De Peueraar 46, juni 1994
Auteur: Eric Krebbers en Ellen de Waard
De kranten en tv hebben elke week wel iets te vertellen over de megalomane plannen rond Schiphol. Waren het eerst de technici en de economen die hun stokpaardjes naar voren mochten brengen, gaandeweg drongen milieu-activisten, gezondheidspecialisten en andere bezorgde mensen op de voorgrond met hun kritieken. Ruim 12.000 (!) inspraakreacties kwamen bij het Centraal Punt Inspraak Schiphol en Omgeving binnen in verband met de voorgenomen uitbreiding van Schiphol. Zo'n 90% daarvan stelt de grootheidswaan van de luchthaven en de regering ter discussie.
De NV Luchthaven Schiphol staat in Europa op de vierde plaats na Londen, Parijs en Frankfurt voor wat betreft het aantal passagiers en vliegbewegingen. Over 1993 heeft Schip-hol een recordwinst van 96,9 miljoen gulden geboekt! Een stijging van bijna 7% ten opzichte van 1992. Alsof dit nog niet genoeg is wil Schiphol in 2015 drie maal zoveel passagiers en vijf maal zoveel vracht vervoeren als in 1990. Dat betekent dat tegen die tijd Schiphol 40 miljoen passagiers op jaarbasis wil verwerken. De overheid ziet in haar niets ontziende drang naar economische groei en als aandeelhouder wel heil in deze plannen. Ze zegt dat de economie gebaat is bij uitbreiding van Schiphol: Nederland kan haar Europese concurrenten zo goed te lijf gaan en dit zou de werkgelegenheid weer ten goede komen. De overheid wil daarom een vijfde baan aanleggen, de Kaagbaan verlengen en het oppervlakte van de luchthaven verdubbelen. De Kaagbaan, met de aanvliegroute over onze regio, moet zo intensief mogelijk gebruikt worden. Op deze manier hoopt Schiphol de grootste 'mainport' van Europa te worden. Een 'mainport' is een luchthaven die functioneert als thuisbasis en de centrale luchthaven in Europa voor tenminste één van de grootste luchtvaartmaatschappijen. Verder is een 'mainport' een belangrijk knooppunt van verbindingen op het land (rail- en wegennet) en een vestigingsplaats voor bedrijven.
Dat dit alles niet zonder gevolgen voor het milieu en de gezondheid zal blijven, laat zich raden. Ook zal de kans op ongelukken toenemen. Om toch dit miljarden verslindende project door de strotten van de burgers te duwen schuwt de overheid niet om onvolledige en pertinent onjuiste informatie (zeg maar gerust propaganda) over de milieuschade en gezondheidsrisico's over onze hoofden uit te storten. Bovendien kunnen overheid en bedrijfsleven de voorgespiegelde voordelen voor de economie helemaal niet waarmaken. Op dit punt zullen we in dit artikel niet verder ingaan. Het megaproject 'Nederland-Distributieland', waar Schiphol een onderdeel van is, is bedacht door rijke heren die ten gunste van hun eigen portemonnee de economie willen laten groeien en de kwalijke gevolgen daarvan doodleuk afwentelen op de huidige en volgende generaties.
Dubbele doelstelling
In 1991 is afgesproken dat de groei van Schiphol gepaard moet gaan met een verbetering van de kwaliteit van het leefmilieu in de omgeving van de luchthaven. Dat betekent in de praktijk een vermindering van de geluidsoverlast en luchtverontreiniging. Dit wordt de zogenaamde dubbele doelstelling genoemd. Hoe een gigantische uitbreiding van de luchtvaart, hetgeen toch één van de meest vervuilende bedrijfstakken is, bij kan dragen aan een verbetering van het milieu is ons een raadsel.
Wettelijk is vastgelegd dat bij dergelijk grote bouwprojecten een verplicht Milieu-Effect Rapport (MER) moet worden opgesteld. Deze wordt dan weer getoetst door een onafhankelijke (?) milieucommissie. In de MER moet worden weergegeven wat de gevolgen van een dergelijk project zijn voor het milieu. Daarnaast hoort aangegeven te zijn hoe de plannen op de meest milieuvriendelijke manier kunnen worden uitgevoerd, zodat de voorgenomen plannen vergeleken kunnen worden met andere reële mogelijkheden. Mede op basis van het zogenaamde Integraal Milieu-Effect Rapport (IMER) heeft het kabinet gekozen voor de uitbreiding van Schiphol en dit vastgelegd in een ontwerp-Planologische Kernbeslissing (PKB). Hierin is onder andere de eerdergenoemde dubbele doelstelling opgenomen. Een hoop dure woorden die de gewone burger doen verdwalen in de ambtelijke molens. Maar laat je geen oor aannaaien.
Gesjoemel en oplichterij
Bij de opstelling van de uitbreidingsplannen is geprobeerd om de gemeenten die direct in de omgeving van Schiphol liggen zoveel mogelijk te ontzien. Het leed werd daarmee echter verschoven richting de Leidse regio, Zaanstad en Velsen. In het afgelopen jaar zijn er meer dan 2000 klachten over vliegtuiglawaai in de Leidse regio geregistreerd en deze klachten zullen alleen maar toenemen. De kritieken die op de voorgenomen plannen zijn binnengekomen liegen er niet om. Er wordt kritiek geleverd op het IMER, de ontwerp-PKB en de herziening van het streekplan dat nodig is voor de realisering van de uitbreiding. Niet alleen milieu-organisaties en verontruste individuen hebben hun gal gespuid, ook de doorgaans zeer brave gemeenteraden in de Leidse regio trekken van leer. Alkemade, Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Zoeterwoude, hebben een gezamenlijke inspraakreactie ingestuurd. Alleen al over de berekening van de geluidsoverlast uiten de gemeenten in de Leidse regio de volgende kritiek. "Volgens de berekeningen in het milieu-effectrapport zal er in de Leidse Regio minimaal een vertienvoudiging optreden van het aantal mensen dat ernstige overlast heeft van overvliegende vliegtuigen. Wordt er echter rekening gehouden met het feit dat veel mensen met open raam slapen en tot zeven uur 's morgens slapen (en niet met dichte ramen en tot zes uur 's morgens zoals in het rapport, redactie) dan zal dit aantal nog aanzienlijk toenemen. Ook het weglaten van de zogenaamde minder lawaaiige vliegtuigen bij de berekening, heeft tot gevolg dat het werkelijk aantal gehinderden nog veel hoger zal zijn." (1) Zo is men ook in de MER uitgegaan van een gemiddelde geluidsuitstoot per jaar terwijl er juist in de zomer, als veel mensen buiten in de tuin of in de natuur zijn en met open raam slapen, sprake is van piekuren. In de zomermaanden immers komen en gaan om de haverklap chartervliegtuigen over van en naar vakantiebestemmingen, zodat de geluidsoverlast in die periode vele malen groter is. Om een beetje een idee te krijgen om wat voor herrie het gaat: een vertrekkende Boeing maakt evenveel herrie als 5000 auto's die tegelijkertijd hun motor laten draaien!
In voor ambtenaren ongekend felle bewoordingen wordt door het samenwerkingsorgaan Leidse Regio de vloer aangeveegd met het project 'Mainport Schiphol'. Enkele voorbeelden daarvan. "De gemeenten benadrukken in hun inspraakreactie dat het belangrijk is dat de besluitvorming omtrent Schiphol plaatsvindt op basis van eerlijke gegevens en niet op basis van gegevens die de werkelijkheid rooskleuriger voorspiegelen dan deze is." (2) "Doelstellingen over het verhogen van de kwaliteit van het leefmilieu in het gebied rond Schiphol, worden op basis van de huidige voorstellen niet bereikt. Daarnaast zijn de studies naar de milieu-effecten ontoereikend en op sommige punten onjuist (...) De gemeenten van de Leidse regio vragen zich af hoe het Kabinet, als het zich niet aan zijn eigen afspraken houdt, dit ooit van anderen kan vragen. Bij de besluitvorming rond Schiphol staat niets minder dan de toekomst van het vertrouwen in de politiek op het spel." "De ervaring leert dat het streven naar duurzame ontwikkeling ondanks alle goede intenties vaak al te makkelijk op de achtergrond verdwijnt als er grote economische belangen op het spel staan." en "Het Rijk veroorlooft zich enerzijds een sterke aantasting van het Groene Hart terwijl ze anderzijds de betreffende gemeenten verbiedt eigen activiteiten als beperkte woningbouw te ontplooien omdat het Groene Hart niet mag worden aangetast. De geloofwaardigheid van de Rijksoverheid wordt hiermee discutabel." (3)
Deze niet mis te verstane kritiek klinkt door de hele inspraakreactie. Het voert te ver om alle kritiek hier uitgebreid aan bod te laten komen. We zullen een aantal andere kritiekpunten aanstippen.
Verdere negatieve en schadelijke gevolgen
Alsof die herrie dag en nacht nog niet voldoende is zijn er nog talloze andere negatieve en schadelijke gevolgen voor de mens en het milieu die met een uitbreiding van Schiphol alleen maar verergeren.
Het is duidelijk dat hoe meer vluchten er zijn hoe meer luchtverontreiniging zal optreden. De voorstanders van de uitbreiding schermen met schone technologie: vliegtuigen zouden steeds minder lawaai maken en steeds minder vervuilen. Dit is een volkomen loos argument want de 'winst' die je daarmee boekt gaat volkomen verloren bij de gigantische uitbreiding van het aantal vliegtuigen en hun vluchten. Voor de omwonenden van Schiphol is er al jaren een tastbaar bewijs van de enorme vervuiling: hun wasgoed dat aan de lijnen hangt te wapperen is er in de loop van de jaren bepaald niet schoner op geworden.
Uit talloze onderzoeken is bekend dat een gestoorde nachtrust problemen op kan leveren voor de gezondheid. Zo kunnen veel mensen zich minder goed concentreren en zijn ze gevoeliger voor stress. Dit kan dan weer hart- en vaatziekten in de hand werken. Volgens een rapport van 8 Gemeentelijke Gezondheid Diensten (GGD) ligt het percentage mensen met hart- en vaatziekten in de regio's rond Schiphol enkele tientallen procenten hoger dan in andere gebieden. Ook is er sprake van verhoogd medicijngebruik. Uit onderzoek van de GGD Amstelland Meerland blijkt dat twee keer zoveel kinderen lijden aan luchtwegaandoeningen dan elders in het land.
Met de uitbreiding van Schiphol zal ook het verkeer over de grond verdubbelen. Niet alleen een toename van het aantal reizigers maar ook van het vrachtverkeer en werknemers maakt dat de infrastructuur van en naar Schiphol fiks uitgebreid moet worden. Omdat woningbouw door de herrie en de stank in een steeds grotere omtrek niet meer kan plaatsvinden zal er meer woon-werkverkeer ontstaan. Wederom is duidelijk dat een uitbreiding van Schiphol alleen maar ten koste van het milieu kan gaan. De voorstanders van de plannen spreken zichzelf ook tegen. In het ontwerp-PKB wordt gezegd dat de toename van de luchtverontreiniging van vliegtuigen gecompenseerd wordt door de dalende luchtverontreiniging van het wegverkeer. Dit is volkomen in tegenspraak met de stelling in het IMER dat de uitstoot van milieuvervuilende stoffen door het wegverkeer niet af zal nemen. Daarnaast is het ook nog eens zo dat alle normen al overschreden worden en 'compensatie' dus een zeer schrijnende toestand in stand zou houden.
Veel van de protesten tegen de uitbreiding gaan ook uitvoerig in op een sterke aantasting van de recreatiemogelijkheden. Het is bijvoorbeeld al langer duidelijk dat de Kagerplassen lijden onder de aanwezigheid van Schiphol. Zo kan je tijdens een zeiltochtje op de Kaag een plens kerosine op je kop krijgen door de lozingen van vliegtuigen. Ook andere natuur en recreatiegebieden zullen meer en meer hun functie verliezen. En daar is al zo weinig ruimte voor in Nederland.
Tot slot mag duidelijk zijn dat ongelukken, zoals de Bijlmerramp, veel mensen angst heeft gebracht. De kans op herhaling van de Bijlmerramp wordt door de groei anderhalf tot tweemaal groter. Daarmee wordt de kans op een dergelijke crash één keer in de negen jaar. Maar de regering zegt doodleuk dat er met andere normen voor gevaar van vliegverkeer gerekend moet worden dan bijvoorbeeld bij industriële of wegverkeersrampen. En alsof deze ellende nog niet erg genoeg is wordt nergens uitgesloten dat Schiphol na 2015 nog verder wil uitbreiden.
De protesten tegen de uitbreidingsplannen richten zich ook op fouten die gemaakt zijn rond de wettelijke procedures. Zo ontbreken de wettelijk verplichte milieuvriendelijke alternatieven volledig. Er wordt ook met geen woord gerept over de gevolgen voor het energiegebruik, het broeikaseffect, zure regen en de aantasting van de ozonlaag. Dit kan omdat de MER-studie het milieu gedefinieerd heeft als 'het leefmilieu in de omgeving van Schiphol'. Volgens Milieudefensie is dit "een ordinaire truc om de milieudiscussie op voorhand te beperken tot geluidshinder, veiligheid en lokale luchtverontreiniging." (4) Op de informatieavond van de gemeente Leiden over Schiphol wees een inspreker ook op dit feit en dat de gemeente in haar concsept-inspraakreactie dit punt nauwelijks naar voren brengt. De inspreker probeerde de gemeente Leiden er nog aan te herinneren dat ze een aantal jaren geleden het Klimaatverbond heeft onderschreven. Met het ondertekenen van het Klimaatverbond stelde de gemeente zich de taak zoveel mogelijk te voorkomen dat ze bijdraagt aan het broeikaseffect. Maar blijkbaar wil de gemeente Leiden toch niet fundamenteel het milieu verslindende economische systeem aan de kaak stellen.
Economisch systeem niet ter discussie
Wat opvalt aan de vele protesten is dat men vooral valt over de niet juist opgevolgde procedures en de onvolledige en onjuiste informatie om de milieuschade te bagatelliseren. De vaak felle protesten vallen met name het niet halen van de dubbele doelstelling aan: de uitbreiding van Schiphol (die economische voordelen zou hebben) moet tegelijkertijd een verbetering van het leefmilieu opleveren.
Daarnaast zijn er de bekende NIMBY-protestgroepen (Not In My Back Yard) die alles best vinden als zij er zelf maar geen last van hebben. Hier in Leiden zien we daar een fraai staaltje van bij de Stichting Luchtvaartoverlast Leiden en omstreken (STILL). STILL is ontstaan in de Merenwijk, de wijk waarover vele vliegtuigen op Schiphol aanvliegen. STILL wil bijvoorbeeld geen tweede Kaagbaan, maar vindt de aanleg van een vijfde baan op zich geen probleem. Als wij er in Leiden maar geen last van hebben! De hypocrisie ten top. De IGOR (Intergemeentelijk Overlegorgaan Rijnstreek) neemt een soortgelijk standpunt in. Op deze manier laten de gemeenten zich tegen elkaar uitspelen.
Alle gemeenten en actiegroepen zouden hun poot stijf moeten houden. Geen uitbreiding, niet bij de één en ook niet bij de ander! Burgemeester Van der Wel van Warmond laat al bij voorbaat zijn hoofd hangen door te zeggen dat Warmond er niet hard aan hoeft te trekken omdat alle protesten toch op hetzelfde neer komen. Hij wilde zich met de gemeente Warmond niet aansluiten bij het Leidse samenwerkingsorgaan. Het is natuurlijk wel goed om te bedenken dat we niet alle heil van de gemeenten moeten verwachten, ondanks hun protest. Als er eenmaal aan de procedures is voldaan en de economische belangen maar genoeg aangedikt zijn, zullen de gemeenten al snel slikken wat de overheid hen voorschotelt. Wie dan nog in verzet gaat treft dan alsnog de lokale overheden tegenover zich.
Protest van een geheel ander kaliber komt uit de koker van de Socialistische Partij. De SP werpt zich overal op als kampioen belangenbehartiger van 'de gewone mensen'. Om de overlast te beperken en de veiligheid te vergroten stelt de SP voor Schiphol maar simpelweg te verplaatsen. De SP denkt daarbij bijvoorbeeld aan een kunstmatig eiland voor de Nederlandse kust waar het nieuwe Schiphol veilig verder kan groeien! Dat 'de gewone mens' baat heeft bij een goed (leef)-milieu komt in hun botte hersenen niet op!
Bij al deze protesten, alhoewel voor het leeuwendeel voortgekomen uit oprechte bezorgdheid en woede, valt het protest van Milieudefensie des te meer op. Milieudefensie koppelt aan het ter discussie stellen van economische groei een milieuvriendelijker alternatief voor de vervoerssector. Het voert te ver om hier uitgebreid op in te gaan. Waar het heel kort op neer komt is dat Milieudefensie het vliegverkeer aan banden wil leggen en het railverkeer wil stimuleren door een net van Hogesnelheidstreinen aan te leggen. Deze moet op bestaand tracé worden aangelegd om het Groene Hart niet aan te tasten. Daarnaast zou het vrachtverkeer op lange afstanden niet mogen groeien. Ook wordt ter discussie gesteld dat steeds meer mensen hun vakanties in verre, vaak Derde Wereld-landen willen doorbrengen en daarom het vliegtuig gebruiken.
De milieuorganisatie is al tot daadwerkelijk dwarszitten overgegaan door een stuk grond te kopen daar waar een nieuwe startbaan moet komen. "De discussie over de uitbreiding van Schiphol gaat niet over de vraag of de plannen wel of geen werkgelegenheid opleveren. Het gaat ook niet om een keuze tussen economie en ecologie. Waar het om gaat is wélke economie en wélke werkgelegenheid we in Nederland willen. En wat we eigenlijk onder 'welvaart' verstaan (...) De aanhangers van 'Nederland-Distributieland" willen ons doen geloven dat de toekomst van Nederland in vervoer en distributie te vinden is. Zij tellen slechts de baten, niet de kosten (ze vullen dus hun eigen zakken, redactie). De investeringen zijn gigantisch en de milieukosten worden doorgeschoven naar de volgende generaties (want die moeten straks de dijken verhogen als het water door het broeikaseffect blijft stijgen, en die moeten het straks zonder bossen stellen en bijvoorbeeld met een gebrek aan woningbouwlocaties als gevolg van geluidshinder)."(5)
Alhoewel de plannen van Milieudefensie ons niet in een soort ecologisch paradijs doen belanden geeft het wel de richting aan waar we naar toe moeten. Het zijn de eerste stappen op weg naar een leefbare toekomst, gebaseerd op een duurzame economie en een mentaliteitsverandering ten aanzien van milieu verspillende activiteiten, zoals verre vakantiereizen!
Bronnen: