De Fabel van de illegaal 49, januari/februari 2002
Auteur: Inge van de Velde
In november 2001 kwam de Turkse anti-militaristische feministe Hilal Demir in Nederland op bezoek bij de dienstweigervluchtelingen van Askere Gitme! (Ga niet in het leger!).1 Demir is in Izmir actief bij de Vereniging van Oorlogstegenstanders (ISKD) en bij de anti-militaristische feministische groep An-Fem. Een interview.
Waarom strijden vrouwen tegen militarisme?
"In Turkije onderga je dagelijks het geweld van de militaristische en patriarchale cultuur. De bron daarvan ligt bij het leger. Dat leert mannen met vrouwen om te gaan als tweederangsburgers. Het gaat niet alleen om fysiek geweld. Als vrouw heb je ook te maken met de dreiging op straat. Wildvreemde mannen spreken je aan en tonen zo dat ze je de baas zijn."
Een aantal vrouwen van de ISKD heeft een onafhankelijke vrouwengroep opgericht. Waarom was dat, en wat doen jullie zoal?
"We zijn met 7 vrouwen, waarvan de meesten ook actief zijn in de gemengde ISKD. Een van onze belangrijkste activiteiten is de training in geweldloosheid. Daarmee zijn we begonnen naar aanleiding van de problemen die vrouwen meemaakten in gemengde groepen. Ze voelden zich onder druk staan van mannen, waardoor ze zich onzeker voelden en het moeilijk vonden om bijvoorbeeld het woord te nemen op een bijeenkomst. Toen een van de vrouwen een mannelijke ISKD-activist eens aansprak op zijn te afstandelijke en zakelijke houding, reageerde hij op dezelfde koude manier. Bij de geweldloosheidstrainingen leren vrouwen om op een andere manier met elkaar om te gaan dan mannen. Vrouwen kunnen dan ondervinden hoe het is om het woord te kunnen voeren zonder onderbroken te worden. Dat geeft hen kracht.
Verder doen we mee aan acties en demonstraties. We hebben ons bijvoorbeeld solidair verklaard met de politieke gevangenen in Turkije die in hongerstaking zijn tegen de nieuwe F-type cellen.2 Ook op vrouwendag doen we mee aan de demonstraties. Helaas worden die vaak gedomineerd door mannen. Ook proberen sommige autoritair-linkse groepen de demonstraties op vrouwendag voor hun karretje te spannen. We zijn nu bezig met een seminar over de aanslagen in de VS en de oorlog die erop volgde."
Wat vonden de mannen ervan toen jullie je apart gingen organiseren?
"Er ontstond een discussie en sommigen bleken zich schuldig te voelen. Een man ging daarop zelfs weg bij de ISKD. Maar daar was het ons vanzelfsprekend niet om te doen. Het gevolg was een workshop waarin onze onderlinge omgangsvormen besproken werden."
Werken jullie ook samen met andere groepen?
"Ja, met een politieke homo/lesbo-groep. In Turkije hebben homo's en lesbo's net zo'n tweederangspositie als vrouwen. We hebben daarom een gemeenschappelijk belang. Ook werkt An-Fem samen met andere vrouwengroepen en met individuele vrouwen. In sommige socialistisch-feministische vrouwengroepen bestaat helaas een verborgen competitie tussen vrouwen. Die groepen hebben net zo'n hiërarchische structuur als de rest van de Turkse maatschappij. Wijzelf werken vanuit een horizontale structuur en met consensus.
We hebben ook wel contact met Koerdische vrouwen. Die geven vaak een heel andere, meer nationalistische invulling aan vrouwenstrijd. Ze noemen het feminisme van Turkse vrouwen "wit feminisme". Zelf idealiseren ze het moederschap nogal en zijn ze vooral als Koerdische moeders actief tegen de oorlog. Ze hebben ook vaak kinderen verloren door die oorlog. Zelf vind ik dat een te smalle opvatting van de rol van vrouwen in de maatschappij. Maar in contacten met anderen zoekt An-Fem altijd naar gemeenschappelijkheden, en proberen we gezamenlijke projecten op te zetten. Daarbij hebben we het vanzelfsprekend ook over feministische strategieën en over wat feminisme voor ons betekent."
Kan An-Fem zich zonder problemen uitspreken tegen het militarisme?
"Omdat we nog maar een kleine groep zijn, vindt men ons waarschijnlijk niet erg belangrijk. Maar je hebt altijd in je achterhoofd dat bepaalde uitspraken of teksten ooit tegen je gebruikt kunnen worden als strafbaar feit."
Wat voor achtergrond hebben de vrouwen bij An-Fem?
"Bij de ISKD zitten mensen met een communistische, anarchistische of feministische achtergrond. Wat we gezamenlijk hebben, is het anti-militarisme. An-Fem bestaat opvallend genoeg uitsluitend uit kunstenaressen, zo ontdekten we na een jaar. Er is een sterke samenhang tussen kunst en politiek. Kunst is een manier om je uit te drukken, een manier om de maatschappij te bekritiseren. Maar ook in de kunstwereld zie je weer diezelfde patriarchale verhoudingen als in de rest van de maatschappij. Ook de kunst wordt door mannen gedomineerd. Wat een aantal An-Fem-vrouwen ook gemeen heeft, is een vader die in het leger zat. Dat geldt voor mij ook. Wonend op militaire terreinen, had ik als kind al snel in de gaten dat het militaristische systeem niet deugde. Het was voor veel van ons een grote stap om afstand te nemen van dat systeem en de mensen erin."
Vind je dat behalve het militarisme ook het conservatisme en fundamentalisme in Turkije aan invloed winnen? Laatst was er toch bijvoorbeeld een voorstel om opnieuw maagdelijkheidstesten in te voeren op scholen?
"Dat voorstel is gelukkig niet aangenomen door het parlement. Fundamentalisten proberen net als andere stromingen om vrouwen voor hun eigen doeleinden in te zetten. Zo was er ook een hele discussie nadat een vrouwelijk parlementslid weigerde haar hoofddoekje af te doen in het parlement. Ook op de universiteit speelde die discussie, omdat ook daar hoofddoekjes niet toegestaan zijn."
In jullie folder staat dat jullie een discussie rond nationalisme georganiseerd hebben.
"Dat klopt. Het Turkse nationalisme, ofwel Kemalisme, begon bij de oprichting van de Turkse staat in de jaren 20 van de vorige eeuw. Turkije oriënteerde zich meer op het westen en dat ging gepaard met enige verbeteringen in de positie van vrouwen. Het Kemalisme stond vrouwen toe om sterker te zijn. We mogen nu weliswaar zelfstandiger kiezen voor werk of voor de moederrol, maar in beide gevallen moeten we onszelf wel in dienst stellen van de gemilitariseerde maatschappij. Daarom is An-Fem tegen nationalisme."
Noten