van het artikel en deelt hij de conclusie dat "asielzoekers" crimineler zijn dan Nederlanders omdat zij personen van buitenlandse herkomst zijn. Dat is nogal wat.
Ik vraag me af waar de minister van Justitie op afstevent. Wil hij een moordneigingstoets voor immigranten invoeren? Wil hij een hoofdstuk "Gij zult niet moorden en doodslaan" aan de inburgeringscursus toevoegen? Wil hij "asielzoekers" en personen van buitenlandse afkomst een sticker laten dragen met "13 maal zo moordzuchtig" of "36 maal zo moordzuchtig" erop? Moeten personen van buitenlandse afkomst het land uitgezet worden ter preventie van moord en doodslag in Nederland? Moeten personen van binnenlandse herkomst met moordneigingen ook het land uitgezet worden? Waar liggen de prioriteiten van de minister van Justitie? Bij het voorkomen van moord en doodslag door personen van buitenlandse herkomst? Ik maak me grote zorgen als politie en Justitie hun strategie baseren op de uitkomst van onderzoek met de verklaring en conclusie van Willemse als uitgangspunt. Ik hoop dat de Tweede Kamer en het nieuwe kabinet snel een eind aan deze dwaasheid zullen maken.
Trauma
Ik ken een vierdejaars student "cultuur en beleidsvraagstukken" en heb nog even zijn mening gevraagd. Het feit dat het aantal daders van moord en doodslag onder een bepaald deel van de bevolking hoger is dan onder de hele bevolking, wekte meteen zijn wetenschappelijke interesse. "De kans dat je de verklaring moet zoeken in zwaar getraumatiseerd zijn is het grootst. Daarnaast is er de sociale cohesie", aldus de student. "Durkheim wees er al op dat de kans op zelfmoord groter is bij minder sociale cohesie. De hypothese zou kunnen zijn dat zwaar getraumatiseerden een hoger criminaliteitsniveau hebben dan niet-getraumatiseerde personen. Dat zou je kunnen onderzoeken, maar je moet je ook afvragen wat je ermee wilt doen. Ik ben niet verbaasd als er "asielzoekers" en personen van buitenlandse herkomst in die groep voorkomen. Vanuit een wij-cultuur naar een ik-cultuur migreren is al traumatiserend. "Asielzoekers" komen ook nog vaak uit oorlogsgebieden. Bovendien lopen zij kans op minder sociale cohesie." Het artikel van Willemse kan wat betreft de student linea recta de prullenmand in. Het zou op de universiteit een dikke onvoldoende opleveren.
"Asielzoekers, appels, peren, moord en doodslag", Hans Willemse. In: SEC 3, juni 2002.