De Fabel van de illegaal 73, najaar 2005

Auteur: Jan Tas

Hongerstakers Ter Apel voortdurend geïntimideerd

In de zomer van 2005 waren 5 Iraanse vluchtelingen in vertrekcentrum (vc) Ter Apel meer dan 40 dagen in hongerstaking. Dat leverde het centrum veel negatieve publiciteit op. Het ministerie van Justitie reageerde met intimidatie. Hans Alderkamp van de Werkgroep Vluchtelingen Vrij (WVV) was intensief betrokken bij de hongerstaking. Een interview over het samen strijden met vluchtelingen.

Een kamp voor rechtelozen

De Werkgroep Vluchtelingen Vrij (WVV) heeft een zwartboek uitgebracht over het vertrekcentrum Ter Apel. Achter de mooie woorden van de landelijke beleidsmakers over het centrum blijkt een onmenselijke praktijk schuil te gaan.

Het zwartboek is geschreven voor een hoorzitting op 23 september 2005 in Ter Apel. Die was georganiseerd op initiatief van de PvdA, GroenLinks en de SP. De WVV concludeert in het zwartboek dat bijna 80 procent van alle vluchtelingen die naar Ter Apel gestuurd worden, uiteindelijk zonder voorzieningen op straat belandt. Bijna de helft van de vluchtelingen weet dat het centrum niets te bieden heeft en gaat er sowieso niet heen. Van diegenen die er wel arriveren, keert 30 procent via de IOM terug naar het land van herkomst. Van de overige 70 procent vertrekt 10 procent met onbekende bestemming, wordt 10 procent in deportatiegevangenissen gestopt en wordt 50 procent op straat gegooid. Dat laatste veranderde tijdens de recente hongerstaking. Sinds 2 augustus worden alle vluchtelingen die eerder op straat gegooid zouden worden, nu allemaal opgesloten in deportatiegevangenissen. Na enige tijd zullen ze echter vrijwel allemaal alsnog op straat belanden omdat ze niet uitzetbaar zijn.

Openbare orde

Vluchtelingen die "buiten hun eigen schuld" niet terug kunnen, hebben officieel recht op een verblijfsvergunning. Volgens het ministerie van Justitie wordt in Ter Apel goed bijgehouden of vluchtelingen daar recht op hebben. In de praktijk echter weigert men in het vertrekcentrum elk verzoek daartoe zelfs maar in behandeling te nemen. Nog geen enkele vluchteling heeft in Ter Apel op basis van het "buiten schuld"-criterium verblijfspapieren gekregen. Hetzelfde verhaal gaat op voor het criterium "schrijnendheid", aldus de WVV.

Volgens het ministerie zou het leven in het vertrekcentrum identiek zijn aan dat in een asielzoekerscentrum. De vluchtelingen die er moeten leven, vertellen echter dat er "psychische terreur" heerst in Ter Apel. De bewoners mogen bijvoorbeeld de gemeente Ter Apel niet verlaten omdat dan "de openbare orde" in het geding zou komen. Ze hebben namelijk geen identiteitsbewijs, geen woonplaats en onvoldoende middelen van bestaan. Maar dat heeft het ministerie hen allemaal zelf afgenomen. Verder is er geen regulier onderwijs voor de kinderen, maar slechts een "lespakket" gericht op terugkeer. En omdat de bewoners door Justitie tot illegaal verklaard zijn, hebben ze ook geen recht meer op reguliere gezondheidszorg, maar nog slechts op hulp bij zeer acute levensbedreigende ongevallen en ziekten. Tot slot worden ze dagelijks geïntimideerd door het veiligheidspersoneel, worden er dagelijks vluchtelingen afgevoerd in geblindeerde busjes en worden bij het minste of geringste sancties uitgedeeld.

Het zwartboek "Vertrekcentrum Ter Apel. Kamp voor rechtelozen" staat integraal op de WVV-website.

Eric Krebbers
Hoe raakte de WVV betrokken bij de hongerstaking?

Alderkamp: "Tijdens onze bezoeken aan het vc werden we door een groep Iraanse vluchtelingen gevraagd om hen te ondersteunen bij de organisatie van een manifestatie op 5 juni. Op 30 juni werden 6 Iraanse vluchtelingen, waaronder een gezin met kinderen, naar de gevangenis afgevoerd. Daarop ging de groep in hongerstaking. Na een aantal dagen vroegen ze ons waar nodig als intermediair op te treden naar de politiek en de pers."

Wat deden jullie precies?

"Om de paar dagen bezochten we de hongerstakers en we hielden dagelijks telefonisch contact. We bespraken samen de ontwikkelingen. De vluchtelingen formuleerden hun argumenten en gaven aan hoe ze die naar buiten wilden brengen. Wij brachten onze eigen ervaringen in. Vanzelfsprekend beslisten de vluchtelingen uiteindelijk wat er zou gaan gebeuren. Dat leidde onder meer tot een demonstratie en het aanbieden van een petitie op 22 juli bij het ministerie van Justitie in Den Haag. Daar kwam geen reactie op en daarom zijn de vluchtelingen in de week daarna naar het gemeentehuis van Vlagtwedde gegaan. Daar eisten ze dat er niemand meer op straat gezet zou worden. Burgemeester Broertjes vond dat ze maar naar politiek Den Haag moesten gaan met die eis. Op 10 augustus stonden de vluchtelingen dus weer in Den Haag, maar nu op Het Plein. Daarop stelden de PvdA, GroenLinks en de SP Kamervragen, omdat ze zich belazerd voelden over de gang van zaken in het vc."

Hoe stelden andere organisaties zich op?

"In het vc zijn ook VluchtelingenWerk en INLIA actief. Die distantieerden zich direct van de actie. Hongerstaken zou geen gepast middel zijn en ze wilden de hongerstakers dan ook op geen enkele wijze steunen bij hun actie. INLIA-directeur Van Tilborg en zijn medewerkers gingen af en toe op bezoek, maar zij maakten dan slechts een praatje. Verder kwamen er Provinciale Staten-leden van GroenLinks en de PvdA langs om zich te laten informeren over de situatie en om hun sympathie te betuigen. Ook enkele raadsleden uit Vlagtwedde kwamen op bezoek om zich te laten informeren. De burgemeester bezocht enkele malen het vc, maar hij wisselde dan geen woord met de vluchtelingen zelf. In een aflevering van het tv-programma "26.000 gezichten" in juli verklaarde hij dat de vluchtelingen in het centrum correct behandeld werden en dat alles verder prima verliep. Na deze uitzending riep hij zich tot verbazing van de hongerstakers via de media uit tot bemiddelaar tussen de hongerstakers en de overheid. Daarna ging hij bij de hongerstakers langs, louter om hen de les te lezen. Hij toonde daarbij geen enkele interesse in hun mening. De vluchtelingen hebben hem dan ook vriendelijk verzocht om te vertrekken."

Er was tegelijkertijd ook een hongerstaking van Syrische Koerden?

"Dat klopt, op 26 juni was er al een echtpaar in Ter Apel in hongerstaking gegaan. De toestand van de man verslechterde snel en de IND kwam na enkele weken in actie om de hongerstaking te breken. Men stuurde IND-onderhandelaar P. Sonneveld, die in 2001 ook betrokken was bij het breken van de hongerstaking van Iraakse Koerden in Waddinxveen.(1) Die had een eigen tolk bij zich en hij nam de Syrisch-Koerdische hongerstakers apart. Zonder vertrouwenspersoon of advocaat erbij, in de hoop hen makkelijker te kunnen intimideren. Het echtpaar zwichtte uiteindelijk voor deze druk en voor de belofte dat er iets geregeld zou worden. Ze werden overgeplaatst naar asielzoekerscentrum Musselkanaal. Daar gingen ze echter door met hun hongerstaking. De IND negeerde dat volkomen in de hoop de hongerstaking zo te smoren. Wel kregen de hongerstakers een vertrouwensarts van de Medische Opvang van Asielzoekers (MOA) die hen constant onder druk zette om weer te gaan eten. De vluchtelingen wilden deze arts niet, maar ze waren niet in de gelegenheid een andere vertrouwensarts te regelen. Een week later kreeg het echtpaar na gestopt te zijn met hun hongerstaking een brief van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). Daarin stond dat Syrië geen geldige identiteitspapieren of reisdocumenten wilde verstrekken. Dat betekende dat ze een verblijfsvergunning konden gaan aanvragen omdat ze "buiten hun schuld" niet terug konden. Dat is een heel lange procedure. Deze brief wilde men de hongerstakers niet in het vc overhandigen, omdat men dan bijna iedereen daar zo'n brief moet geven. Tevens had dan de indruk kunnen ontstaan dat hongerstaken succesvol is."

Hoe verliep de hongerstaking van de Iraniërs?

Actievoerders in discussie met PvdA-Tweede Kamerlid Klaas de Vries tijdens manifestatie in Den Haag op 10 augustus (Foto: Eric Krebbers)
"In het begin negeerde de IND hun actie vrijwel volkomen. De hongerstakers werden alleen vrijgesteld van de stempelplicht, zodat ze niet hoefden te lopen. De COA- en MOA-medewerkers liepen verder een paar keer per dag de kamers van de vluchtelingen binnen om te kijken "of de hongerstakers nog in goede gezondheid waren". Dat was erg intimiderend. Na ongeveer een maand stortte Sonneveld zich op de 5 Iraniërs. Hij wilde de hongerstaking breken door de vluchtelingen uit elkaar te halen en over te plaatsen naar ver uiteengelegen asielzoekerscentra. Hij zei dat hij hen zo wat wilde laten aansterken. De hongerstakers wilden echter samen naar één asielzoekerscentrum. Verder kregen ze een halve belofte dat er opnieuw naar hun dossiers gekeken zou worden."

"Tijdens dat gesprek over overplaatsing vond er een opstand plaats in het vc. Een Syrische Koerd die zich bereid had verklaard naar de gevangenis te gaan, zou worden afgevoerd. Een groep van vooral Syrische vluchtelingen vond dat schandalig en besloot de deur te blokkeren van het gebouw waar de man zat. Die werd echter geboeid en met geweld via een achterdeur afgevoerd. Toen hebben de Syriërs een COA-gebouw bezet. Er kwam direct veel politie naar het centrum. Toevallig was ik tijdens deze gebeurtenissen ook in het vc. Ik heb direct de media en allerlei locale politici erbij gehaald. Zo werd de keiharde repressie in het kamp voor iedereen duidelijk zichtbaar. Enkele dagen later werden de hongerstakers vroeg in de ochtend afgevoerd naar diverse asielzoekerscentra. De weg was afgeschermd met hekken met zwart plastic zodat niemand iets kon zien. 's Middags werden meerdere pelotons ME "preventief" ingezet om enkele vluchtelingen af te voeren naar de gevangenis. Een ware repressie- en intimidatiepolitiek. Sindsdien worden vluchtelingen direct afgevoerd naar de gevangenis wanneer hun termijn in het vc afloopt. Na 6 weken in de gevangenis worden de meesten alsnog op straat gedumpt. Door deze nieuwe tactiek verlaten veel vluchtelingen voortijdig het vc, of gaan ze er niet eens meer heen. Volgens Verdonk nemen mensen zo "hun eigen verantwoordelijkheid" en dat zou precies de bedoeling van het vertrekcentrum zijn. Vluchtelingen die het land niet uitgezet kunnen worden, uit de voorzieningen gooien."

Hoe reageerde Justitie op de aanwezigheid van de WVV?

"Na de bezettingsactie kreeg ik een terreinverbod voor drie maanden. Zo probeerde men de hongerstakers te isoleren van een vertrouwenspersoon en woordvoerder van hun steungroep. De COA beweerde dat ik een van de aanstichters van de bezetting zou zijn geweest. Dat is overigens typerend voor de manier waarop ze bij Justitie naar vluchtelingen kijken. Volgens Verdonk kunnen vluchtelingen namelijk niet voor zichzelf opkomen en kennen ze geen onderlinge solidariteit. De eisen van hongerstakers zouden zodoende niet door henzelf, maar door mensen van buiten geformuleerd moeten zijn. En Justitie wilde maar niet begrijpen dat de eisen van de hongerstakers niet slechts op henzelf, maar op alle 26.000 bedreigde vluchtelingen betrekking hadden."

En hoe ging het tussen jullie en de vertrouwensartsen?

"Die waren aangesteld door de COA. De hongerstakers mochten ze niet zelf uitkiezen. Vanaf de eerste dag hebben de artsen de hongerstakers onder druk gezet om weer te gaan eten. Maar ze vonden het niet nodig om vitaminepillen te geven. Daardoor verzwakten de hongerstakers veel sneller. Een van die artsen werd eens uitgenodigd om samen met mij geïnterviewd te worden. Hij wilde echter niet samen met mij, maar uitsluitend met Van Tilborg. Mijn uitlatingen zouden namelijk schadelijk zijn. Uiteindelijk heeft hij toch meegedaan. Daarnaast richtte hij zelf nogal wat schade aan door te doen alsof hij alles wist, en door zonder overleg allerlei verhalen de wereld in te brengen die niet klopten. Later verklaarde hij op eigen houtje dat de hongerstaking gestopt was, terwijl dat helemaal niet het geval was."

Wat heeft de hongerstaking uiteindelijk opgeleverd?

Toespraak van de vrouw van een van de hongerstakers tijdens manifestatie in Den Haag op 10 augustus (Foto: Eric Krebbers)
"Voor de hongerstakers zelf helaas niet veel meer dan vage beloften. Positief is wel dat de repressieve situatie in het centrum nu alom bekend is en dat er een commissie Patijn komt die gaat onderzoeken wat er nu precies gebeurt in vc Ter Apel.(2) Verder is de steun voor de vluchtelingen in het centrum gegroeid en wil de gemeenteraad van Vlagtwedde zelfs van het kamp af. Er is een hoorzitting geweest in Ter Apel waar VluchtelingenWerk met een rapport kwam. Daarin bevestigt men voor het eerst dat de behandeling daar onmenselijk is en dat Verdonk de regels met voeten treedt. In grote lijnen was ook INLIA het daarmee eens, maar die brengen dat niet zo onomwonden naar buiten om de goede contacten met Justitie niet in gevaar te brengen. Wij hebben bij de hoorzitting ons zwartboek "Vertrekcentrum Ter Apel. Kamp van rechtelozen" gepresenteerd. Als reactie op de hoorzitting heeft de gemeente Wageningen een motie aangenomen waarin staat dat men vluchtelingen niet langer naar een vertrekcentrum wil sturen als zij op straat dreigen te belanden. In Maastricht en andere steden zijn vergelijkbare moties in de maak. We moeten meer gemeenten zover krijgen. In Noord-Nederland zijn al meerdere gemeenten die in de praktijk al geen vluchtelingen sturen naar Ter Apel. Er was hen immers gegarandeerd dat niemand vanuit Ter Apel op straat gedumpt zou worden. Maar nu blijkt dat bij 80 procent van de vluchtelingen wel het geval."

Noten

Terug