De Fabel van de illegaal 95/96, najaar 2008
Auteur: Harry Westerink
Debat over Zwarte Piet-racisme opengebroken
De op 30 augustus 2008 geplande actie tegen Zwarte Piet (1) werd kort tevoren afgelast door een van de organisatoren, het Eindhovense Van Abbemuseum, wegens een stroom van rechts-populistische bedreigingen. De vrijheid om een anti-racistische mening te uiten moest wijken voor de nationalistische verdediging van het Sinterklaasfeest. Maar de rel leidde wel tot meer publieke discussie over het racistische fenomeen Zwarte Piet.
Zwarte Piet was ook aanwezig tijdens een actiebijeenkomst voor schoonmakers van FNV Bondgenoten op 17 november 2007 (Foto: Eric Krebbers)
|
De kunstenaars Annette Krauss en Petra Bauer hadden in het kader van de tentoonstelling “Be(com)ing Dutch” van het museum een ludieke protestmars voorbereid in de Eindhovense binnenstad. Daarmee wilden ze het debat over Zwarte Piet aanzwengelen. In de week voor 30 augustus ontvingen het Van Abbemuseum en mede-organisator Doorbraak honderden mails en telefoontjes met gescheld en bedreigingen.(2) Extreem-rechtsen gaven aan de actie te willen komen verstoren. Het museum raakte in paniek. Op 28 augustus liet directeur Charles Esche tijdens een crisisberaad aan de twee kunstenaars en een Doorbraak-vertegenwoordiger weten dat het museum de actie had afgelast. De veiligheid van de deelnemers aan de actie kon volgens de politie en de gemeente Eindhoven niet langer worden gegarandeerd, aldus Esche. De sfeer zou te verziekt zijn geraakt. De kunstenaars en Doorbraak waren niet betrokken bij de besluitvorming. Tijdens het overleg lag al een concept-persbericht over de afgelasting klaar.
Performance art
De kunstenaars en Doorbraak voelden zich voor het blok gezet door de beslissing van het museum. Esche gaf wel aan dat het museum de kunstenaars in de toekomst wilde blijven steunen, bijvoorbeeld door een kritisch openbaar debat over Zwarte Piet te organiseren. Maar hij vertelde er niet bij wat het museum zou doen als extreem-rechts ook zo’n debat zou willen komen verstoren. “Krauss en Bauer gebruikten het Van Abbemuseum als een platform voor hun anti-racistische geluid tegen Zwarte Piet”, zo stelde Doorbraak op 29 augustus in een persbericht.(3) “Zo hoopten ze dat er in Nederland eindelijk eens wat meer kritiek gegeven zou gaan worden op de welhaast onaantastbare Sinterklaas-traditie. In het verleden spraken meestal alleen zwarte Nederlanders zich uit tegen Zwarte Piet. Hoewel het museum het kunstenaarsproject lange tijd steunde, trekt men zich nu terug, uit vrees voor extreem-rechts en voor aantasting van de goede naam van het museum bij het grote publiek.” Volgens Doorbraak waren het museum en ook de gemeente Eindhoven “gezwicht voor de bedreigingen van het racistische en nationalistische gepeupel, dat maatschappelijk steeds meer terrein aan het veroveren is”.
Volgens Esche echter was het museum “niet gezwicht voor de druk van tegenstanders. We moeten helaas constateren dat het kunstwerk - de protestmars als performance art - door de externe druk is veranderd. Daardoor zou de boodschap niet meer overkomen.”(4) Een merkwaardig standpunt, want het performance-kunstwerk, met een acteur, rap, muziek en toespraken, moest juist nog op straat worden gecreëerd. Het was er dus nog niet en kon daardoor ook nog niet zijn veranderd.
Schoorsteenveger
De negatieve reacties op de actie gaven een verhelderend kijkje in de keuken van racistisch en nationalistisch Nederland. Opvallend daarbij was de grote hoeveelheid scheldpartijen en dreigementen. Eerdere Doorbraak-acties tegen bijvoorbeeld Rita Verdonk leidden tot veel minder commotie en agressie. Nu voelden duizenden Nederlanders zich via internetfora, mail en telefoon geroepen om “het nationale erfgoed van Sint en Piet” met man en macht te verdedigen tegenover de veronderstelde dreiging dat dit laatste restje van “de Nederlandse cultuur” ook nog verloren zou gaan. Ook viel op dat de boze reacties uit allerlei delen van de samenleving kwamen, niet alleen uit de neo-fascistische hoek en van de kant van Wilders- en Verdonk-fans, maar ook uit kringen van stemmers op de gevestigde politieke partijen. De woede over de actie liep van extreem-rechts tot links. “Dit vind ik dus echt gezeik”, reageerde een voormalig GroenLinks-lid. De organisatoren zouden niet zo moeten zeuren, want Zwarte Piet beeldde volgens hem “een Italiaanse schoorsteenveger” uit met roet op zijn gezicht. Dat ook door veel anderen gebruikte argument valt makkelijk te weerleggen door te verwijzen naar het kroeshaar, de gouden oorringen en de dikke roodgestifte lippen van Zwarte Piet, die daarmee overduidelijk een stereotiep zwart Afrikaans uiterlijk heeft. En het kostuum dat Piet draagt, lijkt bepaald niet op de werkkleding van een schoorsteenveger. Piet loopt er namelijk bij als een zeventiende of achttiende eeuwse huisslaaf.
Blijf met je buitenlandse en linkse poten van onze cultuur af, dat was grofweg de stemming onder de Zwarte Piet-fans. Veel rechtsen maakten zich er kwaad over dat de uit Duitsland en Zweden afkomstige Krauss en Bauer het lef hadden om “onze feesten” te bekritiseren. Ze riepen op om deze EU-burgers tot ongewenst vreemdeling te verklaren en uit te zetten. En ze dreigden Doorbraak fysiek te gaan aanvallen en afmaken. “Links tuig, sterf!”, aldus een van de vele opgefokte reacties die de organisatie ontving. Daarbij maakten ze vanuit een zelfbedachte underdogpositie gebruik van de bekende rechts-populistische mythe van de linkse almacht. Links zou in dit land de dienst uitmaken en anderen dwingen om Zwarte Piet af te schaffen. Maar feitelijk proberen anti-racistische activisten alleen maar om het debat open te breken over een door witten bedachte traditie die zwarten karikaturaal en beledigend uitbeeldt. “Wij hebben Zwarte Piet niet uitgevonden, maar we hebben er wel last van”, stellen veel zwarte Nederlanders dan ook.
Heiligschennis
Ook rechts-populistische politici vielen de organisatoren van de actie heftig aan. Geert Wilders wilde het Van Abbemuseum de mond snoeren door hun subsidie af te nemen, want die zou worden “verspild aan gevaarlijke politiek correcte multiculturele hobby’s”, aldus Kamervragen van de PVV. Rita Verdonk sprak zich eveneens tegen de actie uit en pleitte voor intrekking van de subsidie aan het museum. Ook volgens haar is Zwarte Piet gewoon een witte Hollandse jongen die door de schoorsteen is gekropen en zwart van het roet is geworden. Verdonk heeft overigens een rol in de film “Sinterklaas en het geheim van het grote boek”, die op 9 oktober in première gaat. Op 3 april had ze zich bij de presentatie van haar beweging Trots Op Nederland ook al opgeworpen als verdediger van Sint en Piet. “Ze willen ons Sinterklaasfeest afpakken”, waarschuwde de complotdenkster toen.(5) De Eindhovense LPF vroeg het plaatselijke gemeentebestuur om de protestmars te verbieden. De actie is een “regelrechte schande en aanval op onze cultuur”, huilebalkte fractievoorzitter Rudy Reker. “Het Sinterklaasfeest van de kinderen afpakken is niets anders dan pure culturele indoctrinatie en cultuurrelativistische waanzin.” De Eindhovense VVD noemde het protest “absurd”. Al deze anti-democratische partijen zijn voor de vrijheid van meningsuiting, zolang die meningen maar uiterst rechts zijn. Anti-racisme moet blijkbaar meteen worden verboden.
(Foto: Eric Krebbers)
|
Veel Zwarte Piet-fans beroepen zich met een welhaast religieuze vervoering op de traditie van het kinderfeest, alsof de aanwezigheid van een traditie op zich al de rechtvaardiging ervan vormt. Waarom zouden we deze traditie moeten veranderen? Dat valt vaak te horen, waarbij gedaan wordt alsof een breuk met de huidige opzet van het feest niets minder dan heiligschennis zou zijn. In feite zijn in de loop van de geschiedenis steeds opnieuw allerlei veronderstelde tradities veranderd, aangepast of afgeschaft, zoals bijvoorbeeld de eeuwenlange traditie van de Nederlandse slavenhandel. Daar komt bij dat het Sinterklaasfeest zoals wij het nu kennen, nog maar anderhalve eeuw oud is en werd bedacht door één persoon, de kinderboekenschrijver Jan Schenkman.(6) In 1850 voegde Schenkman in zijn prentenboek “Sint Nicolaas en zijn knecht” een aantal voor die tijd nieuwe elementen aan het Sinterklaasfeest toe, zoals de stoomboot uit Spanje, de knecht Zwarte Piet met zak en roe, het rijden van Sint over de daken en het gooien van pakjes door de schoorstenen. Wat ooit door iemand is bedacht, kan door anderen ook weer worden veranderd. Wie anti-racisme serieus neemt, ziet de noodzaak in om de racistische elementen uit het feest te verwijderen en het aan te passen aan de veranderde inzichten over witte en zwarte mensen en hun onderlinge relatie.
Lijfsbehoud
Gelukkig ontving Doorbraak ook positieve reacties, zoals van “Zwarte Piet = Zwart verdriet”.(7) Die actiegroep demonstreerde midden jaren 90 vier keer in Amsterdam tegen Zwarte Piet. Daarbij werden de actievoerders bespuugd en geslagen. “De agressie was toen al groot”, aldus het comité. Anderen die destijds kritiek leverden op Zwarte Piet hadden vergelijkbare ervaringen. “Maar onze acties hoefden tenminste niet te worden afgelast”, reageerden ze op de huidige ophef, die ze kenmerkend achten voor de toenemende verslechtering van het maatschapppelijk klimaat. Kritiek leveren op Zwarte Piet roept veel weerstand op en kan bijzonder schadelijk zijn voor je positie in de samenleving, zo waarschuwden ze. Het lijkt welhaast sociale zelfmoord, zo ondervonden de auteurs die meewerkten aan het in 1998 verschenen boek “Sinterklaasje, kom maar binnen zonder knecht”. Puur uit lijfsbehoud durven ze zich sindsdien niet meer zo in het openbaar uit te spreken tegen Zwarte Piet.
Een flink aantal hiphop-musici steekt zijn kritiek op Zwarte Piet gelukkig niet onder stoelen of banken. Evenals nogal wat andere zwarte Nederlanders haalt The Anonymous Mis van de soloband Postman zijn kinderen van school zodra de schoolbezoeken van Sint en Piet beginnen. “Het is puur racisme. Het is vergelijkbaar met de blackface uit de VS van begin vorige eeuw. Het is plat gezegd een neger. Met argumenten als ‘ach ja, maar de kinderen!’ kan ik niets, want dit is voor kinderen de eerste kennismaking met racisme. Het is de basis voor een latere houding ten opzichte van donkere mensen die hierdoor als minder beschouwd worden. Een met zwarte vegen ingesmeerd gezicht met de blonde haren nog duidelijk zichtbaar kan ik nog aannemen als schoorsteenveger. Maar dat is bij Zwarte Piet niet het geval. De laatste jaren bevindt Zwarte Piet zich wel steeds minder in de rol van slaaf, maar het zijn ook vooral de liedjes: ‘Ook al ben ik zo zwart als roet’ en ‘Sinterklaasje, kom maar binnen met je knecht’.”(8)
Pepernoten
Rapper SugaCane vertelt aan buitenlandse media altijd over “dit absurde feest”. Hij was een keer in Senegal, bezocht de Nederlandse ambassade en zag daar zelfgemaakte Sinterklaas- en Zwarte Piet-afbeeldingen hangen. “Ik dacht: wow, in zwart Afrika hebben jullie vuile Hollanders het lef om achter gesloten deuren Sinterklaas en Zwarte Piet te vieren? De buitenwereld heeft geen idee. Ik ging toen naar buiten met zo’n afbeelding en liet het op straat zien. De lokale bevolking werd helemaal gek. Ik heb mijn optreden uitgesteld op het moment dat de Nederlandse ambassade kwam kijken. Pas toen ze vertrokken, heb ik het optreden doorgezet.” Hiphopper Blaxtar krijgt in het buitenland vaak te horen dat het hoog tijd wordt om meer te doen tegen Zwarte Piet. Hij wijdde zijn nummer “Niet” aan kritiek op Piet. “Zwarte Piet is een karikatuur van een donker iemand, zoals je die ook in oude tekenfilms van Walt Disney ziet.” In de Bijenkorf zag hij een keer “Zwarte Pieten-poppen die omhoog in een touw klommen. Het moet niet veel gekker worden! Ze worden neergezet als een soort grappige aapjes. Schattig, lollig, acrobatisch en vooral niet te slim.” Blaxtar ziet het wel zitten om via hiphopconcerten de kritiek op Zwarte Piet verder te verspreiden.
Lijn5- en UrBNN-presentatrice Zarayda Groenhart heeft persoonlijk ervaren wat Zwarte Piet met kinderen doet. “Ik was een jaar of 13 toen ik in de dagen voor 5 december voor de Blokker stond te wachten en een kind op mij af kwam en “Pepernoten! Zwarte Piet!” tegen mij riep. Toen ik antwoordde dat ik die niet had, schopte ze me tegen mijn schenen en herhaalde ze haar eis. “Pepernoten, stomme Zwarte Piet!” Het gebeurt niet vaak dat ik met een mond vol tanden sta, maar toen wist ik echt niets te zeggen. De moeder stond er op een afstandje bij. Ik keek die moeder vragend aan of ze er nog iets van zou gaan zeggen, waarop ze reageerde met: ‘Tja, je kan toch niet van die kinderen verwachten dat ze het verschil zien?’.” Maar van volwassenen mag je wel verwachten dat ze kinderen niet langer meer opzadelen met het racistische fenomeen Zwarte Piet.
Noten
Terug