“Dit is de laatste fase van het zionisme” – interview met de Israëlische geschiedenisprofessor Ilan Pappé
Tijdens een grote bijeenkomst in Kopenhagen over de Gaza-oorlog verklaart Ilan Pappé geschokt te zijn door de reactie van Europa: “Europa, dat beweert een model van beschaving te zijn, negeerde de meest op televisie uitgezonden genocide van de moderne tijd.” De zeventigjarige Pappé is een vooraanstaand Israëlische historicus, professor en schrijver die een groot deel van zijn leven heeft gestreden voor de rechten van de Palestijnen. In tegenstelling tot andere Israëli’s leerde Pappé de taal “van de gekoloniseerden” door tijd door te brengen in Palestina, zich te omringen met Palestijnse vrienden en Arabische les te nemen.
Volgens Pappé bevinden we ons in een situatie die je “neo-zionistisch” zou kunnen noemen. Israël streeft de oude waarden van het zionisme nu extremer en veel agressiever na dan voorheen, in een poging om in korte tijd te bereiken wat de vorige generatie zionisten op een veel langere, meer stapsgewijze en geleidelijke manier probeerde te bereiken.
Dit is een poging van nieuwe leiders van het zionisme om het project dat in 1948 begon te voltooien, namelijk het officieel overnemen van heel historisch Palestina en het verwijderen van zoveel mogelijk Palestijnen. Tegelijkertijd – en dat is iets nieuws – proberen deze leiders een groot Israëlisch rijk op te bouwen dat door zijn buren wordt gevreesd of gerespecteerd. Daarvoor willen zij gebieden buiten historisch Palestina in handen zien te krijgen.
Op de langere termijn
Pappé: “Historisch gezien durf ik met enige voorzichtigheid te stellen dat dit de laatste fase van het zionisme is. Historisch gezien zijn dergelijke ontwikkelingen in ideologische bewegingen, of het nu gaat om koloniale bezettingen of om het opbouwen van een wereldrijk, meestal het laatste hoofdstuk, dat tegelijkertijd het meest ambitieuze en ook het meest meedogenloze is. En dan wordt het te veel, storten deze projecten in en gaan deze ideologische bewegingen ten onder.”
Volgens Pappé is het erg moeilijk om iets positiefs te zien in de tweede ambtstermijn van Trump. Volgens hem is de toekomst van Israël en het zionisme verbonden met de toekomst van Amerika. Pappé: “Ik vrees dat er de komende twee of drie jaar niet veel kan worden gedaan. Het enige goede nieuws is dat populistische leiders zoals Trump en dwaze types zoals Elon Musk niet erg bekwaam zijn. Ze zullen de Amerikaanse economie en de internationale positie van Amerika ernstig beschadigen. Op de lange termijn denk ik dat dit kan leiden tot minder betrokkenheid van de Verenigde Staten in het Midden-Oosten. Dat is positief.”
“We hebben betrokkenheid en zelfs tussenkomst van allerlei landen nodig, niet alleen in Palestina, maar in de hele Arabische wereld, maar die moeten komen vanuit het mondiale zuiden en niet vanuit het noorden. Dit gedeelte van de wereld heeft zo’n verschrikkelijke erfenis achtergelaten dat maar heel weinig mensen iemand uit het noorden als een eerlijke bemiddelaar kunnen zien.”
“Ik maak me grote zorgen over de korte termijn. Om eerlijk te zijn zie ik geen krachten die de rampen op korte termijn die ons te wachten staan, kunnen tegenhouden. Maar op de langere termijn denk ik dat we aan het einde van een zeer slecht hoofdstuk in de geschiedenis van de mensheid staan, en niet aan het begin van een nieuw slecht hoofdstuk. Op de lange termijn voorzie ik een langdurig proces, van misschien wel twintig jaar, van dekolonisatie. Ik denk dat we aan het begin van dit proces staan.”
“Maar let wel: het kan beide kanten opgaan. Dat weten we uit de geschiedenis. Dekolonisatie kan zeer gewelddadig zijn en hoeft niet noodzakelijkerwijs tot een beter regime te leiden, maar het kan ook een kans zijn om iets veel beters op te bouwen voor alle betrokkenen in het gehele gebied.”
“Vanuit historisch oogpunt is een laatste fase een lang proces. Het gaat niet snel. Maar het is niet de vraag óf het zionisme zal ophouden te bestaan, maar wanneer. En dat kan zeker tijd kosten, want er zijn verschillende ontwikkelingen in de wereld die ervoor zorgen dat deze fase voortduurt. Denk aan de opkomst van populistische politici zoals Trump, de macht van multinationale ondernemingen, de opkomst van fascisme, nieuw-rechts fascisme in Europa, en de corruptie in sommige Arabische landen. Dat draagt allemaal bij aan een wereldwijd verbond dat Israël in staat stelt te doen wat het nu doet. Maar gelukkig is er ook nog een ander bondgenootschap.”
Volgens Pappé heeft deze laatste coalitie nog niet dezelfde kracht als de eerste, maar zij is wijdverbreid en verbonden met veel andere strijd tegen onrechtvaardigheid. “Het is heel goed mogelijk dat – misschien niet in de nabije toekomst, dan wel iets later – dat deze wereldwijd levende gevoelens, die niet alleen gericht zijn op Palestina, maar ook op de opwarming van de aarde, armoede, migratie, enzovoorts, een krachtigere politieke factor worden. Elke kleine overwinning voor die andere mondiale alliantie brengt het zionistische project dichter bij zijn einde.”
Volgens Pappé zijn er twee dingen die deze nieuwe alliantie aan zou kunnen gaan pakken. “Ten eerste hebben we geen organisatie die deze solidariteit, deze energie om onrecht te bestrijden belichaamt. Toch is er een goede organisatie nodig. Nu hebben sommige jongeren die deel uitmaken van deze wereldwijde beweging om goede redenen een hekel aan organisaties. Maar we hebben toch een soort van infrastructuur nodig.”
“Het tweede is dat progressieve groepen het benadrukken van hun theoretische ‘eigen gelijk’ zouden moeten loslaten. Want zelfs mensen die het over fundamentele kwesties oneens zijn, kunnen toch samenwerken, bijvoorbeeld om de genocide in Gaza te stoppen, of om gekoloniseerde bevolkingen te helpen zich te bevrijden.”
Islamofobie
Om nog even terug te komen op de rol van extreem-rechts. Deze stroming steunt Israël, maar tegelijkertijd leeft daar ook antisemitisme. Pappé: “In de eerste helft van de twintigste eeuw wilden zowel antisemieten als zionisten dat de Joden uit Europa zouden verdwijnen. Hen naar Palestina laten gaan leek zowel voor de zionistische als voor de antisemitische beweging een geschikte ‘oplossing’.”
“In onze tijd is er nóg een extra overeenkomst tussen beide groepen: islamofobie. Hoewel het nieuw-rechtse gedachtegoed nog steeds sterke anti-Joodse elementen bevat, richten de extremisten zich nu vooral op moslim- en Arabische gemeenschappen en niet meer speciaal op Joodse groepen. Zij zien Israël als de belangrijkste anti-islam en anti-Arabische kracht in de wereld, en voelen zich zodoende verbonden met het land. Maar Joden buiten Israël, ook pro-Israëlische Joden, zijn daar vaak niet blij mee. Hopelijk zal dit hen aan het denken zetten over hun band met Israël. We zien al tekenen, vooral onder de jongere Amerikaanse Joden, dat zij begrijpen dat Israël nu deel uitmaakt van een politiek verband waar zij als Amerikaanse Joden niets mee te maken willen hebben.”
“Zoals we al zeiden, kan Israël dankzij Trump en populistische leiders doorgaan, maar dit zal niet eeuwig zo blijven.”
Je kunt je afvragen of Joodse families verdeeld zijn geraakt over Israëls kolonisatie van Palestina. Pappé: “In Israël gebeurt dat niet, maar bij Joodse families buiten Israël komt dat zeker wel voor. Er stroomt zoveel informatie dat de jongeren niet blind kunnen zijn. Bovendien kunnen ze, als ze een echte goede Joodse opvoeding gekregen hebben, des te beter zien hoe slecht het optreden van Israël is. Het is typisch een generatieconflict, wat een positief teken is, omdat het betekent dat in de nabije toekomst misschien meer en meer Joden buiten Israël zich tegen Israëls politiek zullen keren.”
Nu zou je denken dat Joodse jongeren in Israël toch ook genoeg informatie over de genocide kunnen vinden op TikTok en dergelijke en toch trekken ze zich over het algemeen niets aan van het lijden van de Palestijnen. Pappé: “Deze jongeren in Israël hebben niet dezelfde opleiding gekregen als jonge Joden in Amerika. Ze leven in een zeer geïndoctrineerd land. Ze worden gemanipuleerd door het Israëlische onderwijssysteem. Ik heb in 1999 een artikel geschreven waarin ik waarschuwde dat, gezien het Israëlische leerplan, de jongeren die opgegroeid zijn in dit systeem racistische fanatici zullen zijn, extreem en gevaarlijk voor zichzelf en voor anderen. Helaas heb ik gelijk gekregen. Je zou hen moeten heropvoeden. Ze kunnen dode Palestijnse baby’s zien en zeggen: ‘Goed, heel goed’. Ontmenselijking zit in het DNA van Israël en het is erg moeilijk om dit probleem aan te pakken door hen alleen maar meer informatie te geven.”
Anealla Safdar
Het oorspronkelijke interview “Israeli historian Ilan Pappe: ‘This is the last phase of Zionism’” verscheen januari 2025 bij Al Jazeera.
Meer achtergrond informatie
Zie de video-interviews met Ilan Pappé: