De tegenprestatie: voorbij het beeld
De documentaire “De tegenprestatie”, een inkijk in de keuken van het Rotterdamse bijstandsregime, is knap gemaakt. Een intrigerende sfeermontage die drijft op beleving. De muziekscore dikt vet aan, en mensen die dagelijks moeten vechten voor hun recht op een bijstandsuitkering, zullen er veel in herkennen.
Focus op de mensen aan de tafeltjes. Ongelijkwaardige een-tweetjes tussen bijstandsaanvrager en ambtenaar. Ambtelijk jargon versus de mens met mapje verplichte papieren. Helder, hier en daar stokkend gefluister van mensen die psychologische testjes in moeten vullen. Een vrouw in verontschuldigende frustratie vraagt zich af waar haar gezin van moet leven als er geen geld wordt uitgekeerd. De getrainde ambtenaar die het zilt onder de blonde lokken negeert.
Een “empowered” trainster die vrouwen vertelt dat ze op hakken moeten lopen. Mondige mensen die een non-discussie aangaan over verplicht vrijwilligerswerk, studeren, loon, het recht op hun uitkering. De ambtenaar die, machtig aan de juiste kant van de tafel, vakkundig de discussie smoort. Mooi scherp in beeld met op de achtergrond – praktisch onhoorbaar en toch aanwezig – het constante geroezemoes van de werklozenindustrie. Het meubilair, ook heel strak. De werkvergaderingen van de ambtenaren, de targets waarover wordt gepraat. En dan repeterend, als een soort herinnering – hier gaat het om mensen – de papier prikkende dwangarbeiders in hesjes met hun opzichter. Het licht, belichting en de kleuren van de film: is het iemand opgevallen hoe gaaf alle gezichten en handen waren? Ja, knap gemaakt.
Afstand
Wat deze stijl, deze montage, doet: doordat mensen niet kritisch worden bevraagd, er geen persoonlijke verhalen face en face worden verteld (gehoord), er zonder voice-over is gewerkt en de inkijk is beperkt tot wat er kon worden geschoten en gemonteerd, ontstaat er een bijna tastbare afstand (noem het voor mijn part dissociatie). De afstand tussen ambtenaar en bijstandsgerechtigde mens. De afstand tussen de opzichter en de papierprikkers. De afstand dus ook tussen kijkers en de mensen in beeld. Bureaucratie in beeld. Wie herkent dat niet?
Voor sommige kijkers was deze documentaire, gezien de reacties op social media, een verbijsterende eyeopener. Deze varieerden van “Deprimerend? Denigrerend!” en “Als je lang genoeg tegen werklozen aantrapt en ze wegzet als luierende tweederangsburgers, kweek je een klimaat waarin dit kan” tot “Mensonterend!” en “Onmenselijk!” Sommigen vielen over de gedragsprikkel: “Brengt prikken je echt dichterbij een echte baan?”, maar prikten er zelf net niet doorheen. Een enkele kijker ventileerde hardop dat mensen ook gewoon geen bijstand kunnen aanvragen, als ze dan zo tegen dwangarbeid zijn.
De ambtenaren… tsja, die kregen waardering én afkeuring van kijkers. “Respect voor de consulenten!” en “Hulde voor die ambtenaren die zo geduldig en vriendelijk blijven. Zware job.” Iemand moet dit beleid uitvoeren, iemand moet de beul zijn, lijkt de gedachte.
Er zijn mensen die willen dat er iets aan de gesprekstechnieken wordt gedaan, want daar gaat het wel heel fout: “Wat wordt er langs elkaar heen gepraat, wat erg!” Maar andere gesprekstechnieken veranderen natuurlijk niets aan de ongelijkwaardige machtsverhouding tussen ambtenaar en bijstandsgerechtigde. Er zijn kijkers die stellig beweren dat zij er wel voor kunnen zorgen dat “mensen weer in beweging komen. Menselijker en met duurzaam resultaat.” Maar leven en bewegen baanloze mensen dan niet?! Mensen die hopen op “meer maatwerk en kansen, minder afvinken”. Maatwerk, dat is het “excuus” voor het volledig binnenstebuiten keren van mensen die een uitkering aanvragen en het opvoeren van de “handhaving”. Hier en daar een ambtenaar of politicus die zich afvraagt of het in Doetinchem net zo erg is, nee toch? En dat ze het in Oss beter doen, want daar kiezen ze voor “motiveren en stimuleren ipv verplichten”.
Voorbij het beeld
Rotterdam wordt in de film te kijk gezet als de gemeente waarin men erg “fout en streng omgaat” met bijstandsgerechtigden. Daar zal dan voor veel kijkers tegenover staan dat andere gemeenten het “beter” doen. Want die hebben geen Rotterdams beleid, gaan “anders” met mensen om, vast en zeker “menselijker”. En dat menselijke zit hem dan kennelijk in hoe er met mensen om wordt gegaan. De zogenaamde bejegening.
Maar verder dan de vraag of het bijstandsregime bijstandsgerechtigden “onmenselijk behandelt” komt het discours zo niet. Hoewel “De tegenprestatie” als beelddocument een pareltje kan zijn in de strijd van bijstandsgerechtigden, verliest zij alle betekenis als hier geen essentiële discussie op volgt.
Bijstand is “een instrument om te voorkomen dat mensen in armoede geraken in plaats van een experimenteerfabriek voor gedragsprikkels”, stelt Gijsbert Vonk. Ook de Groningse hoogleraar constateert de sloop van het sociale zekerheidstelsel waarin de bijstand mensen, van baanloze tot ongedocumenteerde mens, geen vangnet meer biedt. Sterker nog, hij laat in zijn artikel “Kwetsbare verzorgingsstaat” (pdf) zien dat meer en meer mensen door het vangnet heen zakken en vaak ver onder het bijstandsniveau moeten zien te overleven. Het huidige bijstandsregime laat mensen welbewust vallen en veroordeelt hen tot armoede. Armoede door bijstand: als gunst, individuele verantwoordelijkheid, prikkel en stigma. Armoede die hier en daar symptomatisch wordt bestreden door anderen dan de overheid. Vonks oproep tot overdenken van de vraag hoe we de kwetsbare verzorgingsstaat kunnen harnassen, vindt geen gehoor, helaas ook niet bij de documentairemakers.
Puk Pent
Mooi stuk! Minstens even snel en gedetailleerd als de documentaire “de tegenprestatie”. Maar, zoals de kop al suggereert: het beeld voorbij. Want dat was idd wat mij als kijker al verbaasde: de bijna onpersoonlijke manier waarop die “tegenprestatie” in beeld werd gebracht. De beelden en shots die duidelijk maakten: zo gaat dat hier, met voor elke kijker de mogelijkheid het beeld te vervolmaken met een interpretatie en een conclusie naar eigen believen. Zoals de conclusie “net goed!” die een aanhanger van een gechloorde politicus zou kunnen vellen. Of de conclusie “mijn God wat is er gebeurd met de Rechten van de Mens?” die een ander zou kunnen stellen. Zo lichtvoetig als de documentairemaakster de Tegenprestatie neerzet, brengt nauwelijks een rimpeling in het water. NIet meer dan een ademtocht.
Maar zaten we daar nu op te wachten? Een documentaire die minder oprakelt dan het vredige tafereeltje van het “déjeuner sur l’herbre” dat in ieder geval nog een revolutie teweeg bracht in de schildersalons? Zaten we te wachten op de ruimte die de documentairemaakster ons liet om nog net even te denken “dit kan toch niet waar zijn, 30% gekort worden omdat het computerscherm afspraken kent die de werkzoekende nooit is meegedeeld”. Zelfs het slachtoffer in kwestie werd niet “gedocumenteerd” op het moment dat 30% korting op een uitkering van toch al niets tot hem door zou dringen.
Inderdaad, te lichtvoetig, te veel gemonteerd op sfeer en impressie om een blik te gunnen in de wanhoop en het onrecht dat gaande is en steeds dieper gaten slaat in de ziel van onze samenleving. Het wachten is daarop en een aanklacht daarvan door het maatschappelijk geweten van verontruste burgers.
Net als de vorige schrijver ben ik van mening dat je met de documentaire alle kanten op kon. Ik denk aan de mensen die nooit een bijstandsuitkering hebben hoeven aanvragen en vermoed dat de meesten van hen niet de knoop in hun maag kregen die bij mij opspeelde. Tenenkrommend om te zien hoe de aanvragers daar waarschijnlijk voor het eerst aan tafel zaten en ontroerend kwetsbaar hun hele hebben en houwen voor de ambtenaar opengooiden. Als je langer in de bijstand zit leer je ze wantrouwen, evenals hun jargon. Termen als ‘afspraak’ (waarbij slechts eenzijdig een verplichting wordt opgelegd), ‘uitnodiging’, terwijl het in feite om een oproep gaat (op appèl komen), ‘vrijwilligerswerk’, dat verplicht is, en dus inderdaad niets anders dan dwangarbeid). ‘Natuurlijk’ vond een vrouwelijke aanvrager, dat ze voor haar schamele bijstandsuitkering een tegenprestatie moest verrichten.
Aan de andere kant van de tafel de leden van zelfgenoegzaam Nederland, die – net als de bijstandsgerechtigde – hun inkomen uit gemeenschapsgeld krijgen. Zelf heb ik ervaren dat ze met een riant salaris hun vermoedens van fraude mijnerzijds in een rapport hadden verwerkt dat van fouten en verkeerde berekeningen aan elkaar hing. Zonder de intelligentie van de bezwaarcommissie en mijn advocaat had het me mijn uitkering gekost. Maar wel de aanvragers kapittelen over hun parasitaire gebruik van belastinggeld.
De ambtenaren aan de tafel hadden bepaald niet het buskruit uitgevonden, maar gedroegen zich paternalistisch, spraken op een toon alsof ze met kleuters communiceerden en riepen associaties de liefdadigheidsdames rond de eeuwwisseling van 1900. Inderdaad alsof de bijstand een gunst is, in plaats van een recht voor mensen die, bijna altijd, buiten hun schuld geen deel uitmaken van de arbeidsmarkt. Ik kreeg plaatsvervangende schaamte bij het gedrag van de ambtenaren.
In de documentaire is helaas niet goed ingezoomd op wat die dwangarbeid allemaal teweeg brengt. Daarvoor kunnen we soms iets zien bij een aflevering van de Monitor, maar helaas ken ik weinig mensen die daar wel eens naar kijken. Iemand zonder ervaring met de bijstand zal al snel een te oppervlakkig beeld krijgen van wat de bijstand en de ermee gepaard gaande vernederingen met een mens doen. Jammer en een gemiste kans.
Mensen die nog nooit met de bijstand te maken hebben gehad beseffen gewoon niet wat het is. Ik wist overigens niet dat er zo weinig mensen naar de Monitor keken. Dat is ook een gemiste kans. Want de Monitor brengt het wel prima in beeld vind ik. De vernederingen, de impact die de bijstand op een mens heeft.
Ik geloof dat het met de kijkcijfers wel meevalt. De monitor had afgelopen zondag 343.000 kijkers en was daarmee op NPO2 het 3e best bekeken programma van die avond.
De documentaire “De tegenprestatie” laat toch duidelijk de onmacht en ongelijkheid zien van de bijstandsgerechtigden tegenover ambtenaren. Er is nooit sprake van een gelijkwaardig gesprek. Ik denk zelfs dat de echt heftige gesprekken waarbij de uitkeringsgerechtigde het dus echt niet eens is met de ambtenaar, vakkundig zijn verwijdert om het beeld wat ik geschetst heb, zwakker te maken en de ambtenaren wat beter te laten uitkomen.
@Paul. Fijn om te lezen dat het toch wel goed zit met de kijkcijfers van de Monitor. Ik vind het een uitstekend programma. Misstanden worden er prima aan de kaak gesteld door Teun van der Keuken. Vanavond is er een programma over het werken met gevaarlijk stoffen. Vind ik ook goed dat daar aandacht aan wordt besteedt. Ik heb recentelijk verplicht een nieuwe keuring gehad bij de bedrijfsarts, arbeidsdeskundige en psychologe ingeschakeld door de sociale dienst. Toevallig kwamen zij uit Leiden (nogal een eind hier uit de buurt van Brabant). Het ging om bureau Salude. Wellicht bekend bij de Leidse afdeling van Doorbraak? Hoe dan ook, men vroeg of ik met gevaarlijke stoffen kan werken. Ik vond dat nogal een vreemde vraag aangezien ik een omscholing tot secretaresse heb gevolgd en daar voornamelijk op gericht ben met het zoeken naar werk. Nu weet ik wel dat je in de bijstand verplicht bent om op allerlei soorten vacatures te reageren. Desondanks vond ik het een vreemde vraag. Maar kan ook komen omdat ik de misstanden die in Amsterdam zijn gebeurd met betrekking tot de bijstandsgerechtigden inzake gevaarlijke stoffen opruimen nog in mijn achterhoofd had zitten.
Voor het werken met gevaarlijke stoffen dient men gecertificeerd of geschoold te zijn. Je had ze daar op kunnen wijzen.
Ik vind het ook een super programma. Maar ergens bekruipt mij het gevoel dat de monitor dadelijk het zelfde gaat overkomen als het programma over de balk. Dat programma ging dan wel over de verspilzucht van de lokale overheden en de overheid zelf, is ook onder politieke druk van de buis gehaald al wil men dat niet toe geven. Hier is nog een flinke rel over geweest. De monitor gaat nog een stuk verder en dieper en neemt naast de misstanden bij gemeentes en overheid, ook bedrijven en instanties in het vizier. Ik hoop dat ik hier ongelijk krijg en dat de monitor nog vele misstanden aan de kaak mag stellen. De documentaires die de monitor maakt laat wel de pijnlijke werkelijkheid zien waar uitkeringsgerechtigden mee geconfronteerd worden.
Het eerste wat je leert bij een goede sollicitatie training is dat solliciteren buiten je vakgebied voor 99% zinloos is. Als de werkgever een schilder vraagt, zal de werkgever daar geen metselaar voor aannemen. Hier kwam ik zelf pijnlijk achter toen ik ook op de lulligste baantjes solliciteerde en ik opeens gebeld werd door een uitzend bureau, die me op de blacklist wou zetten, juist omdat ik op iedere vacature reageerde. Ik moest, gezien de opleidingsniveau, certificeringen en ervaring, in mijn eigen vakgebied solliciteren. Ik heb ze uitgelegd dat ik van de SD op iedere vacature moest reageren en ik heb haar ook het telefoon nummer gegeven van de coach op de SD. Ik heb de coach nooit meer gehoord dat ik te veel gericht solliciteerde. Laat ik het nog sterker zeggen, van al die honderden ongerichte sollicitaties, heb ik misschien 1 keer een reactie gehad: afgewezen omdat ik te zwaar werd bevonden en zij bang waren dat als ik ergens anders kon gaan werken, dat ik bij hun direct weg zou gaan.
Paul,
Gevaarlijk werk mag je weigeren; dat valt niet onder het begrip ‘algemeen geaccepteerde arbeid’. Verder bn je verplicht algemeen geaccepteerde arbeid te aanvaarden, maar mag je solliciteren op wat je wil.
Mijn dank heren voor jullie advies. Hier was ik niet van op de hoogte.
Zoals ik al eerder zei, de werkgever zal als hij/zij een schilder zoekt, geen metselaar aan nemen om het schilder werk te doen. Wettelijk mag je op alles solliciteren, maar werkgevers hebben er een bloedhekel aan als er op een vacature, ik noemde nu het voorbeeld schilder, mensen solliciteren die helemaal niks met dat vak te maken hebben, maar puur solliciteren voor een baan of dat ze er op moeten solliciteren van de uitkeringsinstantie.
Het kost de uitzend en detachering bureaus en werkgevers erg veel tijd om al die sollicitaties en cv’s door te lezen en hoe er ook rekening mee dat er op 1 openstaande vacature, honderden reacties komen. Daarnaast wil de werkgever mensen die direct inzetbaar zijn. Dus niet de mensen nog iets gaan leren of opleiden (dat kost geld en tijd), nee, ze moeten vanaf dag 1 al geld opleveren.
Vandaar dat er door uitzend en detachering bureaus, door de werkgevers, eisen profiel voor een vacature word opgelegd en daar moet je dus, als sollicitant, aan voldoen. Je kunt dus wel begrijpen dat uitzend en detachering bureaus knettergek worden als je op iedere openstaande vacatures reageert, die helemaal niks met jou eigenlijke beroep te maken heeft of op vacatures reageert waar jij helemaal niet geschikt voor bent.
Je bent inderdaad verplicht om algemeen geaccepteerde arbeid te accepteren, maar het is nog altijd de werkgever die bepaalt of jij daarvoor in aanmerking komt en die dus ook de eisen aan zijn/haar personeel stelt. Daarnaast horen de voorwaardes, zoals loon wel aan de Nederlandse wet en regelgevingen te voldoen. Je mag dus een aangeboden baan afwijzen als het daar niet aan voldoet en daar je eigen eisen voor aandragen waarna je dan in onderhandeling gaat met de werkgever. Nergens in de Nederlandse wet en regelgeving staat dat jij slechte voorwaardes moet accepteren. Dat kan ook niet want dan zo het gelijk dwangarbeid worden.
Het is vriendelijk in beeld gebracht. Huidig laageschoold werk is met behoud van uitkering zonder rechten.
En teken je voor deze maffiacontracten dan heb je zogenaamd geen rechten. Dat is wat dit kabinet voorsteld.Bewust uitvoerd. We chanteren eerst de gemeenten we zetten ze op water en brood, zetten werkbedrijven cq kampen op en daarna persen we het volk verder af.
De labbekakkers ofwel mensen die buiten de boot vallen volgens kabinet Rutte2 heeft dat zellf veroorzaakt en we betalen de rekening. Heel simpel de labbekakkers zijn mensen zonder werk en mensen die snel zonder werk zullen zitten. Ook mensen die ofwel te oud zijn of met fysieke zorg blijven zitten. De economische dreun en verantwoordelijkheid wordt op hen afgewenteld.Er is nooit een crisis geweest volgens het CBS en andere rekeninstanties voorspellen ieder jaar groei. Doet me denken aan Volkswagen.Ieder jaar zuinigere auto’s.
Condor
De VVD noemt een ieder die niet economisch aan de ecomomie bijdraagd een labbekakker. Hoe noemen we als volk een VVD er die de kluit zwaar belazerd en PVV er verdiend dezelfde naam alwel een CDA er PVDA er etc. De VVD noemt hun besodemieterende collega’s geen labbekakkers, tenminste dat heb ik niet vernomen. Ik vind niet meer dan terecht dat de bevolking besodemieterende vvd mensen een bijnaam mogen geven. Het is een vorm van rechtvaardigheid. Naming and shaming. Ze doen het zelf ook. Alle mensen die economisch niet rendabel zijn heten volgends de VVD labbekakken.
Condor
Laat het laaggeschoold maar weg. Het gaat allang niet meer alleen om laaggeschoold werk. Steeds meer participatie banen, werk/leer trajecten, stages en welke synoniemen men nog meer gebruikt om arbeid te verdoezelen, word steeds meer midden en hoog geschoold werk, puur om het feit dat men juist daar mensen nodig heeft. Alleen wil men daar niet meer voor betalen. Ik zelf heb maar 1 keer in een traject gezeten waar men laag geschoold werk deed, de rest was altijd in mijn eigen vak gebied en ik ken ondertussen genoeg mensen van architect , jurist, ICT’ers ect, die werk in hun eigen vakgebied moesten gaan doen met behoud van een uitkering.
Niet zo lang geleden was er in Duitsland ook een meneer die deze denkwijze er op na hield. Iedereen die niet productief was of niet paste in hun denkbeelden, werd opgepakt, te werk gesteld en/of vermoord. We gaan weer die kant uit.
Nu in Nederland zijn er meneren. Dat maakt het niet minder gevaarlijk.
Condor
Heb op een internationaal forum zeer besloten verteld dat in Nederland werkloosheid strafbaar is gesteld met dwangarbeid. Dat er zwaardere straffen staan hier in Nederland op werkloosheid dan vele misdaden bijvoorbeeld roofovervallen, en andere zogenaamde lichtere misdaden.Ik heb ze met feiten ook afgetikt. Een werkloze heeft een dwangarbeidsstraf van jaren en een taakstraf wordt in uren gerekend. Als je hier 240 uur hebt is dat veel dat is niet voor het stelen van een reep chocola. In Nederland zijn er werklozen tot jaren onbepaalde tijd veroordeeld en de straffen zijn uitgevoerd. Ook in beschikkingen van de overheid vermeld.. Net als de racistische sinterklaas en Pietendiscussie door heel de VN benoemd. Kunnen we ook een zeer racistisch feest hier of afschaffen of aanpassen.De rest van de wereld ziet het als een rascistisch feest behalve de Nederlanders niet.De kids maakt het niet uit regenboogpieten, karamelpieten desnoods bananenpieten.Dan is er nog iets uit het oppermachtige nederlandse verleden verborgen.
En dat de misdadigers werkloos zijn ook met hestjes en veel langer moeten lopen dan taakgestraften. Bureau Halt etc. Ook vertel ik hun dat er in Nederland geen enkele mogelijkheid is om de grondrecht te kunnen toetsen.Ook door rechters niet.We hebben geen institioneel hof.
Ik vindt dat een internationaal strafhof in den haag uit nederland moet verdwijnen. Het moet in een land plaats vinden van onbesproken gedrag. Anders zal je weinig draagvlak krijgen van niet westerse landen. Het is raar dat er strafrecht gewezen wordt in een land die internationale wetten overtreed of zelfs schend. Er moet sprake zijn van een land van onbesproken gedrag, in mijn ogen is dat absolut niet Nederland. Waar wel? Er zijn betere landen te vinden is mijn antwoord.
Nederland zal maximaal op de Tier2 lijst moeten komen. Een hogere gradatie verdienen ze niet.
Condor
En dan word het vol ongeloof gelezen. Geen normaal denkend mens kan geloven dat dit soort verplichte te werkstelling, Het werken ver onder een minimum loon, zonder rechten, onder dwang en met zware bestraffingspraktijken tegen niet productieve mensen, zoals uitkeringsgerechtigden in 1 van de rijkste landen ter wereld, plaats vind.