De Peueraar 52, december 1994
Auteur: Gerrit de Wit en Petra Schultz
In Leiden woedt de laatste tijd een discussie over het wel of niet doorgang laten vinden van referenda die door de bevolking aangevraagd zijn. Een ingewikkelde discussie waarbij politici geen zuiver spel spelen.
In Peueraar 49 schreven we over het Militair Invalidenhuis aan de Hoge Rijndijk. De gemeente en projectontwikkelaar Van der Plas willen de serre van dit monumentale pand slopen om plaats te maken voor 28 dure appartementen. Buurtbewoners reageren woedend op deze plannen en zijn dan ook bezig een referendum af te dwingen door het verzamelen van 4500 handtekeningen. Dit is de eerste keer in Leiden dat zo'n ludieke actievorm aangegrepen wordt om de gemeenteplannen in de war te schoppen.
Deze actievorm heeft haar navolging gekregen rond zwembad De Zijl in de Kooi. De gemeente is weer hard aan het bezuinigen en het zwembad zal er volgens de plannen ook aan moeten geloven. Op het idee gebracht door de Stichting tot Behoud van het Koninklijk Militair Invalidenhuis, zijn verontwaardigde buurtbewoners ook bezig met het afdwingen van een referendum over de sluiting van het zwembad. Tot nu toe hebben zij al meer dan 2000 handtekeningen opgehaald.
Of het in beide gevallen ooit tot een referendum zal komen is nog de grote vraag. Een aantal gemeenteraadsleden en wethouders is namelijk niet zo blij met deze burgerinitiatieven. Ze passen niet in hun straatje. Ze werken dan ook uit alle macht tegen. En dat kunnen ze ook omdat het college van B&W altijd het laatste woord heeft. Het College beslist of er daadwerkelijk een referendum komt of niet. In die zin kan ook niet echt gesproken worden over het afdwingen van een referendum door de burgerbevolking. En soms is dat maar goed ook. Want stel je voor dat de bevolking een referendum afdwingt over het wel of niet toelaten van migranten en vluchtelingen. In het kader van de continue hetze van politici en media zou het geen irreële gedachte zijn dat een meerderheid van de bevolking tegen de toelating van vluchtelingen zou stemmen of op z'n minst zou stemmen voor het toelaten van minder vluchtelingen. Of dat een wijk een asielzoekerscentrum uit de buurt weet te houden middels een referendum. Pex Langenberg, wethouder van Bestuurlijke Vernieuwing en van D'66, ziet hierin geen gevaar voor Leiden. "In de verordening die over referenda gaat staat dat in Leiden alleen een referendum gehouden kan worden over een onderwerp dat typisch Leids is. Wel of geen vluchtelingen toelaten is geen Leidse, maar een landelijke kwestie en zal dus niet in aanmerking komen." Pex Langenberg reageert ontwijkend als wij hem vragen of D'66 landelijk voorstander is van een landelijk referendum gekoppeld aan toelating van migranten en vluchtelingen. "Daar kan ik niets over zeggen. Daar ga ik niet over."
Een Leids referendum kan dus pas plaats vinden als het een typisch Leids onderwerp zou betreffen en als het de hele stad aan zou gaan. Met deze voorwaarden in de hand is het voor de politiek, als het hen uitkomt, een koud kunstje om referenda rond het Militair Invalidenhuis en zwembad De Zijl niet door te laten gaan. Zelfs Pex Langenberg, van de partij die de mond vol heeft over inspraak, kiest niet zonder meer voor een referendum rond het Invalidenhuis. "De fractie heeft nog geen standpunt ingenomen. Als alle handtekeningen binnen zijn zullen we ons beraden."
Degene die een referendum daadwerkelijk weet uit te lokken hoeft niet te rekenen op gemeentegeld om propaganda te maken. Dat zullen de initiatiefnemers zelf moeten bekostigen. De gemeente zal alleen betalen voor de organisatorische kosten zoals stembiljetten en lokalen. Volgens Langenberg zal de gemeente in een eventueel referendum geen standpunt innemen. "Maar politici kunnen natuurlijk wel een standpunt innemen." Wij merken op dat het voor politici makkelijker is om de media te bewerken. Zij hebben immers meer contacten met de media dan een groep mensen die ad hoc een actiegroepering vormen. Hiernaast zal een journalist niet al te negatief kunnen schrijven over een politicus. De journalist heeft politici immers altijd nodig om aan nieuws te komen. "Dat klopt", zegt Langenberg.
De discussie over het wel of niet toelaten van referenda blijft een moeilijke, omdat ook wat ons betreft niet elk onderwerp zich voor een referendum leent. Zeker niet onderwerpen als de toelating van migranten en vluchtelingen. En dat is het nadeel van referenda in een verrechtsend klimaat. Dan kan een referendum een instrument in verkeerde handen zijn.