De Fabel van de illegaal 62, januari/februari 2004
Auteur: Ellen de Waard
Selectie met de botte bijl
Het botonderzoek om de leeftijd van alleenstaande minderjarige vluchtelingen (ama's) vast te stellen is vanaf het begin hevig bekritiseerd. De opdrachtgever van zulk leeftijdsonderzoek, de IND, lapt de kritiek echter aan zijn laars.
De overheid zet op steeds meer manieren de wetenschap in bij migratiebeheersing. (1) Sinds 1996 wordt er zo ook medisch leeftijdsonderzoek gedaan bij ama's. De IND gebruikt dat onderzoek om vermeend misbruik van de ama-regelgeving aan te pakken. Men ziet nu eenmaal in elke vluchteling een mogelijke bedrieger en men geeft hen dan ook altijd het nadeel van de twijfel. (2)
Het oorspronkelijke leeftijdsonderzoek vond plaats aan de hand van röntgenfoto's van hand, pols en gebit. Met name het gebitsonderzoek werd bekritiseerd omdat het leek op onderzoeken die nazi-kampartsen uitvoerden in de Tweede Wereldoorlog. Fysisch antropoloog Harry van der Pas bedacht daarom een nieuwe manier: "de sleutelbeenmethode". Volgens hem zou objectief-wetenschappelijk vast te stellen zijn of een vluchteling werkelijk jonger is dan 20 jaar. Die zou dan namelijk onvolgroeide of "niet-uitgerijpte" sleutelbeenderen moeten hebben.
In opdracht van de IND laat Van der Pas röntgenfoto's maken in het Diagnostisch Centrum Eindhoven. Die stuurt hij naar twee radiologen die onafhankelijk van elkaar een oordeel vellen over het al dan niet "uitgerijpt" zijn van het sleutelbeen. Van der Pas laat dan nog een kansberekening op het specifieke geval los, en verbindt daaraan zijn "wetenschappelijke" conclusie of de vluchteling werkelijk minderjarig zou kunnen zijn.
Lucratief monopolie
Vanuit diverse invalshoeken is scherpe kritiek geleverd op de sleutelbeenmethode. Vanuit medisch-wetenschappelijke hoek wordt gezegd dat de precieze leeftijd niet gemeten kan worden, en dat evenmin altijd even duidelijk aan de foto's af te lezen valt of een bot volledig "uitgerijpt" is. Hoe snel "uitrijping" plaatsvindt hangt bovendien mede af van voeding en stress. Daarbij is Van der Pas geen medicus, zijn de radiologen anoniem en is er geen toezichtscommissie. Controle op het onderzoek en de gebruikte methode is zodoende onmogelijk. Van der Pas heeft overigens het alleenrecht op de uitvoering van de onderzoeksmethode. Tussen 1999 en 2003 zijn maar liefst 4.500 "twijfelgevallen" onder leiding van Van der Pas onderzocht. In 2001 stak Justitie 4,7 miljoen gulden in leeftijdsonderzoek.
Ook vanuit medisch-ethische hoek is er kritiek. Vooraf aan het botonderzoek moeten ama's een akkoord-verklaring tekenen. Minderjarigen mogen namelijk formeel niet gedwongen worden mee te werken aan medisch onderzoek. Maar wanneer een vluchteling niet mee wil werken, belandt hij automatisch in het verdachtenbankje en komt zijn asielverzoek in een negatief daglicht te staan.
Rechtszaken
De IND werd tot twee maal toe door de rechtbank gemaand om een medisch-ethische toezichtscommissie in te stellen. Begin 2003 zegde de toenmalige minister Nawijn dat uiteindelijk morrend toe. Verder blijken asielprocedures van ama's negatief beïnvloed te worden, wanneer Van der Pas beweert dat hun sleutelbeenderen "uitgerijpt" zijn. Bij een Nigeriaanse jongen bijvoorbeeld schreef de IND in de beschikking: "Nu de verklaring van de betrokkene omtrent zijn leeftijd niet geloofwaardig is, doet deze ernstige afbreuk aan de geloofwaardigheid van zijn overige verklaringen." (3) De IND heeft altijd ontkend dat het onderzoek zulke gevolgen zou kunnen hebben.
In de zomer van 2003 werden 3 afgewezen Angolese vluchtelingen door de Dordtse rechtbank in het gelijk gesteld. Zij hadden de namen van de radiologen opgeëist om tegen hen een tuchtprocedure te kunnen aanspannen. Andere afgewezen ama's mochten opnieuw een asielprocedure beginnen. Tot een principiële afwijzing van het onderzoek is het echter nog niet gekomen. De procedurele uitspraak van de Dordtse rechter dat de radiologen niet langer anoniem mogen blijven, wordt gesteund door de Raad van State. Na die uitspraak hebben de betrokken radiologen zich teruggetrokken. Vooralsnog hebben zich geen vervangers aangemeld die ook vuile handen willen maken.
Wrange vruchten
In 2000 kwam een recordaantal van 7.000 ama's naar Nederland. Ongeveer 15 procent van alle vluchtelingen was toen ama. Dat relatief grote aandeel zou te wijten zijn aan de soepele regels die in Nederland golden voor ama's. De nieuwe Vreemdelingenwet verscherpte het vluchtelingenregime en in 2002 kwamen daardoor nog maar 3.200 ama's, en in 2003 waarschijnlijk ongeveer 1.000. De jubel van politici en opiniemakers over deze daling is volstrekt immoreel. Het enige dat men bereikt heeft, is dat alleenstaande minderjarige vluchtelingen uit angst voor afwijzing kennelijk nauwelijks meer in Nederland durven aan te kloppen. Hun problemen zijn niet opgelost.
Noten