De Fabel van de illegaal 64, mei/juni 2004
Auteur: Eric Krebbers
Radicaal-linkse organisaties steunen illegalen meestal vanuit kritiek op de ongelijke noord-zuid verhoudingen die mensen dwingen tot vluchten. Dat geldt ook voor De Fabel. Maar zo worden vluchtelingen en migranten teveel als slachtoffers gezien, vindt de Duitse Gesellschaft für Legalisierung (GfL). Juist de kracht van migranten en vluchtelingen zou voor radicaal-links centraal moeten staan. "Het organiseren van het alledaagse (over)leven van migranten moet uitgangspunt worden van de anti-racistische politiek, die zich er niet meer toe mag beperken te reageren op verscherpingen van de wet."
"Kanak Attak vraagt niet naar een paspoort of herkomst, maar richt zich tegen de vraag naar paspoorten en herkomst", aldus de zelfomschrijving van deze Berlijnse organisatie. In Kanak Attak werken al jaren activisten van heel uiteenlopende herkomst samen. In de zomer van 2003 nam de groep het initiatief tot de oprichting van de GfL, wat "Samenleving voor legalisering" betekent. Inmiddels hebben zich in Berlijn en enkele andere Duitse steden vluchtelingen- en migrantenorganisaties, anti-racistische en feministische groepen, en individuele vakbondsleden en hulpverleners aangesloten. Vanuit de GfL wordt op allerlei manieren actie gevoerd. Men publiceert ook teksten, vertoont films, maakt muziek en speelt toneel. Dat alles onder het motto "Wir sind unter euch", "Wij leven tussen jullie". Er zijn naar schatting tussen de 500 duizend en 1 miljoen illegalen in Duitsland. De GfL wil met de acties aansluiten bij de dagelijkse strijd van migranten en vluchtelingen in "steden, straten, café's, markten, woningen, arbeidsplaatsen, opvangplekken, politiebureaus en uitzetbajessen, plaatsen waar men dag in dag uit van zich af bijt". Men wil "de alledaagse machtsverhoudingen politiseren om offensief te kunnen interveniëren".
Gelijke rechten
Centraal voor de Gesellschaft staat "het recht op legalisering" en "de eis van sociale en politieke rechten onafhankelijk van verblijfsstatus. Via een doelgerichte strijd voor allerlei rechten zou op den duur een volledige gelijkberechtiging op alle niveaus doorgezet moeten worden." In campagnes voor de legalisering van steeds nieuwe beperkte groepen illegalen ziet men geen heil meer. "Legaliseringsregelingen zijn meestal niet het gevolg van politieke organisatie, en leiden daar ook niet toe." Ze dienen vaak vooral het belang van werkgevers en "de racistische arbeidsverhoudingen blijven onaangetast". Daarbij zullen er altijd groepen mensen buiten de boot vallen vanwege de gehanteerde strenge criteria. "De strijd voor het recht op legalisering kan zodoende geen campagne zijn met een legaliseringsregeling voor illegalen als eindpunt. We moeten daarentegen uitgaan van de concrete levensomstandigheden van migranten, die meestal individueel en soms collectief strijden voor rechten: voor verblijfsrecht, voor vrije mobiliteit, voor een beter loon, voor stemrecht, tegen uitzetting, voor werkvergunningen, voor zelfverdediging en tegen de uitbuiting binnen en buiten de migrantengemeenschappen." Of zoals de eveneens bij de GfL aangesloten FrauenLesben-Bundniss "Papiere für alle" het kernachtig verwoordde: "Een eenmalige legalisering kan op de lange termijn niets veranderen. Wij eisen daarom minstens gelijkstelling van alle hier levende mensen op alle terreinen."
Veel vroeger verworven algemene rechten zijn inmiddels verloren gegaan. Ze gelden niet meer voor iedereen, zoals bijvoorbeeld het recht op medische zorg, het recht op gelijk loon voor gelijke arbeid, het recht op mobiliteit en het algemeen stemrecht. Hier levende illegalen hebben die rechten namelijk niet of nauwelijks. Sommige linksen vinden het eisen van rechten echter te juridisch en te zeer gericht op de staat. "Maar eist men wetten, wanneer men voor rechten strijdt?", zo reageert de Gesellschaft. "Het recht is de vorm die de compromissen krijgen die we bij de heersenden afdwingen. Wij schrijven dus geen wetten, maar eisen rechten die er nog niet zijn. Rechten die mensen zich overigens al dagelijks toe-eigenen, zonder dat ze aan hen toegekend zijn. Rechten eisen betekent niet automatisch wetten eisen. Wetten zijn altijd het antwoord van de staat op de strijd om rechten, wat niet mag betekenen dat men deze strijd daarom maar niet aangaat." In de praktijk, zo zegt de GfL, komt het er vooral op neer dat we juist wetten ter discussie stellen. Wetten zijn een uitdrukking van de machtsverhoudingen. "Het komt er dus op aan macht te ontwikkelen."
Verdi
Onlangs is er door de VN een nieuw verdrag opgesteld dat arbeidsmigranten en hun gezinnen zou moeten beschermen. Volgens dat verdrag gelden arbeidsrechten ongeacht verblijfsstatus. "Arbeidsrechten zijn alleen wat waard wanneer ze onverkort voor iedereen gelden", vindt ook de GfL. Daarom wil men dat de Duitse dienstenbond Verdi druk uit gaat oefenen op de regering om dat verdrag te ratificeren. Net als de Nederlandse FNV heeft Verdi wel eens wat gezegd over gelijke arbeidsrechten voor mensen zonder papieren, maar in de praktijk zet men zich daar net als de Nederlandse collega's nauwelijks voor in. De Gesellschaft wil ook dat Verdi illegale arbeiders gaat organiseren. Lid worden moet voor illegalen eenvoudiger en goedkoper worden. Daarnaast moet de bond ook nieuwe actievormen ontwikkelen tegen onderbetaling, loonroof en ongezonde arbeidsomstandigheden in de zorg, het huishoudelijk werk en de prostitutie, sectoren waar veel illegalen werken.
Het is voor legale arbeiders in die geflexibiliseerde en dus precaire sectoren al moeilijk om zich te organiseren en hun rechten op te eisen, laat staan voor de illegale. Dat type werk is overigens altijd al precair geweest. "En het is geen toeval dat die arbeidsplaatsen vooral door vrouwen en migranten bezet worden. Maar vakbonden hebben zich er nooit bijzonder voor geïnteresseerd wanneer arbeid niet in een bedrijf plaatsvindt, maar in de privé-sfeer. Het gaat om werk waarvan men eigenlijk vindt dat er helemaal niet voor betaald zou moeten worden, zoals bij het huishouden en seks." De feministische kijk op arbeid is nauwelijks nog doorgedrongen in de bonden en zo kan het dus gebeuren dat werk dat vrouwen veel doen, eigenlijk nog steeds niet als echte arbeid gezien wordt.
Nationalisme
De bond kijkt volgens de GfL veel te vaak de andere kant op bij misstanden. Wanneer illegale prostituees misbruikt of uitgebuit worden, dan praat men over mensenhandel en acht men het een zaak voor hulpverleners en de politie. Maar "behulpzaam kunnen alleen strategieën zijn die de versterking van de rechten van de betreffende vrouwen als arbeidsmigranten en prostituees centraal stellen", schrijft de FrauenLesben-Bundniss. Sowieso wil men bij de bonden de moeilijkheden van illegale arbeidsmigranten het liefst als "humanitaire problemen" zien en op het bordje gooien van kerken, medici, anti-racisten en de migrantengemeenschappen zelf. Bij de bonden beschouwt men illegale arbeidsmigranten ook maar al te vaak als "oneerlijke concurrenten" die bereid zouden zijn om tegen een lager loon te werken. Daarom zijn illegalen ook niet echt welkom bij de bonden. "De tot nu toe dominante logica van uitsluiting van werknemers zonder papieren via racistische en seksistische mechanismen beschermt bepaalde belangen binnen de nog voornamelijk op de nationale staten georiënteerde vakbonden. In feite wil men het aanbod van arbeidskrachten beperkt houden, en voor vrouwen en vooral voor mannen met een Duits paspoort de witte en goed betaalde banen behouden", aldus de Gesellschaft. Veel bondsleden gaan ervan uit "dat de ene groep mensen meer recht heeft op arbeidsplaatsen dan de andere. Zulk denken is nationalistisch en racistisch."
"Illegalen vormen maar het topje van de ijsberg van de ontrechting", aldus de Gesellschaft. Alle legale migranten en vluchtelingen zonder Duits paspoort hebben minder rechten. En allemaal lopen ze het risico ooit illegaal te worden. De meeste illegalen waren sowieso ooit legaal in Duitsland. Ze werkten of studeerden bijvoorbeeld legaal, of ze waren getrouwd met iemand met een Duits paspoort. En allemaal zijn ze vervolgens door de staat geïllegaliseerd. Via de eis van gelijke rechten voor iedereen kunnen de strijden van legale en illegale migranten en vluchtelingen met elkaar verbonden worden en enorm aan kracht winnen. Net als in Frankrijk - waar de "Sans Papiers" zijn gaan samenwerken met daklozen en werklozen - zouden in Duitsland onder meer de strijden voor het recht op huisvesting, werk en verblijfspapieren moeten worden samengevoegd. Legale en illegale migranten hebben immers heel veel gedeelde belangen, aldus de GfL. En ze lopen ook allemaal tegen dezelfde racistische controles aan.
Open grenzen
Hoewel de GfL vanzelfsprekend voor afschaffing van alle grenzen is, wil men van "open grenzen" geen centrale eis maken. Dat zou volgens de Gesellschaft teveel suggereren dat de grenzen nu dicht zijn, en dat zijn ze helemaal niet. Dagelijks weten heel wat migranten en vluchtelingen georganiseerd en met succes de grenzen te passeren. Dat wordt te vaak vergeten, schrijft de GfL. Of grensoverschrijdingen worden beschreven als wanhoopsdaden waarbij migranten en vluchtelingen alleen nog figureren als drijvende lijken in de Middellandse Zee of uiteindelijk als gevangenen in uitzetbajessen. Liever benadrukt de GfL de autonomie van de migratie, de oncontroleerbaarheid ervan dus. "Migranten hebben schijt aan grenzen", zegt de GfL strijdbaar. Migranten némen eenvoudigweg het recht op mobiliteit. In dat verband is de GfL ook niet erg te spreken over de anti-globaliseringsbeweging. Daar lijkt men namelijk "migratie alleen te beschouwen als problematisch effect van het neoliberalisme. Zo begeeft men zich impliciet in een racistische tegenstelling tot de autonomie van de migratie, in plaats van de wereldwijde migratiestromen als een uitdrukking van huidige en toekomstige strijden te herkennen, en zich daarmee verbonden te voelen."
Campagnes voor "open grenzen", en tegen uitzetbajessen of organisaties voor migratiebeheersing zoals de IOM, zijn volgens de GfL iets te negatief. Ze zouden de strijd ook te abstract maken, en niet aansluiten bij de concrete dagelijkse strijd die migranten voeren voor hun rechten. "De leden van de steungroepen hebben alle rechten, en eisen die terecht ook op voor anderen, maar daarbij haken ze zelden aan bij het feit dat illegale migranten deze rechten zelf dagelijks al nemen" en zo kans zien hier te werken en te wonen. De strijden, de ervaringen, de nederlagen en de successen, de onafhankelijke steunnetwerken, de subversieve praktijken en de overlevingsstrategieën van de migranten zelf, kortom de subjectieve factoren van de migratie die zich niet door de staat laten beheersen, die moeten het uitgangspunt van de strijd zijn. "Vanzelfsprekend moet men deze alledaagse en bijna banale vanzelfsprekendheden niet tot een verzetsmythe maken", waarschuwt de GfL, maar veel ondersteuners nemen dat dagelijkse individuele verzet en de onderlinge solidariteit van de migranten vaak nauwelijks waar. Zonder dat verzet en die solidariteit zouden mensen zonder papieren hier niet kunnen overleven en waren er dus helemaal geen illegalen. Migratie is dus per definitie autonoom en sociaal. "De vraag voor ons is hoe die continue overlevingsstrijd politiek gemaakt kan worden", aldus de GfL.
Meer info op de GfL-website.