Ingezonden reactie voor Sirene, 24 april 2001

Auteur: Inge

In De Sirene van maart/april stond een stukje over de waarde van sjamanisme voor sociale wetenschappen en voor vrouwenstudies. Verbazingwekkend dat iemand een dergelijke praktijk en zo'n wereldbeeld zo kritiekloos voor vrouwenstudies promoot zonder het ook maar een enkel moment over maatschappelijke verhoudingen te hebben! Hieronder mijn kritiek.

Sjamanisme gaat uit van een andere wereld dan degene die zichtbaar is voor iedereen. Die andere wereld is de 'wereld van de geesten of de zielen', aldus Suzan.

Het levert vrouwen niks op om te veronderstellen dat er meer is dan wat zij en anderen waar kunnen nemen, en dat je je kennis van de wereld uitbesteedt aan een sjamaan, dominee of andere geestelijke. Wat mij betreft zijn vrouwen zelf uitstekend in staat om zich een oordeel te vormen over de wereld waarin ze leven. Religies en 'praktijken' zoals sjamanisme hebben geen emanciperende functie, integendeel, zij hanteren allerlei argumenten voor het bestendigen van de bestaande verhoudingen. Binnen dergelijke!instituties hebben vrouwen (bijvoorbeeld feminiwtisch theologen) soms wel gestreden voor een(betere positie van ~rouwen, maar de instituties op zich zijn hiërarchisch en dogmatisch. Kennis en vaardighuden exclusief toekennen aan een zeker persoon is niet in het voordeel van vrouwen. Veel logischer is om te veronderstellen dat iedere vrouw binnen de grenzen van haar capaciteiten en interesse allerlei vaardigheden kan ontwikkelen en kennis kan verwerven.

Om andere redenen is er ook vanuit inheemse volkeren en Nederlandse solidariteitsgroepen de nodige kritiek geweest op sjamanistische praktijken in Europa. In 1987 en 1988 schreef de Nederlandse Aktiegroep Noord-Amerikaanse Indianen al in haar blad zeer kritisch over 'plastic-medicijnmannen' die met hun praktijken een nieuw stereotiep over Indianen in het leven riepen.

Ze waarschuwden toen al voor een volstrekt gevoelsmatige, a-politieke levenshouding die af zou leiden van de reële belangen van inheemse volkeren en een negeren van de politieke verhoudingen. "Andere politieke verhoudingen en een schoon milieu zullen niet tot stand komen met behulp van hopen, bidden of mediteren. Geen wonder dat de ideeën van de plastic-medicijnmannen geen ingang vinden in de sloppenwijken van Rio de Janeiro maar wel onder de Europese middenklasse!" In hun blad werd ook een perscommuniqué geciteerd, afkomstig van traditionele stamoudsten in de VS en Canada, waarin gewaarschuwd werd voor nep-sjamanen: "Wees daarom gewaarschuwd tegen deze profiteurs, die misbruik maken van jullie onwetendheid en geestelijke noden". In 1996 drukten ze een oorlogsverklaring af die de AIM (American Indian Movement) richtte aan New Age sjamanen die de Lakota godsdienst misbruikten. Een medewerkster ervaarde dergelijke praktijken als een nieuwe vorm van kolonialisme, want zij zei: "Eerst nemen ze ons land....nu stelen ze ook onze ceremoniën..."

Een ander punt is dat het vrouwbeeld wat in sjamanistische workshops gepresenteerd wordt een verheerlijking biedt van de zogenaamde 'natuurlijke' verbinding die de vrouw heeft met 'Moeder Aarde'. Dat suggereert een fundamenteel andere aard dan die de man zou hebben. Mijns inziens is er helemaal geen 'natuurlijke' of biologische verklaring voor verschillen tussen mannen en vrouwen. Die verschillen vloeien voort uit socialisatie en ongelijkheid in maatschappelijke posities.

"Veel vrouwen in deze tijd hebben heling nodig", introduceert een folder van een dergelijke workshop. De noodzaak tot 'heling' voor vrouwen suggereert van alles. Beschadiging, verdriet, onrecht? In de betreffende workshop voor vrouwen worden de waarden van 'vrouw-zijn' verheerlijkt. 'Oeroude bronnen van vrouwelijke energie en kracht' worden geboden. Ik denk dat het heel terecht is om te erkennen dat vrouwen een hoop kracht en kwaliteiten hebben, maar de manier waarop daar in zo'n sjamanistische workshop op gezinspeeld wordt, bevalt me niet. Het wordt volledig van haar maatschappelijke context ontdaan.

In de huidige kapitalistische samenleving betekent vrouw-zijn wereldwijd uitbuiting, achterstelling en onderdrukking. Tegelijkertijd wordt vrouwen hier in het westen voorgespiegeld dat ze tegenwoordig evenveel kansen als mannen hebben. Feminisme wordt door de dominante media afgeschilderd als achterlijk en als voortkomend uit slachtoffergedrag. En het ergste in deze samenleving van 'vrijheid' en zogenaamd zelfbepaalde werkelijkheid is wel om slachtoffer te zijn, right? Wie spreekt over achterstelling van vrouwen is niet hip, en wie zich boos maakt over onderdrukking van vrouwen is een zeur. Het enige terrein waar nog aandacht voor de achterstandspositie van vrouwen is, is niet toevallig het terrein van werk. Een nog grotere bijdrage van vrouwen aan het economisch systeem wordt vanzelfsprekend toegejuicht. Voor hiërarchische verhoudingen en voor een feministische kritiek op religie is nauwelijks aandacht. Erkennen van het potentieel en van de kwaliteiten van vrouwen vind ik heel belangrijk, maar wel vanuit een grondige analyse van de maatschappelijke verhoudingen.

Terug naar waar vrouwenstudies mee geholpen zou zijn. Mijns inziens met een herbezinning op en een analyse van maatschappelijke verhoudingen, machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen, wit en zwart, en maatschappelijke ongelijkheid. Verschillen in maatschappelijke posities zijn hardnekkig. Nog steeds zijn het voornamelijk vrouwen die het slechtst betaalde en minst gewaardeerde werk doen. Nog steeds wordt één op de drie vrouwen mishandeld of seksueel misbruikt. Nog steeds worden vrouwen nauwelijks erkend als politiek vluchtelinge en wordt hen slechts een afhankelijke verblijfsvergunning gegeven als ze samen met een partner zijn. Genoeg aanknopingspunten voor een feministische politiek!

Terug