De Fabel van de illegaal 84, mei/juni 2007

Auteurs: Ellen de Waard en Harry Westerink

Scherpe kritiek op belabberde medische zorg aan illegalen

Het harde beleid tegen migranten en vluchtelingen maakt hen vaak letterlijk ziek. De gezondheidszorg schiet daarbij zwaar tekort, zeker aan illegalen, vinden de Amsterdamse huisarts Nizaar Makdoembaks en de Johannes Wier Stichting. De overheid schendt zo op grote schaal de mensenrechten.

Nizaar Makdoembaks
Makdoembaks bracht in 2006 het lijvige zwartboek “Grenzeloos ziek” uit.(1) Daarin klaagt hij de enorme misstanden aan in de medische zorg aan illegalen. Ondanks hun recht daarop blijken ze in de praktijk vaak onvoldoende zorg te krijgen in geval van bijvoorbeeld zwangerschap, besmettelijke ziekten, trauma’s en spoedeisende operaties. Zonder het goed te beseffen, worden illegalen soms zelfs als proefkonijn ingezet bij medische experimenten. Eind jaren 90 veroordeelde het Medisch Tuchtcollege Makdoembaks tot een boete, en later zelfs tot een schorsing van 3 maanden. Hij kon niet beticht worden van medische fouten, maar werd door de medische stand te kritisch bevonden. Makdoembaks helpt veel zieke illegalen en weet dus waarover hij praat. Zijn discussies en publicaties over de falende zorg aan illegalen werden beschouwd als intern verraad. Gelukkig heeft hij zich de mond niet laten snoeren en verwijt hij de artsenvereniging KNMG en andere medici nog steeds slapheid, laksheid en verkwanseling van de beroepsethiek. In zijn zwartboek valt Makdoembaks vooral Amsterdamse ambulancediensten en ziekenhuizen aan, evenals de GGD die verantwoordelijk is voor de bestrijding en voorkoming van besmettelijke ziekten als tbc.

De meeste pijlen richt hij echter op de overheid. Die weigert consequent om goede gezondheidszorg te waarborgen voor iedereen, inclusief illegalen. Men erkent aan de ene kant dat illegalen recht hebben op “medisch noodzakelijke zorg”, maar stelt daar aan de andere kant onvoldoende geld voor beschikbaar.(2) De meeste medici en zorginstellingen laten de kwaliteit van de medische zorg aan illegalen in de eerste plaats afhangen van geld, en dat betekent dus onvoldoende zorg, waardoor mensen zonder papieren nogal eens permanente gezondheidsschade oplopen. Makdoembaks klaagt de overheid ook aan omdat die de bazen illegale arbeiders rechteloos laat uitbuiten. Deze “moderne slaven” dienen als "smeerolie" voor de economie. Daarom is Nederland verplicht om hen goede zorg en een menswaardig bestaan te geven, aldus de huisarts.

Het zwartboek
Gijzeling

Wie illegaal en onverzekerd is, krijgt zeker niet de meest optimale medische behandeling bij ernstige ziekten. Als blijkt dat de patiënt de rekeningen niet kan betalen, wordt de hulp veelal ingeperkt, uitgesteld of zelfs geweigerd. Nogal wat ziekenhuizen leggen het begrip “spoedeisende zorg” bij illegalen zeer beperkt uit, om daarmee de hulpplicht te kunnen ontlopen. Daarnaast komt het zelfs voor dat illegalen worden gevraagd om mee te werken aan experimentele behandelmethoden waarvan de negatieve bijwerkingen en andere risico’s nog niet bekend zijn. Tweederangs burgers mogen blijkbaar wel proefkonijnen zijn. Voor deelname aan medische experimenten is wettelijk vereist dat de proefpersoon niet alleen toestemmming geeft, maar ook door medici in staat wordt gesteld om te begrijpen wat men van hem vraagt. Illegalen krijgen echter vaak te weinig uitleg over de experimenten en voelen zich ook onder druk gezet. Makdoembaks noemt het voorbeeld van een illegale Afrikaanse vrouw die leed aan een vorm van malaria. “De patiënte had geen opleiding genoten en sprak een vreemde taal. Zelfs de Engelse taal beheerste zij zeer slecht, maar zij moest een papier tekenen dat opgesteld was in het Nederlands. De onverzekerde patiënte ging ervan uit dat het bij de behandeling in Nederland zo hoorde en omdat ze illegaal was, probeerde ze zo min mogelijk tegen te werken.” Andere proefpersonen zonder papieren krijgen niet de nazorg die verplicht is bij medische experimenten. De IND zet deze mensen bijvoorbeeld snel uit, of de artsen verzuimen om mee te werken aan de aanvraag voor een verblijfsvergunning op grond van medische behandeling.

Helemaal bont maken de ziekenhuizen het die de politie inschakelen. Meer dan eens blijkt de vreemdelingenpolitie bij illegalen thuis binnen te vallen vanwege conflicten over onbetaalde ziekenhuisrekeningen. “U bent niet verzekerd, hè?”, vroeg een agent eens doodleuk aan een patiënte. Een andere patiënt meldde zich een keer bij de eerste hulp van een ziekenhuis. Hij kwam er voor uit illegaal en onverzekerd te zijn, waarop men hem elke hulp weigerde. Omdat zijn toestand verergerde, zag hij zich gedwongen om met het verzekeringspasje van een kennis naar een ander ziekenhuis te gaan. De ernstig zieke man werd behandeld en onderging uiteindelijk een voetamputatie. Later kwam uit dat hij had “gefraudeerd”. Het ziekenhuis lokte hem in de val door hem voor een controle-afspraak uit te nodigen. In de behandelkamer werd hij in de boeien geslagen door de politie en vervolgens het land uitgezet. Ook De Fabel krijgt wel eens zulke huiveringwekkende verhalen te horen. Zo vertelde een illegaal die in Leiden woont, maar tijdelijk in Amsterdam logeerde, dat hij daar plotseling ernstig ziek werd en moest worden opgenomen in een ziekenhuis. Hij bleek de hoge rekening niet te kunnen betalen. Daarom hield men hem na de behandeling botweg in het ziekenhuis gegijzeld totdat er geld zou komen.

Makdoembaks probeert met zijn zwartboek de verantwoordelijke politici en bestuurders te beïnvloeden. Volgens hem moet de overheid het belang van de patiënt centraal stellen en niet de kosten. Hij pleit voor gratis medische zorg aan illegalen en erkenning van hun mensenrechten. Daarvoor is wel nodig dat de maatschappelijke uitsluiting van illegalen tot de grond toe wordt afgebroken.

Zwangerschap

Ook de Johannes Wier Stichting, een mensenrechtenorganisatie van en voor medici, heeft kritiek op de slechte zorg aan migranten, waaronder zwangere vrouwen en ama’s. Per jaar worden er zo'n 500 tot 1.200 illegale baby’s geboren. De positie van de moeders is in veel opzichten zwak en onveilig. Velen hebben te maken gehad met seksueel geweld.(3) Volgens de regels hebben ze in principe recht op verloskundige zorg en kraamzorg. Hun pasgeboren kinderen moeten preventieve jeugdgezondheidszorg krijgen en ingeënt worden. Daaronder valt ook de hielprik waarmee in de eerste levensweek van de baby wordt onderzocht of hij een aangeboren ziekte heeft. Veel vrouwen zonder papieren weten echter niet dat zij en hun kind deze zorg kunnen opeisen. Daardoor gaan ze vaak pas laat op zoek naar hulp of komt er zelfs helemaal geen zorg. Als ze voor het eerst een verloskundige bezoeken, dan wordt er nogal eens van hen verwacht dat ze voor de zorg meteen contant betalen. Dan haken deze vrouwen alsnog af of vragen minder vaak hulp dan nodig is.

(foto: Eric Krebbers)
Ook de gynaecoloog en de kraamzorg zijn verplicht om alle zwangere en net bevallen vrouwen te helpen. Velen blijken dat niet te weten. Ook zijn ze er vaak niet van op de hoogte dat het Koppelingsfonds rekeningen van illegale patiënten kan betalen. Vanwege de papieren rompslomp, de taalbarrière, onwil, en onbekendheid met de gecompliceerde levenssituatie van illegale vrouwen hebben nogal wat verloskundigen een afwijzende houding. Steungroepen als De Fabel moeten soms urenlang “leuren en zeuren” om een afspraak bij een verloskundige te kunnen maken.

Vrouwen in detentiecentra wisselen vaak gedwongen van verblijfsplaats, wat de continuïteit van de zorg ernstig belemmert. De Nederlandse Vereniging van Kinderartsen (NVK) heeft normen opgesteld over de behandeling van zieke illegale kinderen. Naast een gelijke behandeling voor alle kinderen, ongeacht hun verblijfs- of verzekeringsstatus, stelt de NVK zich ook verantwoordelijk voor de voortgang van de zorg. De vereniging maakt bezwaar tegen onvrijwillige overplaatsingen binnen of buiten Nederland, wanneer dit nadelig kan zijn voor het zieke kind. Ook binnen de beroepsgroep van verloskundigen wordt gepleit voor zo'n gedragscode. Zo hoopt men schrijnende situaties te voorkomen, zoals bevallingen op straat en het overlijden van pasgeboren baby's wegens onvoldoende hulp.

Minderjarigen

Niet alleen mensen zonder papieren krijgen te maken met slechte medische zorg, maar ook vluchtelingen in de asielprocedure. Die procedure op zich maakt veel mensen al ziek. Volgens de Inspectie Jeugdzorg wordt de geestelijke gezondheid en ontwikkeling van alleenstaande minderjarige vluchtelingen (ama's) onvoldoende beschermd. Dat blijkt ook uit allerlei andere onderzoeken.(4) Ama’s kampen veelal met psychosociale problemen door wat ze in hun land van herkomst hebben meegemaakt. In de opvang doet men veel te weinig aan die trauma's, die vaak niet eens worden waargenomen.

De hele asielprocedure levert voor ama's argwaan, onveiligheid en stress op. Ze worden geconfronteerd met verhoren, identificatie, verificatie, botonderzoek, vluchtelingenkampen, taalproblemen, en vreemde en vijandige mensen. Ama's zijn bijna altijd tieners met een beperkt aantal schooljaren achter de rug. Ze zitten midden in hun ontwikkeling van kind tot volwassene en hebben in hun jonge leven al veel ellende meegemaakt. Daarom zou er voor iedereen psychosociale hulp beschikbaar moeten zijn, maar die wordt standaard alleen geboden aan ama’s jonger dan 12 jaar. De overheid stelt het belang van het vluchtelingenkind niet voorop, terwijl internationale regels daartoe wel verplichten.

Noten

Terug