Anti-racisme en solidariteit tijdens Zaanse lichtjestocht

In de avond van 24 december liepen zo’n zestig mensen een lichtjestocht tegen racisme en fascisme in Zaandam. De stoet vertrok vanaf het standbeeld De Houtwerker in de haven, door de Russische Buurt, om te eindigen op de Dam, het centrale plein in de binnenstad. De tocht was georganiseerd door Zaans Verzet, Zaankanters voor Palestina, en de lokale afdelingen van de Internationale Socialisten en XR Justice Now!

De boodschap van de avond was uitgesproken politiek. Kritiek op extreem-rechtse partijen, zoals de PVV, ging hand in hand met boodschappen voor het afschaffen van preventief fouilleren in Zaanstad, voor de bevrijding van Palestina, tegen politiegeweld en voor een einde aan de genocide in Soedan. Alleen door zulke specifieke thema’s te benoemen krijg je de werkelijkheid van racisme en fascisme in beeld.

Er liepen veel verschillende mensen met de tocht, het merendeel Zaankanters en mensen uit de buurt.

“Wat jullie allemaal gemeen hebben, is dat jullie hier vanavond zijn gekomen”, opende Mark (XR Justice Now!) de avond. “Dat lijkt misschien oppervlakkig, maar dat is het niet! Elk van jullie heeft daarmee het idee van anti-racisme omgezet naar handelen. Jullie hebben het in je benen en je hart toegelaten, en dat maakt jullie ontzettend nodig.”

Discriminerende interventieteams

Toespraken werden gegeven door Ahmad die sprak voor de Palestijnse Gemeenschap Nederland, door Roland namens de lokale afdeling van de vakbond FNV en door Lorraine van de Internationale Socialisten.

Roland maakte het thema anti-racisme concreet voor de Zaanstreek. Hij sprak over de zogenaamde “interventieteams” die door de gemeente Zaanstad worden ingezet tegen mensen die volgens de gemeente op een “verdachte” manier wonen of werken. In de praktijk komt dit vaak neer op etnisch profileren en intimideren van Zaankanters in hun eigen woning. De kwestie ligt gevoelig in de Zaanse politiek, nadat onderzoekers van het platform Follow the Money lieten zien dat de gemeenteraad en burgemeester Jan Hamming beleid voeren dat ethische en wettelijke grenzen lijkt te overschrijden.

Bergen lijken

Ook werden er gedichten voorgedragen. Sunniva droeg het gedicht “Melktanden” van David Van Reybrouck voor. “Ik kan het niet meer aanzien hoe wij zo van schuld doordrongen / Zo verwrongen kijken naar zij die op ons lijken / En naar de bergen lijken.”

Pauline droeg een gedicht van Huub Oosterhuis voor over de verwoesting van de Syrische stad Aleppo, maar merkte op dat dit ook over andere plaatsen in de wereld ging.

Er zal nooit, nergens
een begin van redding zijn
als niet ten minste één mens zegt
“hier ben ik”
en ziende om zich heen
zoekt of er nóg een is, nog twee of drie
met vonken licht “hier ben ik”
in hun ogen.

Halverwege de tocht werd op het Rode Plein, midden in de Russische Buurt, met een gedicht van Ingrid Jonker stilgestaan bij de recente moord op de vijftienjarige Jerryson Noor. Die werd op zondag 21 september 2025 doodgeschoten door een politieagent in Capelle aan den IJssel. Kit droeg “Die Kind” voor, een vers geschreven tijdens het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime in 1960:

Het kind is niet dood
noch bij Langa noch bij Nyanga
noch bij Orlando noch bij Sharpville
noch bij het politiebureau van Philippi
waar het ligt met een kogel door zijn hoofd.

Samen staan we sterk

De tocht kwam ten einde bij het Czaar Peterbeeld centraal op de Zaanse Dam, onder begeleiding van het lied “Zeven Dagen” van Bots, waar sommige mensen de tekst van kenden en meezongen. “Voor het geluk van iedereen / Dus vechten we samen / Samen staan we sterk.’

Het tegenwoordig louter nog commercieel gebruikte plein was voor eventjes politiek geworden, met kameraden die dansten en zongen (en met verbaasde terrasgangers aan de overdekte tafeltjes van de cafés en restaurants rondom).

Lokale PVV

Klaarblijkelijk bleef de tocht ook niet onopgemerkt door de lokale PVV. Voormalig Tweede Kamer-lid Peter van Haassen schreef na afloop op “De Orkaan”: “Een extreem-linkse, bijna communistische mars door Zaandam. Een speeltuin aan het Sacharovplein werd omgedoopt tot het Rode Plein. De ooit zo trotse Rooie Saen moest koste wat kost weer rood kleuren.”

Het is interessant om te zien. Wanneer je extreem-rechts “extreem-rechts” noemt, dan zullen ze het woest ontkennen extreem-rechts te zijn. Terwijl radicaal-links toch vaak instemmend de vuist in de lucht zal steken wanneer men “extreem-links” genoemd wordt. Het laat een belangrijk politiek contrast zien. Racisme en fascisme zijn dingen om je voor te schamen; socialisme is dat niet.

Anti-racisme is niet altijd leuk

Een andere lokale criticus van de tocht was, verrassend genoeg, Erik Schaap, voorheen van het Bureau Discriminatiezaken Zaanstreek/Waterland, die net als Van Haassen op internet zijn beklag deed. Schaap sprak op Facebook over een “verkapte pro-Palestina demonstratie”, alsof ook dat iets is waar de anti-racisme beweging zich voor zou moeten schamen.

Schaap is betrokken bij de fakkeltocht “tegen discriminatie” in Wormerveer, die traditioneel op Kerstavond plaatsvindt. Dat is een zogenaamd “verbindende” tocht. Een tocht waar politieke uitingen niet welkom zijn. Een tocht waar burgemeester Hamming – diezelfde burgemeester die verantwoordelijk is voor het inzetten van discriminerende interventieteams – warm werd onthaald. Een tocht waar de lokale PVV ogenschijnlijk nooit problemen mee heeft gehad.

Hopelijk groeit ook in de Zaanstreek langzaam het besef dat anti-racisme een lege huls blijft zolang het politiek steriel gehouden wordt, en zolang het niet de politieke controverse op mag zoeken.

“Als je serieus bent in je anti-racisme, dan is dat vaak ongemakkelijk”, zo gaf ook Mark toe op het Rode Plein in Zaandam. “Het is niet altijd leuk. Je voelt de spanning in je lijf, als je jezelf tegenover bepaalde politieke krachten plaatst. Maar het is belangrijk om te leren dat te doen, dat ongemak te leren herkennen als symptoom van de strijd die gevoerd moet worden. In plaats van zulke spanning uit de weg te gaan, moeten we er juist doorheen. Samen met anderen sterk staan, en een vuist maken. Alleen zo hou je racisme en fascisme tegen.”

Mark van der Hout