Open brief naar gemeente Leiden: sluit de noodopvang voor mensen zonder papieren niet

In januari 2020 is het vier jaar geleden dat Leiden de Bed-, Bad- en Broodopvang (BBB-opvang) voor mensen zonder papieren opende. Maar er is geen reden tot feest. Want de gemeente Leiden wil met de komst van landelijke opvangcentra (de Landelijke Vreemdelingenvoorziening, LVV) in onder andere Rotterdam de Leidse opvang sluiten. En niet alleen de BBB-opvang, maar ook de al veel langer bestaande “perspectiefplekken” voor mensen in een “kansrijke” procedure moeten er aan geloven, als het aan het Leidse college van D66, PvdA en GroenLinks ligt. De VVD, op dit moment in de oppositie, zou zelfs het liefst de opvang per direct sluiten. Doorbraak-spreekuur De Fabel van de illegaal is het hartgrondig oneens met de op handen zijnde sluiting, en stuurde daarom vandaag een open brief aan de gemeente Leiden. Hier de tekst van die brief.

Geacht college van B&W,

Hierbij schrijven wij, de medewerkers van stichting De Fabel van de illegaal, een Leidse steunorganisatie voor mensen zonder papieren, u aan over de sluiting van de gemeentelijke opvang voor mensen zonder verblijfsrecht.

Eind oktober werd duidelijk dat de gemeente Leiden van plan is om de Bed-, Bad- en Broodopvang (BBB-opvang) te sluiten, evenals de “perspectiefwoningen” waar mensen met een “kansrijke” procedure in verblijven. Deze twee opvangen, beide uitgevoerd door Stichting Uitgeprocedeerde Vluchtelingen (STUV), zouden van de gemeente tot maximaal 1 juli 2020 mogen openblijven. De sluiting hiervan betekent dat er geen gemeentelijke opvang voor mensen zonder verblijfsrecht meer zal zijn in Leiden. Stichting De Fabel van de illegaal is het hartgrondig oneens met de sluiting van alle vormen van gemeentelijke opvang voor deze groep mensen. Wij stellen dat de gemeente Leiden hiermee haar zorgplicht verzaakt jegens inwoners die juist tot de meest kwetsbare groepen in de stad behoren. De gemeente lijkt vastbesloten* te zijn om de sluiting door te zetten. De Fabel van de illegaal schrijft daarom deze open brief om ruchtbaarheid te geven aan onze zorgen over wat dit gaat betekenen voor mensen zonder papieren.

De gemeente Leiden beweert dat dakloze mensen zonder papieren zich voortaan zouden kunnen wenden tot de Landelijke Vreemdelingenvoorziening (LVV) die in Rotterdam is geopend, en daar opvang zouden kunnen krijgen. Voorts laat de gemeente weten dat “niemand op straat zal komen te staan”. Wij zijn daar allerminst van overtuigd.

Ten eerste is het besluit dat de opvang dicht gaat, al genomen voordat er voor de huidige bewoners van de opvang duidelijkheid is of zij überhaupt terecht zullen kunnen in de LVV. De gemeente zegt dat men nog bezig is om voor alle bewoners te onderzoeken waar ze naartoe zouden kunnen gaan. Dat is de verkeerde volgorde. Eerst moet er duidelijkheid zijn voor de bewoners, voordat er een besluit kan worden genomen over de sluiting van de opvang. En daarnaast zijn er altijd dakloze mensen zonder verblijfsvergunning geweest in Leiden, en die zullen er ook in de toekomst zijn. Het is nog allerminst duidelijk waar deze toekomstige mensen naartoe zullen kunnen gaan. Een collega-organisatie van ons heeft onlangs te horen gekregen dat er nu al geen nieuwe cliënten mogen worden aangenomen in de Leidse BBB-opvang. Het probleem speelt dus nu al.

Onze zorgen worden versterkt doordat het er op lijkt dat de LVV een zeer restrictief toegangsbeleid zal gaan voeren, waardoor wij ons allerlei groepen kunnen indenken die opnieuw tussen wal en schip terecht komen. Ten eerste zijn er slechts 117 plaatsen beschikbaar in Rotterdam. Rotterdam is een veel grotere stad dan Leiden, en zal bovendien ook de mensen uit de hele regio moeten opnemen. Bedenk daarbij dat alleen in Leiden al 30 plekken beschikbaar waren (en dit is exclusief de perspectiefplekken en de 10 noodplekken).

Ten tweede zijn de criteria nu al zo opgesteld dat er groepen mensen worden uitgesloten van de LVV-opvang. Iedereen in de LVV moet namelijk al een V-nummer hebben. Iemand krijgt pas zo’n nummer als diegene een verblijfsprocedure heeft gevolgd óf als de Nederlandse staat iemand heeft geprobeerd uit te zetten. Mensen die niet eerder in aanraking zijn gekomen met het Nederlandse registratiesysteem hebben geen V-nummer. Eerder liepen we overigens ook al tegen deze eis aan bij het toelatingsbeleid van de BBB-opvang in Leiden. Ook mensen die eerst in een ander Europees land zijn geweest (de zogenaamde “Dublin-claimanten”), krijgen geen opvang. Maar veel mensen die Dublin-claimant zijn, kunnen nergens anders naar toe. Mensen met een zwaar inreisverbod worden ook uitgesloten. Moeten zij op straat verhongeren, omdat ze een zwaar inreisverbod hebben? Bovendien staat in het convenant over de LVV Rotterdam ook vermeld dat iedereen die opvang kan krijgen in Ter Apel geen opvang kan krijgen in de LVV. Volgens de Nederlandse staat kan echter iedereen opvang krijgen in Ter Apel, als ze maar willen meewerken aan vertrek. Op deze manier kan vrijwel iedereen geweigerd worden tot de LVV.

Ten derde wordt de LVV-opvang alleen voortgezet als iemand wil werken aan een zogenaamd “begeleidingsscenario”. De LVV’s zijn bedoeld om zoveel mogelijk mensen het land uit te werken, iets dat door bewindslieden telkens is benadrukt, dus de nadruk zal liggen op vertrek. Hoe zal het vergaan met de mensen die technisch onuitzetbaar zijn, maar ook niet in aanmerking komen voor de buitenschuldvergunning? Het is vrijwel onmogelijk om aan alle eisen te voldoen voor een buitenschuldvergunning. Bijna niemand krijgt op grond van “buitenschuld” een verblijfsvergunning. Hoe zal het gaan met de mensen die echt niet terug durven keren, omdat ze vrezen voor hun leven in hun land van herkomst, ook al geloofde de IND hen niet? Volgens de criteria van de LVV Rotterdam worden zij niet opgevangen. Maar deze mensen verdwijnen niet. Er zullen dus volop mensen weer op straat terecht komen.

Ten vierde wordt er met de sluiting van de BBB geen rekening gehouden met het feit dat sommige mensen zonder papieren al lang inwoner zijn van Leiden. Hun sociale netwerk is hier. Zij zijn hier bekend bij familie, vrienden en landgenoten, of bij instellingen als de moskee en de kerk. Zij zijn bekend met de stad. Er zijn ernstig (fysiek en/of psychisch) zieke mensen met behandelaars in Leiden, met wie ze soms al een jarenlange behandelrelatie hebben. Een behandeling waarbij de continuïteit van de behandelaar van groot belang is bij het bestrijden van de ziekte. Velen zijn door de ziekte afhankelijk van mantelzorgers met wie een vertrouwensband is opgebouwd. Het is verkeerd om bij een ziek persoon het medische behandelteam en psychosociale steunsysteem te verbreken. Het is verkeerd om deze mensen te verplaatsen naar een stad die ze niet kennen, waar ze niemand kennen, en waar ze helemaal opnieuw een netwerk moeten opbouwen.

En ten vijfde is er nog de termijn van opvang. Mensen uit zogenaamd “veilige” landen mogen maximaal drie maanden in de LVV verblijven. Op de “veilige landen”-lijst zoals Nederland die hanteert, is veel kritiek te geven. Er zijn veel meer herkomstlanden “veilig” volgens Nederland dan volgens andere Europese landen. Mensen afkomstig uit die zogenaamd “veilige” landen, worden dus maar drie maanden opgevangen in de LVV. Maar ook voor de anderen is slechts maximaal zes maanden opvang mogelijk. Alle ervaringen met de Leidse BBB-opvang wijzen erop dat drie of zes maanden voor de meeste mensen veel te kort is om een oplossing te vinden. En dan? Daarna dreigt het levensgrote risico dat ze weer op straat komen te staan. Sommigen van hen zullen, omdat ze een netwerk in Leiden hebben, weer naar Leiden komen. Wat gaat de gemeente Leiden dan doen?

Extra wrang wordt het nog als men zich bedenkt dat er de komende jaren vanuit de landelijke overheid nog subsidie beschikbaar is voor de lokale BBB’s. Die subsidie laat de gemeente Leiden dus lopen, met deze versnelde sluiting van de lokale opvang.

De Fabel van de illegaal is al jaren kritisch op hoe de gemeente Leiden omgaat met de opvang van mensen zonder verblijfsvergunning. Eerder schreven we tweemaal een artikel over de problemen die wij tegenkwamen bij het verkrijgen van toegang tot opvang voor mensen zonder verblijfsvergunning. Het laatste artikel is alweer twee jaar oud. Helaas is het niet zo dat de afgelopen twee jaar zonder problemen zijn geweest. Bij meerdere dakloze mensen zonder verblijfsvergunning merkten wij dat zowel de gemeente als opvangorganisatie STUV stug bleef weigeren op te vangen. Daardoor moeten tot op de dag van vandaag bij ons bekende mensen in parken en schuurtjes slapen. Anderen moeten in hun overbelaste eigen netwerk blijven, waar individuele mensen uit solidariteit tegen heug en meug mensen zonder verblijfsrecht bleven opvangen. Voor mantelzorgers van mensen mét verblijfsrecht is er – terecht – meer aandacht gekomen om hen tenminste af en toe te ontzorgen. Voor mantelzorgers van mensen zonder verblijfspapieren is er helemaal niets. Ze worden aan hun lot overgelaten, door de Nederlandse staat, en ook door de gemeente Leiden. Daarnaast komt het regelmatig voor dat het sociale netwerk van iemand zonder papieren zo uitgeput raakt dat diegene alsnog op straat terecht komt, of in een afhankelijkheidsrelatie met iemand met slechte bedoelingen terecht komt. Uitbuiting en (seksuele) exploitatie liggen dan op de loer.

De Fabel van de illegaal en andere hulpverleners van mensen zonder papieren hebben de afgelopen twee jaar met enige regelmaat met de gemeente gepraat over de situatie van mensen zonder verblijfsrecht. We hebben formele overleggen gehad met ambtenaren en de wethouder, we hebben brieven en emails geschreven om ervoor te pleiten dat mensen toch opgevangen werden, en we hebben ook geprobeerd om mensen elders onder te brengen. De gemeente bleef in een aantal zaken totaal weigerachtig om iets te ondernemen. Ook toen al bleef de gemeente ons verwijzen naar andere steden. Maar vaak konden mensen daar ook helemaal niet terecht. Wij kunnen ons alleen maar voorstellen dat deze gang van zaken nog erger zal worden, nu de gemeente voornemens is alle opvang te sluiten.

Daarbij komt ook nog dat de gemeente geen enkele moeite heeft gedaan om ons op de hoogte te houden van de ontwikkelingen met de opvang van mensen zonder papieren. De gemeente strooit lustig met de term “partners in de stad”, maar als het erop aankomt, horen wij niets van de gemeente. Wij moesten in de krant lezen dat de opvangen worden gesloten. Tot op de dag van vandaag heeft de gemeente geen contact met ons opgenomen om uit te leggen wat het plan is voor de huidige bewoners in de opvang, en hoe de gemeente de toekomst ziet.

De Fabel van de illegaal wil wijzen op de gezaghebbende beslissing van het Europees Comité voor Sociale Rechten en allerhande andere mensenrechtenorganen en -specialisten, waaruit duidelijk blijkt dat álle mensen recht hebben op menselijke waardigheid. De overheid heeft een plicht om ervoor te zorgen dat opvang, voedsel en kleding niet onthouden wordt. Criteria zoals meewerken aan vertrek, zoals duidelijk als voorwaarde gesteld bij de opvang in de LVV of vertrekcentrum Ter Apel, zijn in strijd met deze verplichting. De gemeente Leiden heeft een zorgplicht naar alle mensen die zich op haar grondgebied bevinden. Het sluiten van alle vormen van gemeentelijke opvang is volgens onze organisatie in strijd met deze zorgplicht. De Fabel van de illegaal zal daarom blijven strijden voor de opvang van alle mensen zonder verblijfsvergunning, ook in Leiden.

Doorbraak-spreekuur De Fabel van de illegaal

Noot

* Zie daarvoor de gemeenteraadsvergadering van 12 november 2019, waarbij de SP-motie om de BBB langer open te houden werd afgewezen.