De Fabel van de illegaal 67, najaar 2004
Auteur: Harry Westerink
Per 1 januari 2005 wordt de algemene identificatieplicht (id-plicht) ingevoerd. Iedereen vanaf 14 jaar moet een geldig identiteitsbewijs kunnen laten zien als de politie of "een andere toezichthouder" daar om vraagt. (1) Om "fraude met zorgverzekeringen" te bestrijden moeten verzekerde patiënten in ziekenhuizen voortaan naast hun verzekeringspasje ook hun rijbewijs of paspoort tonen. Gezondheidswerkers krijgen zo opsporingstaken opgedrongen en zieke illegalen worden daardoor geconfronteerd met een hogere drempel tot de gezondheidszorg.
De id-plicht in ziekenhuizen wordt ingevoerd naar aanleiding van een in 2003 verschenen onderzoek naar "zorgfraude". Volgens de toenmalige minister van Volksgezondheid De Geus bleek daaruit dat "de fraude niet extreem hoog" was, maar "wel zo ernstig dat maatregelen geboden" zouden zijn. (2) Nogal wat onverzekerde patiënten zouden namelijk "frauderen" door in ziekenhuizen verzekeringspasjes van anderen te gebruiken. Dat kost die ziekenhuizen en de gezamenlijke zorgverzekeraars geld. "Fraudeurs" lopen daarbij overigens het gevaar dat artsen ook het medische dossier van die anderen gebruiken. Dat gegeven misbruikt de huidige minister van Volksgezondheid Hoogervorst graag om te kunnen doen alsof de id-plicht ook in het belang van de onverzekerden zou zijn.
Zorgverzekeraars pleiten al jaren voor een id-plicht in de medische sector. Het uitlenen van zorgpasjes zou hen te veel kosten. Daarom dwingt Hoogervorst ziekenhuizen nu om de identiteit van hun patiënten te achterhalen. De ziekenhuizen moeten voortaan in ieder geval kunnen aantonen dat ze daartoe moeite hebben gedaan. Anders hoeven de zorgverzekeraars hen de kosten niet meer te vergoeden.
De id-plicht geldt overigens alleen voor patiënten met een verzekeringspasje. En dus niet voor illegalen, want die zijn immers door de administratieve apartheid sowieso uitgesloten van ziektekostenverzekeringen. Ziek worden is voor illegalen dan ook een groot risico. Alleen als ze geen geld hebben en als er volgens medici sprake is van "medisch noodzakelijke zorg", kunnen ze een beroep doen op het Koppelingsfonds. Dat noodfonds is door de overheid ingesteld na de invoering van de Koppelingswet in 1998. Veel kosten die verzekerden wel krijgen vergoed, worden daaruit niet betaald, zoals bijvoorbeeld de hoge kosten van het liggen in een ziekenhuisbed. Zulke kosten worden gefinancierd uit de post "dubieuze debiteuren" van de ziekenhuizen. Die wordt gevuld door de zorgverzekeraars tot een maximum van zo'n 2 procent van de ziekenhuisbegroting.
Ondergronds
Hoewel de id-plicht dus niet geldt voor onverzekerde illegalen, is het zonneklaar dat het vragen naar papieren de toegankelijkheid van de gezondheidszorg voor hen nog verder verslechterd. De Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) heeft zich daarom steeds verzet tegen verplichte legitimering. "Het schrikt mensen in de illegaliteit af om naar het ziekenhuis te komen. Zij zullen, misschien onterecht, bang zijn dat ze zullen worden aangegeven bij de politie", aldus een NVZ-woordvoerder. (3) Volgens de vereniging zou niemand zich belemmerd moeten voelen om zorg te vragen. "We moeten voorkomen dat er secundaire, ondergrondse, circuits ontstaan die de gezondheid van patiënten schade kunnen toebrengen. We moeten ook voorkomen dat mensen uit angst blijven rondlopen met besmettelijke ziekten die een reëel gevaar vormen voor de algehele volksgezondheid." (4)
Toch blijkt het beleid van ziekenhuizen onderling sterk te verschillen. In sommige is de id-plicht zelfs al van kracht. Daar komen nu veel minder illegalen. In het Amsterdamse AMC geldt de id-plicht al 5 jaar, maar slechts 50 procent van de patiënten geeft daaraan gehoor. "Als we al die mensen weigeren, levert dat enorme logistieke en sociale problemen op", aldus een woordvoerder. (5) Hoe meer patiënten zich dus weigeren te identificeren, hoe meer de id-plicht in ziekenhuizen kan worden ondermijnd. Een woordvoerder van het Delftse Reinier de Graaf Gasthuis lijkt achter elke patiënt een fraudeur te vermoeden en juicht de id-plicht daarom toe: "In iedere videotheek moet je een paspoort laten zien, maar hier kun je D. Duck invullen en een behandeling van duizenden euro's krijgen." (5) Het Leidse LUMC vindt dat een paspoort geen voorwaarde mag zijn voor zorg. "Ons principe is: eerst behandelen, dan pas naar de geldkwestie kijken", aldus een woordvoerder.
GIL
Veel medewerkers in de medische sector zetten illegalen onder druk om zelf hun medische behandelingen te betalen, in plaats van een beroep te doen op het Koppelingsfonds. Hoewel het in de Leidse regio door toedoen van stichting Gezondheidszorg Illegalen Leiden (GIL) (6) wat beter is geregeld, is men in de medische sector in het algemeen sowieso slecht op de hoogte van het Koppelingsfonds. Illegalen worden daardoor nauwelijks voorgelicht over de mogelijkheid van gratis zorg als ze blut zijn. Vaak lopen illegalen medische hulp ook mis omdat veel medici het begrip "medisch noodzakelijke zorg" nogal beperkt opvatten, en illegalen van hen bij veel behandelingen geen beroep mogen doen op het fonds. Noodgedwongen gebruiken sommige zieke illegalen dan maar de ziektekostenverzekering van anderen. Zo is overleven "fraude" geworden.
Door de id-plicht kan deze "frauduleuze" noodconstructie niet meer. De ziekenhuizen verwachten daardoor de komende jaren met veel meer onbetaalde rekeningen te blijven zitten. De post "dubieuze debiteuren" zal daardoor snel groeien. Maar omdat de zorgverzekeraars geen zin hebben om steeds meer geld in die post te moeten steken, kan deze noodregeling op de tocht komen te staan. Dan zouden ziekenhuizen hun geld niet meer krijgen en illegalen mogelijk geen hulp meer.
Gelukkig weten veel illegalen in de Leidse regio dat ze recht hebben op "medisch noodzakelijke zorg", ook al kunnen ze die niet zelf betalen. Stichting GIL komt op voor de toegankelijkheid van die zorg. Volgens GIL-bestuurslid Sjaak de Gouw, tevens directeur van de GGD-Zuid-Holland Noord, heeft de GGD tot taak "het toeleiden naar de zorg van personen die deze zorg nodig hebben, maar hiertoe geen of bemoeilijkte toegang hebben door onbekendheid of door hun persoonlijke situatie". Daartoe behoren ook illegalen, die "een drempel ervaren omdat ze er vanuit gaan dat hulp betaald moet worden, of dat bekend raken bij hulpverlening hun verblijf in Nederland in gevaar brengt. Maatregelen die de toegankelijkheid van zorg voor deze groep (verder) verminderen, dienen dan ook te worden vermeden", zoals de id-plicht. Wel wil de GGD "fraude" bestrijden. Maar de id-plicht moet volgens De Gouw niet worden ingevoerd "zolang niet is bepaald hoe de dreigende vermindering van toegankelijkheid" van de zorg voor illegalen kan worden voorkomen. Hij vindt het belangrijk dat de GGD, individuele zorgverleners, stichting GIL en De Fabel "volstrekt helder maken in de richting van illegalen dat de identificatieplicht geen aantasting van het recht op zorg is".
Noten