De Fabel van de illegaal 74, januari/februari 2006

Auteur: Frits ter Kuile (Amsterdamse Catholic Worker)

De gehaktmolen van Justitie

De Amsterdamse steungroep Catholic Worker houdt sinds november 1993 maandelijks een wake bij een van de Amsterdamse grensgevangenissen. Op zondag 30 oktober 2005 organiseerde men bij de ingang van detentiecentrum Schiphol een extra wake ter herdenking van de 11 dodelijke slachtoffers die daar vielen bij de brand 3 dagen eerder. De toespraak van initiatiefnemer Frits ter Kuile.

"De gewone wakes beginnen we altijd met enige informatie over wat er achter het prikkeldraad gebeurt. Toen we in 1993 met waken begonnen, was er één grensgevang achter het Academisch Medisch Centrum. Inmiddels zijn er 7 grensgevangenissen in Nederland en is het aantal detentieplaatsen 18 keer zo groot geworden. Die groei van speciale gevangenissen waarin mensen verdwijnen die niets hebben misdaan, vindt niet alleen in Nederland plaats, maar in de hele EU, in de aspirant-lidstaten, en in Noord-Amerika en Australië.

Bij de wake: een foto van een van de slachtoffers van de Schiphol-brand (Foto: Eric Krebbers)

Maagzweren

Er wordt met mensen geleurd langs ambassades om te pogen een laissez-passer te verkrijgen. Mensen worden ook uitgevlogen naar verschillende landen waar gepoogd wordt hen te dumpen. Als een ambassade of de douane van een land niet moeilijk doet, dan wordt iemand daar uitgezet. Daarbij worden vaak gesloten enveloppen overhandigd. Mensen zijn dus niet alleen bang om uitgezet te worden naar de ellende waar ze vandaan komen, maar ook om in een heel ander land terecht te komen. Deze angst maakt dat mensen zich vaak verzetten tegen deportatie en dan hardhandig worden aangepakt. De anderen horen vanachter hun celdeur het verzet van hun lotgenoot en zo golft de collectieve angst door deze gevangenissen. Angst en onzekerheid maken dat het aantal slapeloze nachten, maagzweren en dergelijke hier groot is en dat mensen regelmatig in de isoleercel worden gestopt.

In het vliegtuig is het onaangenaam voor de gewone passagiers om met een wanhopig worstelende of al in elkaar geslagen mens geconfronteerd te worden. Daarom worden er vaak charters ingezet voor groepsdeportaties. Bijvoorbeeld 40 gevangenen en 80 marechaussees naar Nigeria of 20 depo's, zoals ze in Justitie-jargon heten, en 40 marechaussees op vluchten naar Centraal Afrika met tussenstops in West-Afrikaanse landen. Het laden van deze transporten op Schiphol gebeurt veelal 's nachts. Er zijn dan geen gewone passagiers aan boord en het maakt dus niet uit of mensen schreeuwen, gekneveld worden of dat zelfs hun botten gebroken worden, of hun schedel. Uitgezet wordt er meestal toch.

Stations

Als vluchtelingen niet naar hun eigen land noch naar een ander land of zelfs continent te deporteren zijn, gaan ze na verloop van tijd met obb (opheffing bevel bewaring): men wordt op straat gezet en moet maar zien te overleven in de illegaliteit. Werken mag niet, bedelen mag niet, prostitutie of stelen willen mensen zelf niet. Dat zijn de vluchtelingen die wij op straat tegenkomen, op stations en in wachtkamers. Deze gehaktmolen draait al jaren zo. In de nacht van woensdag op donderdag heeft hier in dit onderdeel een ramp plaatsgevonden. Elf mensen zijn in de vlammen en giftige rookgassen omgekomen, 4 mensen zijn zwaargewond geraakt. Volgens het ministerie van Justitie gaat het om "illegalen". Dat klinkt tamelijk crimineel. In feite gaat het om mensen zonder verblijfsvergunning die geen misdaad hebben begaan en daar ook niet van verdacht worden. Sommigen zitten een paar weken vast voordat ze uitgezet worden, anderen maanden, een enkeling meer dan een jaar.

Wat de precieze oorzaak van de brand is weten we niet. Misschien is het een technische storing geweest, misschien heeft een van de gevangenen brand gesticht. Als dat laatste gebeurd is, verbaast ons dat niets. De mensen die hier zitten, zijn vaak wanhopig omdat ze bang zijn terug- of weggestuurd te worden naar een land waar ze misschien gefolterd of gedood zullen worden. Ze zijn vaak onzeker omdat ze niet weten hoe lang ze vastgehouden zullen worden. Ze zijn depressief omdat dit wel het laatste is dat ze verwacht hadden: onschuldig in de gevangenis te belanden in een westers land dat altijd de mond vol heeft van "mensenrechten". Ze zijn vaak woedend omdat ze als een misdadiger behandeld worden, terwijl ze nog geen rolletje drop gestolen hebben.

Goedkoop

Daar komt bij dat de kwaliteit van de bewaking ver onder de maat is. Heel wat bewakers worden door Justitie betrokken van een particuliere bewakingsfirma. Die mensen hebben nauwelijks enige scholing. Ze weten niets van problemen onder vluchtelingen en migranten, van spanningen tussen groepen met verschillende nationaliteiten. Vaak spreken ze geen vreemde taal. Op iedere vraag verwijzen ze naar het afdelingshoofd dat toch al overbelast is. Dat kun je deze bewakers niet verwijten. De ene dag moeten ze in een winkel loeren op dieven, de volgende dag kunnen ze een telefoontje krijgen dat ze op detentiecentrum Schiphol moeten beginnen. Verder is de psychiatrische zorg minimaal. Er zitten hier ook enkele ernstig gestoorde mensen die eigenlijk in een psychiatrische inrichting horen en dringend medicijnen en therapie nodig hebben. In plaats daarvan is er hooguit een gesprekje met een psycholoog.

De directeur van dit grensgevang gaat er prat op dat zijn gevangenis veel goedkoper is dan reguliere gevangenissen, en minister Donner is daar natuurlijk blij mee. Er wordt flink beknibbeld omdat het toch maar om kort verblijf zou gaan. Maar op sommige afdelingen zaten de mensen maanden vast, terwijl de luchtplaats niet meer dan een kooi van enkele tientallen vierkante meters is waar je niet eens een beetje kan voetballen. Een behoorlijke bibliotheek ontbreekt en geestelijke verzorging is minimaal aanwezig. En ook het gebouw is in de eerste plaats goedkoop. Dat straalt ervan af. Nogmaals, wat de precieze oorzaak is van deze verschrikkelijke ramp moet nog blijken. Maar duidelijk is dat alles op een koopje moet: een goedkoop gebouw, goedkoop personeel, weinig voorzieningen. Daaruit spreekt een onbegrip voor de gevoelens van de mensen die hier onschuldig opgesloten zitten. Het kan de overheid niets schelen hoe de mensen hun gevangenschap doorkomen. Deze ongeïnteresseerdheid moest vroeg of laat tot een ramp leiden.

Geïllegaliseerd

De mensen in onze illegalengevangenissen zitten niet vast omdat ze iets hebben misdaan, maar omdat ze geïllegaliseerd zijn. Tijdens de wakes willen we stil staan bij wat er in deze gevangenissen met mensen gebeurt en we willen duidelijk maken dat wij grote vragen hebben bij het opsluiten van mensen die niets hebben misdaan."

Terug