De Fabel van de illegaal 97/98, winter 2009
Auteurs: Ellen de Waard en Sandor Schmits
“Vrijwillige terugkeer” als ontwikkelingshulp
Vanaf januari 2009 gaan diverse organisaties die zich bezighouden met de “vrijwillige terugkeer” van afgewezen vluchtelingen de handen ineenslaan. Verenigd in het Platform Duurzame Terugkeer wil men een alternatief gaan bieden voor deportatie met geweld.
Duurzaam terugkeren naar Afghanistan?
|
“Het doel is dat mensen die niet in Nederland mogen blijven, veilig, waardig en met perspectief op het opbouwen van een bestaan kunnen terugkeren. Deze aanpak zal er toe moeten leiden dat voor meer mensen dan tot nu toe, zelfstandig terugkeren een goed perspectief is en dat hun terugkeer duurzaam zal zijn, waarbij economisch perspectief en sociale herintegratie centraal staan”, aldus het Platform Duurzame Terugkeer.(1) Niet eerder hebben alle grote organisaties rond opvang, begeleiding en terugkeer van vluchtelingen zo nauw samengewerkt. Het gaat om COA, Cordaid, IOM, Nidos, Samah, Pharos, Healthnet, stichting Hersteld vertrouwen In de Toekomst, stichting Mondiale Samenleving, en VluchtelingenWerk. Het platform heeft aan de ministeries van Ontwikkelingssamenwerking en Justitie om financiering gevraagd voor een pilotproject van twee jaar. De organisaties zeggen zich wel het recht te willen voorbehouden “om het toelatingsbeleid, waarvan het terugkeerbeleid een onderdeel is, kritisch te blijven volgen”.(2)
Investeren
Het platform is opgericht uit kritiek op de dwangmaatregelen die de justitiële Dienst Terugkeer & Vertrek vrijwel standaard inzet, zoals detentie en uitzetting.(3) Die roepen veel weerstand op bij de vluchtelingen zelf, maar ook in de samenleving en bij de werknemers van de platformorganisaties. Het platform staat daarom een “vrijwillige en duurzame terugkeer voor”, omdat dat altijd succesvoller zou zijn dan “gedwongen terugkeer”. Het platform geeft daarbij toe dat “vrijwillig in deze context wat misleidend is omdat men geen echte keuze heeft en men kan dan kiezen uit een verblijf in de illegaliteit, doormigreren of terugkeer”. Toch legt het platform zich bij die beperkte keuze neer. Om vervolgens de critici te verzekeren: “Vertrekpunt voor de genoemde organisaties is dat terugkeer alleen aan de orde is voor mensen die geen vrees hebben voor vervolging in het land van herkomst of voor een wrede en onmenselijke behandeling.” De “duurzame terugkeer” zou ook het draagvlak in de samenleving voor terugkeer moeten vergroten.
Nu er via het pardon schoon schip is gemaakt onder een groot deel van de afgewezen vluchtelingen, wil de staat zijn tanden nog meer laten zien. Nieuwe vluchtelingen maken minder kans dan voorheen, en afgewezen vluchtelingen moeten nu daadwerkelijk uitgezet gaan worden, zo wordt geroepen. Het platform wil tegenover de ‘harde’ deportaties ‘zachtere’ methoden zetten, die efficiënter en meer “op maat” zouden kunnen werken, en zo ook de weerstand tegen terugkeer enigszins kunnen wegnemen.
Het platform wil voortaan in vluchtelingen “investeren” vanaf het moment van binnenkomst tot en met de eventuele terugkeer. Bijvoorbeeld door hier opleidingen, stageplekken en werkplekken te bieden. Nu worden vluchtelingen te vaak nodeloos tot passiviteit gedwongen of moeten zij hun persoonlijke ontwikkeling afbreken vanwege gedwongen uitzetting, aldus het platform. Om de terugkeer te laten slagen moet de teruggekeerde vluchteling op alle belangrijke vlakken van het leven “duurzaam geherintegreerd” worden: economisch, sociaal, psychisch en qua lichamelijke gezondheid. Daar zou in Nederland alvast aan gewerkt moeten worden.
Ontwikkelingshulp
Dat heeft alleen kans van slagen als ook in de landen van herkomst wordt geïnvesteerd, zodat die vluchtelingen er met hun nieuwe kennis en vaardigheden ook een plek kunnen vinden. En daar gaat het al direct mis. Veel van die landen zijn kapotgeschoten in oorlogen, worden geteisterd door corruptie, zijn verstoken van infrastructuur, en ook ontbreken er vaak voorzieningen als betaalbaar en bereikbaar onderwijs en gezondheidszorg. De emancipatie van vrouwen, gehandicapten, homoseksuelen en anders- of niet-gelovigen is ook vaak ver te zoeken. En dat gaat allemaal nog niet eens over de landen die op dit moment oorlogen kennen en desondanks een ‘veilig-verklaring’ van de Nederlandse staat opgeplakt kregen. Het platfom vroeg subsidie aan bij Ontwikkelingssamenwerking omdat “duurzame herintegratie” van afgewezen vluchtelingen eigenlijk alleen kan in landen met toekomst, en daar zouden westerse landen aan bij moeten dragen. Helaas produceert het Westen in Derde Wereld-landen juist voornamelijk oorlog en uitbuiting, en vluchtelingenstromen.
De laatste jaren is het voor de Nederlandse overheid een gewoonte geworden om ontwikkelingshulp of het sluiten van handelsovereenkomsten te koppelen aan de bereidheid om afgewezen vluchtelingen terug te nemen en maatregelen te treffen tegen verdere migratie naar het Westen. Zo wordt geprobeerd om migratie beheersbaar te maken of zelfs te voorkomen. Ondanks deze ‘voordelen’ willen rechtse partijen onder leiding van de VVD de ontwikkelingshulp halveren. De belangrijkste argumenten zijn de financiële crisis en de door rechts voornamelijk aan Afrikaanse regimes gekoppelde corruptie. Ook wordt wel gewezen op de wildgroei van allerlei ngo's die op totaal onverantwoordelijke wijze en zonder rekening te houden met de mensen die ze komen ‘helpen’ miljoenen over de balk zouden smijten. Dat type kritiek kwam voorheen uit linkse hoek en vooral uit Derde Wereld-landen zelf. Daar zocht men naar alternatieven voor de paternalistische en vaak neo-koloniale vormen die ‘hulp’ aannam. Rechts misbruikt deze argumenten nu om de hulp sterk te verminderen of zelfs af te schaffen, zoals de PVV wil. Er wordt zelfs gesuggereerd om een deel van het ontwikkelingsbudget te gebruiken om de deportaties te bekostigen van afgewezen vluchtelingen.(4) Zo wordt straks misschien niet meer zozeer de armoede bestreden, maar vooral de bevolking die ervoor op de vlucht gaat.
Het platform lijkt ook in te spelen op actuele debatten rond de ontwikkelingshulp. De nieuwste trend in het ontwikkelingswerk, kredietverlening en microfinanciering aan kleine ondernemers, wordt ook genoemd als concrete mogelijkheid om “duurzame terugkeer” voor elkaar te krijgen. Bij die microfinanciering zou het geld niet aan de corrupte strijkstok blijven hangen en direct terecht komen bij die ondernemers, veelal vrouwen.
Machteloos
De “vrijwillig en duurzaam” terugkerende vluchtelingen zullen tegen precies dezelfde problemen aanlopen die hen er toe aangezet hebben om te vluchten. Vluchtelingen- en andere migratiestromen komen juist op gang vanwege de onmogelijkheid om in het geboorteland duurzaam sociaal, economisch en gezond te functioneren. En zelfs als afgewezen vluchtelingen ooit werkelijk volledig vrijwillig terug zouden willen keren, wat nauwelijks voorstelbaar is, dan nog kunnen de vele economische, politieke en mensenrechtelijke problemen in de wereld niet door zulke individuele en relatief kleine en machteloze groepen doorbroken worden.
Noten
Terug