De Fabel van de illegaal 62, januari/februari 2004

Auteur: Eric Krebbers

De discussie over migratiebeheersing stond in 2003 centraal bij een groeiend aantal artikelen in deze krant. De Fabel onderzoekt hoe de strijd tegen migratiebeheersing opnieuw inhoudelijk ingevuld en organisatorisch vorm gegeven kan worden. Door de razendsnelle nationale en internationale ontwikkelingen moeten radicaal-linkse activisten die voor deze politieke speerpunt kiezen, continu hun analyses en keuzen opnieuw doordenken en bijstellen. Op een aantal steeds terugkerende vragen heeft De Fabel geprobeerd een voorlopig antwoord te formuleren.

Wat zijn de belangrijkste veranderingen op het gebied van migratiebeheersing?

Om ongecontroleerde migratie tegen te gaan heeft de overheid de afgelopen 15 jaar de grenzen wettelijk dichtgetimmerd voor vrijwel alle vluchtelingen en migranten. Nu staat het tegengaan van gezinshereniging en -vorming hoog op de agenda. Ook wordt er hard gewerkt aan het smeren en uitbouwen van de deportatiemachine, en aan het organiseren van "vrijwillige terugkeer". Nieuwe beperkende maatregelen zullen straks meer en meer in Europees verband gemaakt en uitgevoerd gaan worden. En om de migratie op wereldschaal te beheersen gaan internationale organisaties een steeds prominentere rol spelen. Het internationale uitzendbureau IOM, de internationale arbeidsorganisatie ILO en andere organisaties gaan geselecteerde migranten begeleiden naar de plekken waar het kapitaal hen nodig heeft. De VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR, de IOM en een reeks andere organisaties gaan de onbruikbare vluchtelingen en migranten tegenhouden in "de eigen regio".

De overheid weigert verder verblijfspapieren te geven aan iedereen die toch ongecontroleerd naar Nederland komt om te werken of simpelweg om te overleven. Om hen zoveel mogelijk uit te sluiten is de afgelopen 15 jaar een administratieve apartheid ontwikkeld via de invoering van de sofi-nummers, de identificatieplicht, de Koppelingswet en de nieuwe Vreemdelingenwet. De zo in het leven geroepen klasse van vrijwel rechteloze migranten en vluchtelingen is uiterst bruikbaar voor het groeiende aantal economische sectoren met een bijna onbegrensde kapitalistische concurrentie. In de land- en tuinbouw, de prostitutie, het huishoudelijk werk, de horeca, de textiel, de bouw, en de schoonmaakbusiness is daardoor voortdurend behoefte aan uiterst flexibele werknemers die genoegen nemen met minder dan het minimumloon. Al deze veranderingen hangen nauw samen met een economische herstructurering, waarbij machtsverhoudingen verschuiven in het nadeel van de onderkant van de samenleving. Kapitalisme (alleen nog toegang voor economisch bruikbaren), racisme (flexibel en onderbetaald werk voor vooral migranten) en patriarchaat (migrantenvrouwen achter het raam en de mannen in de bouw) zijn bij deze ontwikkelingen volledig met elkaar verweven.

Wanneer de overheid migratie niet beheerst, komen er te veel mensen naar Nederland, zo wordt wel beweerd. En dan zouden bijvoorbeeld de sociale voorzieningen niet meer te handhaven zijn.

Het is allereerst belangrijk om te constateren dat veel sociale voorzieningen nu ook al afgebroken en ontoegankelijk gemaakt worden, terwijl nauwelijks nog vluchtelingen en migranten verblijfsrecht krijgen. Beide zijn het gevolg van het huidige offensief van rechts. Daarbij zou het voor het huidige economische systeem geen enkel probleem zijn als er veel meer mensen in Nederland zouden komen wonen, wanneer die maar gewoon zouden mogen meedraaien bij het produceren en consumeren. Sterker nog, over het algemeen wordt aangenomen dat bevolkingsrijkere economieën krachtiger zijn. Dat is ook de belangrijkste motor achter het Europese eenwordingsproces.

Aan open grenzen worden allerlei schrikbeelden gekoppeld, zoals bijvoorbeeld een tekort aan woonruimte. Maar die problemen zouden eenvoudig kunnen worden opgelost via radicale herverdelingsprogramma's. Want radicaal-links is er vanzelfsprekend niet op uit om het huidige systeem te redden. Wanneer radicaal-links eenmaal bij machte is om zulke fundamentele veranderingen als open grenzen door te voeren, dan is dat een revolutionaire situatie en zal men logischerwijs ook de macht hebben om wereldwijd macht en bezit te herverdelen. Open grenzen kunnen geen doel op zich zijn, maar slechts onderdeel van een noodzakelijke wereldwijde revolutie. Zover zal het helaas niet snel komen. Maar het is nu al belangrijk om onszelf te beschouwen als wereldburgers, en niet als Nederlanders die hun welvaartseilandje willen beschermen tegen de "vloedgolven van migranten". Radicaal-links moet principieel weigeren om migranten en vluchtelingen te zien als te beheersen objecten. Het gaat om medeburgers met evenveel recht op leven en geluk als iedereen.

Loopt radicaal-links met de strijd tegen migratiebeheersing niet het risico schouder aan schouder te eindigen met sommige liberalen en libertariërs die eveneens voor open grenzen pleiten?

Die pleiten meestal slechts voor meer migratie, en dan vooral van geselecteerde bruikbare arbeidskrachten. Het gaat hen erom voldoende arbeiders binnen te halen, en om een flink arbeidersreserveleger in stand te houden om zo de onderlinge concurrentie tussen de arbeiders te vergroten en de lonen laag te houden. Slechts een enkeling pleit voor werkelijk open grenzen. In tegenstelling tot radicaal-links willen die echter niet het kapitalisme afschaffen en dus ook geen wereldwijde herverdeling van macht en bezit. Van werkelijk vrije migratie kan, wanneer deze ideologen hun zin krijgen, nooit sprake zijn. Want arbeiders zullen zich dan blijvend gedwongen voelen te migreren naar landen waar het kapitaal hen heen dirigeert.

Wanneer illegale arbeidsmigranten inderdaad door de bazen ingezet worden om de lonen omlaag te brengen, hebben dan de vakbonden geen gelijk die pleiten voor migratiebeheersing en voor razzia's bij bedrijven? Zo kunnen de bazen worden aangepakt die illegalen uitbuiten, en die illegale concurrenten op de arbeidsmarkt worden opgepakt en uitgezet. Zou een radicaal-linkse strijd tegen migratiebeheersing de verworvenheden van de arbeidersbeweging niet teveel ondermijnen?

Radicaal-links is principieel internationalistisch, of beter: anti-nationalistisch. Het gaat bij de strijd tegen migratiebeheersing om rechten voor alle arbeiders en voor iedereen, ongeacht nationaliteit. De Nederlandse vakbeweging zou zich volledig moeten inzetten voor gelijke rechten voor de arbeidsmigranten die door de overheid tot illegaal bestempeld worden. De vakbondsactivisten die pleiten voor migratiebeheersing en razzia's zaaien verdeling onder de arbeiders, verzwakken zo de kracht van de arbeidersbeweging en van links, en brengen daardoor juist zelf die verworvenheden in gevaar.

Illegale arbeiders worden inderdaad uitgebuit, net zoals overigens alle andere arbeiders. Ook illegalen proberen te overleven en het beste werk te vinden, maar ze worden daarbij extra tegengewerkt door de overheid die hen verblijfsrecht weigert. De uitbuiting kan niet worden tegengegaan via bijvoorbeeld razzia's in de bouw en "schoonveegacties" op afwerkplaatsen. Niet de illegalen zijn het probleem, maar hun systematische uitbuiting. En de bazen zijn weliswaar onze concrete tegenstanders, maar uiteindelijk vormen ook zij niet het grootste probleem. De bazen mogen dan het meest profiteren van de illegale arbeid, ook zij zitten vast in het kapitalistische systeem van concurrentie. Werkelijke verbetering kan alleen gezamenlijke revolutionaire strijd van onderop bieden: tegen de bazen en voor een socialistische en feministische maatschappij.

Voor De Fabel is de strijd tegen migratiebeheersing onderdeel van een bredere strijd tegen alle bevolkingspolitiek waarmee moderne staten de kwantiteit en "kwaliteit" van hun bevolking proberen te reguleren al naargelang de behoefte van het bedrijfsleven. Mensen worden zo behandeld als te optimaliseren objecten om het kapitaal de gelegenheid te bieden zich zo effectief mogelijk te vermeerderen. In de radicaal-linkse visie zijn mensen er echter niet voor de economie, maar is de economie er voor de mens. Het gaat erom dat we gezamenlijk zelf ons eigen leven kunnen bepalen.

Een groeiend aantal politici, opiniemakers en wetenschappers wil benodigde arbeidsmigranten gecontroleerd toelaten en hen tijdelijke verblijfsvergunningen met minder rechten geven. Zou het momenteel erg zwakke radicaal-links niet beter zulke voorstellen kunnen gaan steunen, nu meer fundamentele veranderingen er voorlopig toch niet in zitten? Natuurlijk zijn die plannen niet ideaal en gaat het slechts om een beperkte groep migranten. Maar voor hen is zo'n constructie toch beter dan de illegaliteit?

Of zulke regelingen er komen hangt momenteel vooral af van de behoeften van het bedrijfsleven. Eventuele steun van het kleine radicaal-links zal weinig uitmaken bij de besluitvorming. In plaats van daarin tijd en energie te steken, kan radicaal-links beter werken aan eigen heldere analyses en machtsvorming. Het is juist het gebrek aan linkse visie dat sommige activisten heeft doen besluiten dit soort plannen te promoten. Ze dreigen daardoor olie in plaats van zand in de kapitalistische machine te worden.

De voorstellen zouden namelijk voor een kleine groep wellicht de ergste nood kunnen lenigen, maar voor de rest van de migranten en voor de samenleving als geheel zijn ze funest. Nu al zijn er voor de wet twee soorten mensen, de legalen met rechten en de illegalen zonder rechten. In plaats van strijd te voeren voor wereldwijde principiële gelijkberechtiging van alle mensen, streven de plannenmakers naar nog meer onderscheid, naar een derde tussencategorie van mensen met beperkte rechten. Die plannen worden door sommige 'progressieve' voorstanders gepresenteerd als een stapje in de goede richting voor groepen illegale arbeiders. In werkelijkheid zal het eerder gaan om een stap terug voor migranten die anders wellicht een normale verblijfsvergunning zouden hebben gehad. De indeling in steeds meer categorieën vergemakkelijkt het de overheid ook om migranten tegen elkaar uit te spelen en te beheersen. Radicaal-links moet dit soort voorstellen bestrijden, en de 'progressieven' die ze promoten scherp bekritiseren. Die lopen zo immers voorop bij de verkwanseling van de linkse idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap.

Terug