De Fabel van de illegaal 95/96, najaar 2008
Auteur: Harry Westerink
Justitie enthousiast over nieuw kerkelijk uitzetcentrum
Christelijk Nederland ontpopt zich steeds meer tot een steun in de rug van de Dienst Terugkeer & Vertrek van het ministerie van Justitie. Een in juni 2008 verschenen draaiboek van hulpverleningsorganisatie Kerk in Actie geeft plaatselijke kerken advies bij de “vrijwillige” terugkeer van afgewezen vluchtelingen naar hun landen van herkomst. En binnenkort wordt een kerkelijk terugkeerhuis voor illegalen geopend.
Kerkasiel voor Iraniërs. In 1997 streden kerken nog volop voor verblijfsrecht voor vluchtelingen
|
“Vanaf de jaren 90 kwamen de kerken in de media vooral naar voren als het maatschappelijke middenveld dat vindt dat asielzoekers hier zouden mogen blijven. Wie herinnert zich niet het tentenkamp in Drenthe, kerkasielacties, inzet voor noodopvang en voor een pardonregeling?”, aldus Kerk in Actie, die het diaconale werk van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) coördineert. “Niet in het nieuws kwam dat diaconieën en kerkelijke werkgroepen tegelijkertijd, al die jaren, ook niet toegelaten vreemdelingen hielpen met doormigreren en terugkeer.” Ongeveer 200 van de ruim tweeduizend diaconieën van de PKN blijken inmiddels bij “vrijwillige” terugkeerprojecten te zijn betrokken. Ook christelijke noodopvangorganisaties (1) en VluchtelingenWerk (2) besteden steeds meer tijd, geld en menskracht aan “vrijwillige” terugkeer, in plaats van aan strijd voor verblijfsrecht.
Blokkades
Het Kerk in Actie-draaiboek leert plaatselijke kerken hoe ze afgewezen vluchtelingen “een positieve grondhouding” over terugkeer kunnen aanpraten. “In de ondersteuning van asielzoekers door diaconieën staat betrokkenheid en verbondenheid centraal; niet ‘u moet weg’, maar ‘wij zoeken samen met u naar perspectief’ is daarbij de leidraad”, aldus Kerk in Actie. Maar dat “perspectief” is er in feite vaak niet, niet in Nederland en niet in het land van herkomst. Dat moet ook Kerk in Actie toegeven. “De vreemdeling heeft zijn/haar land verlaten vanwege het gebrek aan perspectief daar. Dit kan zijn perspectief op veiligheid, gezondheid, werk of opleiding. Dit perspectief is hier niet gevonden en de niet toegelaten vreemdeling moet het land verlaten. Bij voorkeur vrijwillig, anders volgt misschien vreemdelingenbewaring, gedwongen uitzetting of illegaliteit. In dit hele proces is het perspectief in het land van herkomst echter niet vergroot, misschien zelfs slechter geworden.” Diaconieën helpen dus vluchtelingen die hun land hebben verlaten wegens “gebrek aan perspectief” om “vrijwillig” terug te keren naar datzelfde “gebrek aan perspectief”.
Veel vluchtelingen voelen begrijpelijkerwijs bijzonder weinig voor terugkeer. Het draaiboek pleit daarom voor een proces van “omdenken naar vrijwilligheid”. “Het is belangrijk om samen met de vreemdeling te spreken over wat de belemmeringen voor de vreemdeling zijn om terug te keren. Welke blokkades zouden moeten worden opgeheven voordat de vreemdeling wel zou willen terugkeren?” Volgens het draaiboek is “wederzijds vertrouwen” daarbij een basisvoorwaarde. “Dit hoeft niet te betekenen dat de vreemdeling lid moet zijn van de kerk.” Als “blokkades” voor vluchtelingen noemt het draaiboek “schaamte om met lege handen terug te keren”, schulden hebben bij mensensmokkelaars of familie, geen steunnetwerk hebben in het land van herkomst, of de angst om in een sociaal isolement terecht te komen omdat de vluchteling bij terugkeer zal worden bekeken als iemand die zijn land in de steek heeft gelaten. Over het gevaar van marteling of vervolging wordt niet gesproken. De grootste “blokkade” is volgens Kerk in Actie vaak het verkrijgen van de juiste papieren om te kunnen terugkeren. Daarom zet het draaiboek in een stappenplan uiteen welke documenten op welke wijze bij welke instelling verkregen moeten worden. Dat lijkt wel op een werkinstructie voor uitzetambtenaren. “Blijf richting instanties altijd beleefd en reageer professioneel, nooit emotioneel”, adviseert het draaiboek ook nog. De diaconieën werken bij dit soort projecten nauw samen met de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), een belangrijke “ketenpartner” van de overheid in de uitvoering van het keiharde uitzetbeleid.(3)
Terugkeerhuis
De Dienst Terugkeer & Vertrek zal ook in zijn nopjes zijn met het eerste “terugkeerhuis” voor illegalen. Dat is een nieuw initiatief van plaatselijke kerken, het Justitiepastoraat, de IOM, en landelijke christelijke organisaties als Kerk in Actie, INLIA,(4) ICCO en het Leger des Heils. Het particuliere vertrekcentrum wordt in 2009 in Groningen geopend en biedt plaats aan zo’n 40 illegalen die tijdelijk onderdak krijgen als ze “vrijwillig” meewerken aan hun vertrek. Veel illegalen in uitzetgevangenissen kunnen niet worden gedeporteerd omdat hun land weigert om hen terug te nemen, tot groot ongenoegen van het ministerie van Justitie. De kerken schieten met dit project het ministerie te hulp bij het regelen van allerlei documenten. Men meent dankzij internationale samenwerking tussen christelijke organisaties de vereiste papieren in de landen van herkomst wel te kunnen bemachtigen en moeilijk verwijderbare illegalen toch het land uit te kunnen krijgen.
Het terugkeerhuis wordt gefinancierd door geldinzameling in kerken. Zo krijgt het ministerie er gratis een bondgenoot bij. Maar “we zijn geen uitzetorganisatie”, verklaart INLIA-directeur John van Tilborg over het project, dat er toch echt nadrukkelijk op is gericht om vluchtelingen richting landen van herkomst te loodsen. Justitie-hoofdpredikant en stichting Exodus-oprichter Jan Eerbeek (5) maakt publiekelijk volop reclame voor het terugkeerhuis. Hij is een van de geestelijk verzorgers van het Justitie-pastoraat, die worden benoemd en betaald door het ministerie om aan gevangenen “het woord van God” te verkondigen.
Teun van Os van den Abeelen, voorzitter van de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ) (6) van de overheid, vindt het terugkeerhuis “een prima plan”. “Maar het is niet meer dan een druppel op een gloeiende plaat.” Ook waarschuwt hij schaamteloos voor een mogelijke “aanzuigende werking” van het project op nieuwe vluchtelingen. Die zouden Nederland volgens hem namelijk gaan verkiezen boven andere landen om naartoe te vluchten, omdat bij een afgewezen asielaanvraag de zaken hier beter voor hen zouden worden geregeld. Hij heeft blijkbaar nog niet door dat vluchtelingen heus wel weten dat Nederland op het gebied van migratie een van de strengste EU-landen is. Van Os van den Abeelen roept het ministerie van Justitie op om het plan van de kerken te omarmen en deel uit te laten maken van het eigen uitzetbeleid. “Alle mogelijkheden moeten worden benut en dat moeten ze ook zo snel mogelijk doen.” Kerkelijke terugkeerhuizen voor illegalen dreigen daarmee een nieuwe schakel in de deportatiemachine van de overheid te worden.
Noten
Terug