De Peueraar 43, maart 1994
Auteur: Eric Krebbers en Ellen de Waard
"De consumenten-boycot heeft vaak het meeste effect, maar je bereikt maar een heel klein stukje van wat je wilt. Wat we nu doen is minder structureel. Dat is een blijvend probleem. Aan de andere kant bereik je met omvattende kritieken meestal weinig mensen." De Peueraar sprak met Gerben Knol over de strategieën van Milieudefensie Leiden (MDL) en over recente ontwikkelingen in Leiden op milieugebied. Gerben is al zes jaar actief bij MDL.
Gerben Knol blies zes jaar geleden samen met vijf andere mensen MDL nieuw leven in. Op dit moment zijn er zo'n 15 tot 20 mensen actief. Een aantal doet alleen mee met acties. MDL vergadert maandelijks. Gerben: "De vereniging werkt in kleine groepjes. Die doen verslag op die vergadering. Ik vind dat er wel vaak een beetje teveel verslag gedaan wordt en te weinig gepraat."
Wat doen jullie zoal?
"In de eerste plaats zitten we in het Milieu Informatie Centrum (MIC-punt) om vragen te beantwoorden. Er komen een paar honderd mensen per jaar langs, waarvan de meeste om metaal te brengen. We zamelen oud metaal in. Maar mensen komen ook met allerlei vragen. Meestal zijn dat praktische vragen. Over afval bijvoorbeeld, want de gemeentevoorlichting is niet altijd even goed. Nu met de acties van de landelijke MD rond Schiphol komen mensen met vragen rond het vliegverkeer. We denken wel eens: wat doen we nu helemaal. Maar bij het maken van het jaarverslag zie je dat we toch wel een hoop gedaan hebben.
MDL volgt meestal de landelijke acties. Er komt een onderwerp binnen, en als er genoeg tijd en motivatie is dan doen we er iets mee. Het is het makkelijkst om in te inhaken op die landelijke acties. De inhoudelijke kant is dan al geregeld - er al zijn folders - en je hoeft alleen mensen te regelen voor een actie. Sommige acties zijn intensiever, die moet je plaatselijk vormgeven. Dat was bij de CFK-actie het geval. MD is tegen gebruik van gassen met CFK omdat die de ozonlaag afbreken. Plaatselijke groepen moesten zelf richting bedrijven om ze te bewegen minder CFK's te produceren, of liever natuurlijk helemaal geen CFK's. Het was voor het landelijk moeilijk om zelf alle bedrijven en bedrijfjes te bereiken.
We vragen ons vaak af waar we ons als Leidse groep nu het beste mee bezig kunnen houden. Soms zijn we misschien een beetje vrijblijvend. We hebben niet vaak iets van: dáár moet iets mee gebeuren. We hebben die hardhout en klimaatverbond acties gehad. Nu zijn we bezig met onder andere de autoluwe binnenstad. De zebra-actie werd mede door mensen van MDL georganiseerd. Soms is er een taakverdeling. Het bewonersplatform Merenwijk is vanwege de geluidsoverlast bijvoorbeeld al bezig met Schiphol. Wij doen daar dan niets mee."
Autoluwe binnenstad
Is die vrijblijvendheid, waarover je het hebt, minder bij on-derwerpen als de autoluwe binnenstad? Jullie zitten hier op de Morsstraat immers midden in het centrum van het verzet tegen de plannen voor de autoluwe binnenstad. De middenstand protesteert fel. Wethouder Walenkamp is voor. Wat is jullie positie?
"Wij willen het autoverkeer terugbrengen. Op inspraakavonden gaat het er heftig aan toe. Wij pleiten daar vaak als enige voor een echte autovrije binnenstad, voor een autovrije wereld. Bij de wethouder speelt het milieu amper een rol. Hij werkt aan de 'revitalisering' van de binnenstad. 'Hoe trekken we de mensen,' is zijn vraag. Hij wil niet de mobiliteit terugdringen."
Toch lazen we in het reclameblaadje De Leidenaar van 1 februari dat MDL de autoluwe binnenstad steunt en daarbij onderzoeken aanhaalt waaruit blijkt dat "in steden met een groot aandeel openbaar vervoer en langzaam verkeer de ontwikkeling van de detailhandel voorspoediger is dan in steden waar de auto een belangrijker rol speelt." Dat snappen we niet. MDL wil de auto de stad uit krijgen en schermt dan met de groei van de detailhandel. Dan moeten die grotere aantallen verkochte producten natuurlijk wel gemaakt worden. Dat betekent meer fabrieken. Als die onderzoeken kloppen die jullie aanhalen dan zou je juist tegen een autoluwe binnenstad moeten zijn.
"We willen de argumenten van de ondernemers pareren. Ik ben er niet voor de ondernemers, dat is niet mijn strijd."
Maar je gaat mee in hun denkwijze, je begeeft je in hun kader.
"Ja, we gaan in discussie op hun gebied, maar zetten wel iets tegenover hun vooroordelen. En als zij vanuit andere overwegingen hetzelfde willen, mij best."
Liggen de tegenstellingen scherper bij dit onderwerp dan bij andere?
"Ja, ook omdat het een lokaal iets is. In principe heb je dat ook bij consumentenacties. Je probeert het gedrag van mensen te beïnvloeden. Maar omdat het hier om de auto gaat is er extra veel verzet."
Structureel bezig zijn of niet
In het "Actieplan Nederland Duurzaam" geeft de landelijke Milieudefensie haar visie op hoe Nederland ook zou kunnen draaien. We vinden dat een positieve benadering. Het geeft aan wat jullie wél willen. Wat gebeurt er nou met zo'n actieplan?
"We gaan die ideeën niet echt promoten. Het is meer een soort weerslag van wat er binnen MD leeft. Het geeft aan vanuit welke ideeën we bezig zijn. Onze actie tegen bespoten aardappels vind ik ook positief. We zeggen dat mensen beter biologische aardappels kunnen eten.
MD is opgericht als reactie op het rapport van de Club van Rome, waarin aangetoond werd dat er dingen structureel mis zijn. Het rapport liet zien hoe milieu-onvriendelijk onze manier van leven is. MD is in essentie ook een maatschappijkritische organisatie, hoewel de meeste van onze consumentenacties niet echt maatschappijkritisch zijn. Het Actieplan is een poging alternatieven te schetsen op productieniveau in plaats van op het individuele niveau."
MD is maatschappijkritisch, zeg je. Zie jij verbanden tussen de vernietiging van de natuur en het kapitalisme?
"Wij zijn sterk bezig vanuit het milieu. Milieubescherming is nu keihard nodig. En we zijn veel minder bezig met het bewerkstelligen van gelijkwaardigheid, hoewel ons uitgangspunt wel is dat iedereen evenveel recht heeft op wat de aarde ons te bieden heeft. Maar als je het voor elkaar krijgt de wereld gelijkwaardiger te maken, dan zal die hoogstwaarschijnlijk een stuk milieuvriendelijker zijn. Gelijkwaardigheid en milieuvriendelijkheid zullen hand in hand moeten gaan. Ons huidige milieu-onvriendelijke consumptiepatroon zal nooit bereikbaar zijn voor al onze miljarden medemensen. Dat kan de aarde niet aan."
Je kan ook met milieu bezig zijn vanuit rechtse ideeën. Je kan dan op mensonwaardige praktijken uitkomen. Er worden bijvoorbeeld veel vrouwen in het Zuiden gedwongen gesteriliseerd omdat er anders teveel mensen op de wereld zouden komen die het milieu vernietigen. En dat terwijl de rijken in het Noorden verreweg het meeste vernietigen.
"Daar zijn de meesten van ons zich wel bewust van. Maar als milieugroep doen we met dit soort dingen niet veel. Maar natuurlijk moeten de problemen niet op de Derde Wereld afgewenteld worden, zoals zo vaak gebeurt."
Sociale ecologie
In onze stukken proberen we steeds het verband te leggen tussen milieuvernietiging en de ongelijkheid tussen mensen. Wij stellen macht centraal. Je hebt er een aantal van gelezen, wat vind je ervan?
"Jullie bekijken het radicaler dan ik over het algemeen nog doe. Het gaat een stuk verder dan MDL. Wij zijn toch sterk bezig binnen de bestaande samenleving. Ik vraag me af hoe je vanuit deze samenleving op jullie ideaal uitkomt. Dan moet je toch denken in eeuwen. Maar als je zolang moet wachten, wat is er dan nog over van het milieu? Dat is wellicht de reden van de werkwijze van MDL. Nu dingen aanpassen, anders is het te laat. En als het meezit komen die maatschappijveranderingen later wel. Alhoewel ik niet denk dat de samenleving zo maakbaar is dat je kunt stellen: zó is mijn ideaal en zó zal het worden. Ik denk dat de meeste mensen bij MDL wel een andere maatschappijstructuur willen. Alles veel kleinschaliger. Maar dat is geen uitgangspunt van MDL als vereniging. Met name als we bezig zijn met acties rondom de voedselproductie lopen we tegen een enorme grootschaligheid aan. Er wordt heel wat bijeengeraapt vanuit de hele wereld.
Ik ben niet voor een kapitalistische maatschappij, maar communistische maatschappijvormen zijn ook heel vervuilend. In beide wordt er bij de productie niet stilgestaan bij het milieu. Het doel is produceren. In Rusland willen ze daar hele rivieren voor verleggen. En dan kom je inderdaad uit op jullie pleidooi voor kleinschaligheid.
Jullie schrijven dat een kleinschalige wereld samen kan gaan met hoogtechnologische apparatuur. Onze technologie is ontwikkeld in een grootschalige commerciële maatschappij en dat kan problemen opleveren. Voor de productie van zonne-energiepanelen heb je ook fabrieken nodig. En het onderzoek in die richting is ook duur en omvangrijk. Maar dat zou je kunnen opvangen met onderzoeksinstituten."
De verkiezingen naderen. In de vorige Peueraar schreven we over de zin en onzin van het stemmen op groene partijen. Denk jij dat stemmen op een milieupartij helpt?
"Alle partijen opereren binnen de bestaande orde. Er is er niet één bezig met de structuur. Natuurlijk is symptoombestrijding ook belangrijk. Fundamentele veranderingen komen noodzakelijkerwijs uit de mensen zelf. Aan de andere kant: als iedereen nu eens op De Groenen ging stemmen dan veranderde er wel wat. GroenLinks werkt veel meer vanuit een bestuursvisie."
Het Earth Liberation Front (ELF) gelooft helemaal niet meer in de gevestigde politiek. Praten helpt niet, was zo ongeveer hun boodschap. In november vorig jaar nam zij het recht in eigen hand en maakte een flink aantal auto's onklaar. Wat vind je van hardere acties?
"Meestal sta ik er wel achter. Maar banden lek prikken gaat me te ver. Ik pak trouwens liever alle automobilisten. Niet een aantal banden lek prikken en de rest ongemoeid laten. Ik zou me dan afvragen waarom ik specifiek die mensen pakte. Van bedrijven kan je ten minste nog inschatten hoe groot hun inbreng in het milieuprobleem is. Bij mensen weet je dat niet. Ik kan me de wanhoop van milieu-activisten wel voorstellen, maar je acties moeten niet tegen je werken. Je blijft dan altijd een beetje een nette actievoerder, maar dan heb je wel meer kans dat de mensen het met je eens worden."
Maar de autobezitters zullen het niet snel eens worden met het afschaffen van de auto... Je ziet dat al bij zo'n zebra-actie.
"Ja, en dat is vreselijk. En dat was niet eens een harde actie. Maar de politie reageerde erg opgefokt, evenals sommige automobilisten. Je richt je zowat tegen iedereen, tegen de samenleving als geheel. Wat moet je dan doen? Ik weet het ook niet. Gelukkig waren er ook positieve reacties. Ook van automobilisten die op ons oversteken moesten wachten."
Wat gaan jullie verder doen?
"We hebben een forumdiscussie georganiseerd tussen de lijst-trekkers van de politieke partijen, met als thema: Leiden, milieustad nummer 1. In het najaar gaan we voorlichting geven over ecologisch bouwen en wonen. Verder zitten we natuurlijk in het MIC-punt om vragen te beantwoorden."
Korte informatie over de kerngroep Leiden van Vereniging Milieudefensie (MD)
MD is een vereniging die als doel heeft: het oplossen van milieuproblemen ook al gaat dat gepaard met vergaande gevolgen voor maatschappij en individu. MD heeft ongeveer 110 plaatselijke groepen, waaronder een in Leiden. MDL kent een onderverdeling in een flink aantal groepen, waaronder:
MDL zorgt verder voor het MIC-punt, zit in de Leidse Milieu Raad, stimuleert de Ecoteams, organiseert cursussen, enzovoorts. De Peueraar heeft aan zowat al deze activiteiten de afgelopen jaren kritisch aandacht besteed. Sla dus voor meer informatie je Peueraar-archief erop na of neem contact op met MDL.