Technocraat Leo Lucassen misbruikt vluchtelingenhype voor promotie efficiëntere migratiebeheersing

Vluchtelingen vechten zich gezamenlijk Europa in.
Vluchtelingen vechten zich gezamenlijk Europa in.

Vluchtelingen staan de afgelopen weken plots midden in de aandacht. Voor een flink deel negatieve, vaak racistische aandacht, maar er blijken gelukkig ook heel veel mensen die vluchtelingen, onze medemensen, een warm hart toe te dragen en iets voor hen willen doen. De steunhype is een positieve, maar ook enigszins ongemakkelijke ervaring voor politieke activisten die al jaren vluchtelingen en migranten steunen in hun strijd voor toegang tot Europa, voor verblijfsrecht en voor een normaal menselijk leven hier. Een flink aantal vluchtelingen weet zich, vaak collectief, een weg naar binnen te vechten in de EU, en daarom komen technocraten als Leo Lucassen nu met voorstellen voor de staat om de vluchtelingenstromen effectiever te kunnen beheersen en te benutten ten faveure van de BV Nederland.

Het heeft iets weg van een hype, al die positieve aandacht. Zoals iedereen aan het begin van het jaar plots Charlie was en zich uitsprak voor vrije meningsuiting, zo zijn nu plots heel veel mensen (maar wel minder dan bij Charlie) voor vluchtelingen. Mensen bieden, geschokt door allerlei tragische beelden, aan om een vluchteling of zelfs een hele familie in huis te nemen, en ze willen graag geld overmaken. Mensen sturen familie, collega’s en vrienden via sociale media foto’s van zielige zwemmende vluchtelingen, of zelfs van doden die ronddrijven of zijn aangespoeld. Er wordt gepleit om meer vluchtelingen op te nemen dan de Europese regeringen willen, en goedbedoelende cijferaars tonen aan dat er vroeger meer vluchtelingen kwamen en dat het dus allemaal best meevalt, dat het er dus überhaupt niet zoveel zijn als de racisten roepen.

Onbehagen

Ongetwijfeld is het allemaal goed bedoeld, maar het roept ook veel onbehagen op. Moet de staat niet gewoon voor meer opvang en geld zorgen, in plaats van dat individuele mensen dat gaan doen? Het aantal opvangplekken en fondsen voor vluchtelingen is door de achtereenvolgende regeringen steeds verder omlaag gebracht, net als allerlei andere sociale voorzieningen, omdat ze bedrijven en rijken continu belastingverlagingen willen toestoppen. Daardoor lijkt het er nu op alsof Ruttes “participatiesamenleving” geacht wordt om in te springen. Maar zo lopen mensenrechten het risico te verworden tot een soort liefdadigheid die strekt totdat de gever ervan zich bedenkt. Natuurlijk zijn veel mensen oprecht bezorgd, maar toch krijg je bij sommigen het gevoel dat hun plotselinge aanbod om vluchtelingen in huis te nemen misschien onbewust voortkomt uit de behoefte te laten zien dat ze echt wel goede mensen zijn. Mogen die vluchtelingen straks ook op hun zolder blijven als de mediahype voorbij is?

Onbehagen ook over het rondsturen van foto’s van dode zwarte en bruine lichamen, van zwarte en bruine mensen in doodsnood. Het doet denken aan de stereotype en racistische foto’s vroeger uit de Sahel-landen, van zielige zwarte kinderen met vliegen op hun gezicht, die ons toen door missionarissen en later door “ontwikkelingssamenwerkers” voor de neus werden gehouden als emotionele chantage om geld af te troggelen. Die plaatjes toen waren, net als de foto van het aangespoelde dode Koerdische jongetje nu, ontzettend dehumaniserend. Het jongetje is door het Europese migratiebeleid vermoord en daarna tot een object gemaakt dat door ontelbare mensen naar eigen goeddunken wordt gebruikt. Als het om dode of in doodsnood verkerende witte mensen gaat, dan zouden kranten zulke foto’s niet zo snel publiceren. Maar als het gaat om zwarte en bruine mensen gelden in onze structureel racistische samenleving nu eenmaal andere regels. Niet voor niets heeft de familie van het dode jongetje, Aylan Kurdi, gevraagd om zijn foto niet meer verder te verspreiden.

En niet onvermeld mag blijven dat de meeste vluchtelingen het inderdaad voor ons onvoorstelbaar zwaar hebben, maar dat ze niet “zielig” zijn. Juist hun verzet, soms aaneengesloten in flinke groepen, en de manier waarin ze zich Europa invechten, zou centraal moeten staan in hoe wij over en met hen praten. Maar vluchtelingen zien als mensen die rechten nemen, in plaats van wachten tot staten hen die verlenen, dat doet het natuurlijk niet goed bij de meeste do-gooders. Het kan zelfs bedreigend overkomen op al die Europeanen die hun witte privileges koesteren.

Cijfers

Onbehagen ook als goedbedoelende mensen met cijfers willen aantonen dat rechtse onheilsprofeten ongelijk hebben met hun hetzes over tsunami’s aan vluchtelingen. Maar we hoeven niet gerustgesteld te worden dat er slechts relatief weinig mensen onze kant op vluchten. De discussie moet niet gaan over de aantallen, maar over hoe wij kunnen afdwingen dat vluchtelingen en migranten dezelfde rechten houden als iedereen. Wie hierheen komt, heeft recht op asiel, klaar! En wat als straks blijkt dat het er wél meer zijn dan eerder? Of zelfs meer dan ooit tevoren? Moet de staat hen dan alsnog toch effectiever gaan weren en uitsluiten? Is dat waar we voor staan?

De positieve aandacht voor de vluchtelingen is ook onbehagelijk omdat hij gespeend lijkt van enig historisch of politiek bewustzijn. Vluchtelingen en migranten zijn er altijd geweest, en vlucht en migratie zijn de afgelopen honderd jaar veelal het gevolg geweest van oorlogen, van de ontwikkelingen van kapitalisme en kolonialisme. Europese staten voeren oorlogen tegen landen buiten Europa, en ook onderling in die landen, om invloed, om goedkope of gratis grondstoffen en arbeidskrachten. Aan die oorlogen verdienen de Europese bedrijven ook weer via onder meer wapenverkopen. Sinds de opkomst van de moderne kapitalistische staten én de groeiende mogelijkheden van transport, proberen die staten het vluchten en migreren te beheersen via grensbewaking, gevangenissen, uitsluiting, enzovoorts. Al decennialang wordt er zo bijvoorbeeld keihard gewerkt aan het steeds effectiever maken van Fort Europa. Tegen die achtergrond is het absurd om de Duitse bondskanselier Angela Merkel, en Nederlandse politici die nu plotseling even iets humaans roepen over de opvang van vluchtelingen, te complimenteren. Hun partijen stemmen jaar in jaar uit voor het effectiever en harder maken van het migratiebeheersingsbeleid, en ook nu tonen ze feitelijk geen enkele bereidheid om daarop terug te komen.

Leo Lucassen wil zoveel mogelijk profiteren van vluchtelingen.
Leo Lucassen wil zoveel mogelijk profiteren van vluchtelingen.

Vluchtelingen benutten

In deze op zich positieve, maar a-politieke sfeer zien niet alleen politici hun kans om hun populariteit te doen groeien door uit de losse pols vrijblijvend even iets vriendelijks te roepen, maar ook wetenschappers die een luisterend oor zoeken bij de staat. Leo Lucassen, directeur onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en hoogleraar aan de Leidse universiteit, is er zo een. Er zullen vast heel wat “bezorgde burgers” zijn die in zijn artikel in de NRC van afgelopen zaterdag een goed alternatief zien voor het harde beleid van nu. Het lijkt misschien alsof hij het daarin opneemt voor vluchtelingen en migranten en voor hun rechten, maar feitelijk komt hij met voorstellen om de migratiebeheersing nog effectiever en preciezer te maken, dat wil zeggen: nog beter aan te passen aan de steeds veranderende behoeften van de kapitalistische BV Nederland.

Het migratiebeheersingsbeleid ontwikkelt zich in Nederland en Europa in een dynamiek tussen liberale en conservatieve krachten, beide voorstander van een steeds effectievere beheersing en beide vooral gericht op wat het bedrijfsleven aan personeel nodig heeft. De conservatieven benadrukken daarbij echter vooral het weren van bepaalde groepen mensen om culturele redenen, en die roep bevordert de opkomst van het rechts-populisme met haar openlijke racisme. De liberalen benadrukken daarentegen dat de staat voorbij die culturele factoren puur moet kijken naar hoe nuttig mensen kunnen zijn. Lucassen hoort bij die laatste groep, getuige alleen al de titel van zijn artikel “Die vluchtelingen zijn er – profiteer er dan ook van!” (achter betaalmuur).

IJskoud

Technici als Lucassen doen zich humaan voor, want dat verkoopt, maar zijn uiteindelijk ijskoude adviseurs aan de staten die mensenstromen willen beheersen ten faveure van het kapitaal. Hoewel ze best nu en dan woorden als “mensenrechten” in de mond zullen nemen, gaat het in hun gedachtegoed vooral over beheersing, nuttigheid en selectie. Zo is het nooit de bedoeling geweest van Fort Europa om de grenzen volledig gesloten te houden. Grenzen moeten in de ogen van dit type technocraten geen absolute barrière vormen, maar meer een selectiemechanisme, een drempel die naar behoefte verhoogd en verlaagd kan worden. Degenen die alle opgeworpen hindernissen aan de grenzen weten te overwinnen, die zijn ongetwijfeld het sterkst en meest vastberaden, en zodoende het best bruikbaar in de Europese economie, de facto bijvoorbeeld in de land- en tuinbouw. En dat is precies hoe ook Lucassen het formuleert in zijn artikel: “De Syriërs en anderen die nu de perrons in Boedapest en München bevolken, zijn in de kracht van hun leven. Zij zijn vaak goed opgeleid en hebben lef en initiatief getoond door een lange en gevaarlijke reis te ondernemen teneinde de ellende thuis te ontvluchten, maar ook om in Europa hun leven weer op te bouwen.” Hij stelt voor om “zoveel mogelijk te profiteren van hun menselijk kapitaal”.

Hij probeert ons daarbij wijs te maken dat het een win-win situatie is, voor iedereen. “Dat is in het belang van de nieuwkomers en in ons welbegrepen eigenbelang”, zo schrijft hij. Maar is de omvorming van vluchtelingen tot goed bruikbare leden van de arbeidersklasse werkelijk in hun belang? En Lucassen heeft het over “ons welbegrepen eigenbelang”. Maar wie zijn die “ons”? Hij doelt natuurlijk uitsluitend op het bestuur en de belanghebbenden van de BV Nederland, ook al laat hij dat wijselijk in het midden. Wij noch de berooide vluchtelingen hebben vanzelfsprekend enig gezamenlijk belang met de kapitalistische klasse, integendeel.

Lucassen werkt zijn ideeën nog wat verder uit: “Welke bijscholing is er nodig en hoe kunnen we ervoor zorgen dat ze aan het werk komen in sectoren waar nu tekorten zijn? Dat scheelt uitkeringen, bevordert de integratie en versterkt de (vergrijzende) Europese economie.” Daar gaat het hem om: arbeidskrachten waar bazen ze nodig hebben, en minder uitkeringen uitbetalen. Migranten en vluchtelingen als een goedkope aanvulling van het personeel van de BV Nederland. Inmiddels gaan de totale kosten van scholing, jeugdzorg, enzovoorts, natuurlijk al een poosje relatief omlaag nu we “vergrijzen”. Maar vluchtelingen en migranten zijn wat dat betreft nog goedkoper, want andere staten hebben hún complete scholing van jongs af aan al betaald. Hoezeer hij denkt vanuit het belang van de BV Nederland, en niet vanuit dat van vluchtelingen en migranten, of zelfs maar van dat van andere staten, blijkt uit dit citaat: “De braindrain voor Syrië kan, hoe cynisch wellicht ook, een braingain voor Europa betekenen.”

Tweederangs burgerschap

De volkomen ontmenselijkende en opportunistische taal die technocraten als Lucassen uitslaan, zal hopelijk een boel do-gooders afschrikken. Zo schrijft hij over het Israëlische migratiebeleid, dat hij framed als een succesverhaal: “Een optimale integratie en allocatie van menselijk kapitaal stonden daarbij centraal”. En zijn bedrijfseconomische advies over het kijken naar vluchtelingen: “Niet langer moeten we vluchtelingen primair als een probleem, bedreiging of object van naastenliefde beschouwen, maar allereerst moeten we hen zien als een bron van menselijk kapitaal.”

Voor degenen die alle opgeworpen drempels over zijn, maar die Europa toch niet direct kan benutten, heeft Lucassen overigens een tweederangs burgerschap in gedachten. Hij wil de bestaande administratieve apartheid uitbouwen en migranten en vluchtelingen “gewoon toelaten, maar het sociale verzekeringsstelsel afschermen. De grens dus niet aan de buiten-, maar aan de binnenkant. Als ze een baan vinden en premies betalen, bouwen ze vanzelf geleidelijk sociale rechten op.” Dat is immers goedkoper: “De honderden miljoenen die we nu uitgeven aan de bewaking van de buitengrenzen door Frontex en aan symbolische hekken, kunnen we dan inzetten voor een goede controle van de arbeidsmarkt – teneinde te voorkomen dat de nieuwe arbeidsmigranten door werkgevers worden uitgebuit en autochtonen oneerlijke concurrentie wordt aangedaan.” Over de huidige administratieve apartheid is hij dan ook heel tevreden: “Het is in wezen niet anders dan de vrijheid van beweging en toegang tot de arbeidsmarkt die we binnen de EU al kennen. En dat werkt heel redelijk.”

En voor alle bange of domme racisten die werkelijk geloven dat vluchtelingen en migranten ons sociale stelsel bedreigen, in plaats van de alles kapot bezuinigende overheid, heeft Lucassen dus een opbeurende boodschap: “de houdbaarheid van het sociale stelsel komt niet in gevaar” als we tweederangs burgerschap invoeren. “Sterker nog, per saldo blijken Oost-Europeanen netto bij te dragen aan het sociale stelsel.” Afgewezen migranten en vluchtelingen blijven in zijn plannen met lege handen staan, maar moeten wel bijdragen aan de sociale zekerheid. De ijskoude omgekeerde solidariteit van een technocraat.

Eric Krebbers

(Op 15 september hebben we het gebruikte begrip “technoloog” alsnog vervangen door “technocraat” omdat dat de lading toch beter dekt.)