Kerkasiel wordt tot op de dag van vandaag op uiteenlopende manieren en door sterk verschillende geloofsgemeenschappen toegepast. Lokale kerkgemeenschappen blijven bereid als consequentie van hun streven naar een rechtvaardige maatschappij en in navolging van Jezus 'een willekeurige vreemdeling' onderdak te verlenen.
Het 'publiek kerkasiel' waarvoor wij hier pleiten is het (tijdelijk) onderbrengen van 'uitgeprocedeerde' asielzoekers die bedreigd worden met uitzetting, in een kerkgebouw, onder de hoede van een kerkgemeenschap. Daarbij wordt door middel van publiciteit en discussie de aandacht van overheid en samenleving gevraagd voor het onrecht dat, naar het oordeel van de gemeente of parochie, deze mensen wordt aangedaan. Door middel van openlijke dialoog met de politiek wordt naar een voor alle betrokkenen aanvaardbare oplossing gezocht.
Overigens kent de wetgeving geen artikel waarin het recht op kerkasiel is vastgelegd. Het is een oud gewoonterecht. De overheid erkent het recht op kerkasiel dus niet, maar verwijdert geen asielzoekers uit kerken, moskeeën of synagogen. Ook staatssecretaris Schmitz heeft dat nog eens bevestigd toen tien Zaïrezen kerkasiel kregen op 29 november 1995 (en tot 13 februari 1997) in Amsterdam. De kerkgemeenschap die gastvrijheid verleent aan afgewezen asielzoekers gaat in tegen wat de overheid wil, de verwijdering van deze mensen uit Nederland, maar pleegt geen strafbare handelingen door mensen onderdak te verlenen.
De redenen om kerkasiel te willen verlenen kunnen heel divers zijn: Het vermoeden dat mensen bij terugzending van hun land van herkomst ernstig gevaar lopen. Of de overtuiging dat er tijdens de asielprocedure fouten zijn gemaakt. Of het feit dat iemand om redenen van medemenselijkheid ('humanitaire overwegingen') hier zou moeten kunnen blijven.
Bijvoorbeeld omdat anders een gezin gescheiden wordt. Of omdat iemand ernstig ziek is. Er zijn goede bijbelse gronden om bescherming te bieden aan vreemdelingen. Zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament wordt bijzondere nadruk gelegd op de noodzaak gastvrij te zijn tegenover vreemdelingen. Het duidelijkst blijkt de grote waarde, die aan gastvrijheid wordt toegekend, uit Mattheus (25:35-43) waarin Jezus zich identificeert met de vreemdeling. Het al dan niet huisvesten van een willekeurige vreemdeling wordt gelijk gesteld aan het al dan niet huisvesten van Hem.
Staan de officiële organen van de Nederlandse kerken overwegend positief tegenover kerkasiel? Uit "Handleiding voor praktische hulp aan (bijna) uitgeprocedeerde vluchtelingen"van de Generale Diakonale Raad (1996) citeren we het volgende: "Veel belangrijker dan de juridische grondslag is de signaalfunctie naar de overheid van het gastvrijheid bieden door een geloofs-gemeenschap. Er wordt op de overheid een dringend appèl gedaan een beslissing (een afgewezen asielverzoek of herzieningsverzoek) te herzien, vanuit de overtuiging dat onrecht wordt gedaan aan mensen. De overweging is dat, zolang er twijfels over hun veiligheid bestaan, mensen niet door uitzetting aan het risico van mensenrechtenschending mogen worden blootgesteld. Het morele gezag waarmee geloofsgemeenschappen in de Nederlandse de samenleving kunnen spreken, werd onderstreept door de uitspraak van de Raad van Kerken in Nederland dat 'kerkgemeenschappen het recht hebben om in uiterste nood kerkasiel te verlenen'."
Kerken erkennen over het algemeen de uitkomsten van het democratisch debat in onze rechtsstaat. Maar soms zijn er redenen om te twijfelen aan de uitkomsten van de besluit- vorming en moet er kritiek geleverd worden op de rechtsmacht van de staat en kan de overtuiging bestaan dat de overheid zich niet houdt aan de rechtsregels waartoe ze zichzelf verplicht heeft. Moet de overheid aan haar verantwoordelijkheid herinnerd worden. De kerken hebben dat in het verleden altijd gedaan. Dat vonden zij horen bij hun verantwoordelijkheid in de samenleving. De Raad van Kerken in Nederland zei in haar "Overwegingen rond kerkasiel" (1993): "In zo'n geval is er geen sprake van dat de kerk zich 'boven de wet' zou stellen, eerder is het zo dat de kerk zich 'naast de wet' stelt. De kerk doet geen beroep op een 'meerwaarde', maar zij representeert wel een 'andere waarde'. Kerkasiel is een vorm waarin leden van de kerk die samen een kerkgenootschap vormen, kritiek tot uitdrukking kunnen brengen op de wijze waarop de staat met asielzoekers omgaat. Het verlenen van asiel door kerkgemeenschappen heeft als doel de staat een spiegel voor te houden. Als signaalfunctie heeft kerkasiel een symbolische waarde. Wanneer geloofsgemeenschappen asiel verlenen, bedreigen ze het rechtssysteem niet, maar ze dagen dit systeem uit, gaan een dialoog ermee aan en bepleiten innovatie ervan. Kerkasiel gebeurt dan ook altijd openlijk: het wil een beoogde uitzetting publiekelijk aan de orde en ter discussie stellen."
De wanhoop onder de Iraniërs in Nederland is met geen pen te beschrijven. Zelfmoordpogingen en hongerstakingen zijn aan de orde van de dag. Individuele mensen worden door individuele betrokkenen ondersteund. Sommigen is het dan gegund om op humanitaire gronden een status te krijgen, anderen krijgen stilletjes onderdak bij particulieren of een kerk, weer anderen verdwijnen in de illegaliteit en marginaliteit. De mate waarin iemand het redt, is afhankelijk van het hebben van nuttige contacten met Nederlanders, een advocaat die het rechtsstelsel creatief kan gebruiken, de weg kennen in de samenleving e.d. Een uitgeprocedeerd gezin heeft beperkte bewegingsvrijheid, maar kan al snel op medelijden en sympathie rekenen. Alleenstaande mannen kunnen dat veel minder, maar zijn weer vrijer in hun doen en laten. Ieder vecht voor zijn of haar eigen hachje en alles speelt zich in het verborgene af. Op deze manier kunnen Irani‰rs politiek gezien geen vuist maken, elkaar niet ondersteunen en is praktische solidariteit van Nederlandse zijde haast een onbegonnen zaak. We kunnen immers nooit alle Iraniërs hiermee verder helpen.
Dit vraagt om een gezamenlijke actie, van Iraniërs en Nederlanders samen. Een openbare aanklacht tegen het verwijderingsbeleid, daadwerkelijke bescherming voor een groep mensen die met uitzetting wordt bedreigd, via een media-offensief en een daadwerkelijke invulling van solidariteit waardoor zoveel mogelijk mensen uit de samenleving betrokken raken bij de situatie van illegaal gemaakte mensen. Daarom kiezen wij voor kerkasiel. Niet alleen naar de Nederlandse samenleving, maar ook ter ondersteuning van de Iraniërs. Zij reageren nu met ongeloof en woede op het vreemdelingenbeleid van het zogenaamd tolerante Nederland en met teleurstelling op de "woorden maar weinig daden"-cultuur van een aantal vluchtelingenondersteuningsorganisaties.
Wij komen op voor mensen die te vrezen hebben voor vervolging, op drift zijn geraakt en getraumatiseerd door oorlog en dagelijkse strijd om het naakte bestaan. En, ja, zelfs letterlijk gevlucht voor een verstikkend klimaat waarin je je niet vrij kunt uiten, je niet vrij kunt bewegen en je leven niet kunt inrichten zoals je zelf wilt. Zaken die voor Nederlanders zo vanzelfsprekend zijn, maar een ander worden ontzegd omdat die ander toevallig een andere nationaliteit bezit.
Kerkasiel als de bescherming van mensen is niet van vandaag of gisteren. Door alle eeuwen heen hebben geloofsgemeenschappen onderdak verleend en bescherming geboden aan 'mensen op de vlucht'. In de laatste tien jaar is het middel enkele malen toegepast als protest tegen het asielbeleid van de overheid. Bijvoorbeeld rond de dreigende uitzetting van asiel-zoekers naar Syrië, naar Zaïre en naar Somalië.
Tot kerkasiel besluiten kerken nooit zo maar. Daarvoor is het een te ingrijpende stap. Er gaat een zorgvuldige afweging aan vooraf. Een afweging waarin altijd tenminste de volgende vragen aan de orde komen: Kan het in principe een taak van geloofsgemeenschappen zijn om onderdak te verlenen aan asielzoekers? Zo ja, in welke vorm kan dat dan het beste? In de vorm van 'stil' of 'publiek' kerkasiel, of nog onder een andere noemer? Kan ik voldoende medestanders vinden? Daarnaast moet ook de vraag beantwoord worden of alle andere mogelijkheden al voldoende zijn beproefd.
Tenslotte moet aan een reeks praktische voorwaarden zijn voldaan zodat de belasting die kerkasiel voor de betrokkenen oplevert niet de draagkracht van de gemeenschap te boven gaat.
We kunnen 'stil' en 'publiek' kerkasiel onderscheiden. Publiek kerkasiel onderscheidt zich van stil kerkasiel door de opvang van één of meerdere uitgeprocedeerde asielzoekers in het midden van de kerkelijke gemeenschap ‚n in alle openheid te realiseren. Dit moet een bewuste keuze zijn omdat andere wegen (bijvoorbeeld stil kerkasiel in de eigen of in andere kerken) niet tot een aanvaardbare oplossing hebben geleid, terwijl men ervan overtuigd blijft dat uitzetting van de betreffende (groep) vluchteling(en) onrechtmatig is. Het doel is een voor alle partijen aanvaardbare oplossing te vinden: er zal dan ook vrijwel direct contact met de overheid moeten worden gelegd en druk moeten worden uitgeoefend via de media en politici.
Het antwoord op de vraag waarom op dit moment voor kerkasiel gekozen moet worden is in wezen eenvoudig: Ten eerste verkeren veel Iraanse asielzoekers in een direct bedreigende situatie: zij hebben de gegronde angst voor uitzetting naar Iran, waar zij volgens ons te veel risico lopen. En ten tweede blijken alle andere middelen die zijn ingezet om hun situatie te verbeteren en het regeringsbeleid te veranderen niet of onvoldoende effect te hebben gehad. Wat betreft het eerste punt: Elders in deze publicatie wordt uitgebreid beschreven waarom uitzettingen naar Iran op dit moment onverantwoord zijn. Ook wordt ingegaan op de wanhoop onder veel Iraniërs en de directe dreiging van uitzetting waaraan zij bloot staan. De ernst van de situatie is daarmee duidelijk aangeven.
Bovendien kunnen we met recht stellen dat alle andere mogelijke middelen om Iraniërs te beschermen tegen uitzetting en verzet aan te tekenen tegen het beleid, inmiddels
zonder succes beproefd zijn. Sinds het "niet onveilig verklaren" van Iran door de
REK op 2 november 1995 een keerpunt in de politiek ten opzichte van asielzoekers uit Iran - is
getracht op alle mogelijke wijzen het beleid te veranderen:
Toch worden op dit moment nog steeds Iraanse asielzoekers teruggestuurd naar Iran. Ondanks het feit dat hun veiligheid niet is gewaarborgd, hetgeen elders in deze publicatie overvloedig onderbouwd wordt. Daarom zijn wij van mening dat die Iraanse asielzoekers die dreigen te worden teruggestuurd naar Iran en die daar werkelijke vrees voor vervolging moeten hebben, beschermd dienen te worden door kerkasiel. Een open kerkasiel bovendien, omdat hun zaak de aandacht moet krijgen die nu nog grotendeels ontbreekt en het als signaal belangrijk is om duidelijk solidariteit te betuigen met deze mensen en het overheidsbeleid openlijk onder kritiek te stellen.
Hoe kan nu concreet het kerkasiel voor Irani‰rs vorm krijgen? Het Steunpunt Kerkasiel Iraanse Asielzoekers stelt een kerkasiel-estafette voor, omdat dit momenteel de meest geschikte vorm lijkt. Hierbij wordt het kerkasiel na een bepaalde periode (bijvoorbeeld zes weken) overgedragen van de ene naar een andere geloofs-gemeenschap. Deze estafette- vorm heeft als voordeel dat vooraf helder is dat de opvang-periode eindig is. Ze spreidt bovendien de belasting over meerdere gemeenten/parochies.
Bij de kerkasielestafette is de samenwerking tussen verschillende partners en verbanden, zowel binnen als buiten de kerken van groot belang. Op plaatselijk niveau, waar de asiel- verlenende geloofsgemeenschap zoveel mogelijk steun zal moeten proberen te werven en voor zover nog nodig de plaatselijke verbanden van kerken op hun verantwoordelijkheid rond de vluchtelingenproblematiek moet wijzen. Maar ook op landelijk niveau. De kerkasielestafette zal begeleid worden door een coördinatiegroep. Daaraan nemen naast vertegenwoordigers van de asielverlenende kerken de organisaties van Iraanse asiel-zoekers zelf deel. En verder een aantal vluchtelingenhulporganisaties en advocaten zodat specifieke vragen snel beantwoord kunnen worden, de politieke contacten gecoördineerd worden en de (juridische) begeleiding van de Iraniërs in kerkasiel gewaarborgd is. Uit al deze geledingen zijn al mensen bereid gevonden deel te nemen aan de begeleiding van de kerkasielestafette.
Nooit mag overigens uit het oog verloren worden dat bij de lokale kerkasiel verlenende gemeenschap uiteindelijk de verantwoordelijkheid ligt voor de vorm en inhoud van het kerkasiel.
Dat alle andere middelen onvoldoende hebben gewerkt en nu voor publiek kerkasiel gekozen wordt, betekent niet dat de verwachtingen te hoog gespannen mogen zijn. Niet rond de individuele asielzoeker in kerkasiel en niet wat betreft de gewenste veranderingen in het overheidsbeleid. Maar deze uiterste poging om de overheid te houden aan de rechtsregels waartoe ze zichzelf heeft verplicht moet gedaan worden.
We willen eindigen met de oproep die dominee Bram Grandia, voorzitter van de Taakgroep Vluchtelingen van de Raad van Kerken in Nederland in het dagblad Trouw deed:
" Ik hoop dat plaatselijke kerkgemeenschappen hun verantwoordelijkheid inzien en nemen in deze. Als het zo is dat er nergens meer een toevluchtsoord is, dan zullen kerken en moskeeën en synagogen er gezamenlijk over na moeten denken wat hun verantwoordelijkheid is. Want God is een toevlucht voor bedreigde mensen. Dat betekent dat ook degenen die in deze God geloven na moeten denken over de vraag hoe je als gelovige gemeenschap een toevluchtsoord kunt zijn voor bedreigde mensen. "3Wij willen hieraan gehoor geven, en met ons hopelijk nog vele anderen.