De verwoestende uitwerking van de koloniale macht in Nederlands-Indië

In het boek “Gebleekte ziel” beschrijft Reggie Baay het op historische feiten gebaseerde levensverhaal van Nyoman Darma. Deze Balinese vorstenzoon wordt aan het einde van de negentiende eeuw, ten tijde van de koloniale bezetting van Indonesië, naar Nederland gestuurd om opgeleid te worden tot onderwijzer. Het geheime doel is om hem los te weken van de invloed van zijn sociale omgeving, die wil zich namelijk van de Nederlandse bezetter ontdoen. In Nederland moet daarom zijn “ziel worden gebleekt”. Het boek vertelt zijn tragische lot.

Baay laat Darma als ik-verteller het verhaal over zijn leven doen. Ondanks zijn aanvankelijke aversie tegen de Nederlandse bezetter heeft Darma het redelijk naar zijn zin in Nederland en neemt hij de westerse kijk op veel zaken over. Hij wordt vriendelijk behandeld door de Nederlanders. Hoe anders verloopt het bij zijn terugkeer naar ‘Nederlands-Indië’. Daar wordt de intelligente en ambitieuze Darma geconfronteerd met de ware koloniale verhoudingen. Hij krijgt een baan zwaar onder zijn kunnen en het lukt hem niet om te klimmen op de sociale ladder. In de Nederlandse gemeenschap wordt hij als “inheemse” niet toegelaten, maar echte aansluiting bij zijn landgenoten heeft hij evenmin.

Vervreemd

Daarmee geconfronteerd en geïnspireerd door het gedachtegoed van Multatuli en Roorda van Eysinga wil hij een politieke rol spelen in het beëindigen van het onrecht dat de kolonie beheerst. Hij probeert aansluiting te vinden bij diverse opkomende Indonesische stromingen die streven naar onafhankelijkheid. Maar hij vindt ze te sektarisch en haakt teleurgesteld af.

Darma gaat relaties aan en krijgt kinderen, maar hij blijft een buitenstaander. Gedurende zijn hele leven worstelt hij tevergeefs om zichzelf te kunnen zijn en een plek te veroveren in de koloniale samenleving. Zijn hevig bekritiseerde privéleven, waarbij hij de koloniale en raciale grenzen overtreedt, en het feit dat hij er openlijk geen genoegen mee neemt om gediscrimineerd te worden, maken hem onderwerp van roddel, bedreigingen en zelfs beschuldigingen van moord. In een brief aan een Nederlandse vriend stort Darma zijn hart uit. “Ik was vervreemd van de wereld die mij had voortgebracht, vervreemd van de wereld die mij had gevormd, maar misschien nog het meest vervreemd van mijzelf! Kan een mens eenzamer zijn?” De brief is een schreeuw om erkenning van wat hem is aangedaan en tevens een aankondiging van zijn dood.

Baay geeft met dit boek een schokkend inzicht in de verwoestende uitwerking van de Nederlandse koloniale macht op individuen en gemeenschappen in de Nederlandse kolonie. Een prestatie waar hij eerder ook al in slaagde, getuige zijn boeken “De njai” en “Daar werd wat gruwelijks verricht”.

“Gebleekte ziel”, Reggie Baay. Uitgeverij Athenaeum, Polak & Van Gennep, € 19,95. ISBN: 9789025369378.

Ellen de Waard