Een plotwending op de A12 – scholing voor het ‘redelijke midden’

Bo Salomons schrijft dat Extinction Rebellion (XR) zich moet voorbereiden op kwaadaardiger (politie)repressie. Nu gaat het allemaal nog redelijk vlot en gemütlich. Dit is omdat XR de middenklasse achter zich heeft staan, en daarmee het ‘redelijke midden’. Maar dit duurt misschien niet lang meer. Ik zal zo dadelijk samenvatten wat Salomons betoogt. Maar hier wil ik naartoe: uiteindelijk ziet Salomons de oplossing in een beter inzicht onder de rebellen in waar de klimaatstrijd om draait. Echter, ik denk dat vooral ook de maatschappelijke scholing van het ‘redelijke midden’ een vooraanstaande rol moet krijgen in de activiteiten van XR. Het zou dus wat mij betreft vooral moeten gaan om het bereiken van een beter inzicht onder het ‘redelijke midden’, en niet zozeer om het verbeteren van het inzicht binnen XR zelf.

Het redelijke midden

De middenklasse of het ‘redelijke midden’ bestaat uit mensen die hoogopgeleid zijn, een koophuis hebben en financiële zekerheid. Zij vinden wat XR doet sympathiek, omdat ze onderhand ook eindelijk beseffen dat XR gelijk heeft: er moet écht wat gebeuren. Daarom juichen ze nu als de rebellen de A12 op stappen – als ze al niet zelf meedoen en op het asfalt zitten.

Maar een riskante fase begint zodra de politiek met een handreiking komt. Zodra Jetten, bijvoorbeeld, zegt met meerdere partijen te willen praten over het klimaatbeleid en de fossiele subsidies. Want, dan is het bekende polderen begonnen. We wéten dat het resultaat van zo’n ‘gesprek’ in het voordeel van Shell en KLM zal zijn, en dat het hooguit een schijnoplossing zal bieden. Want zo gaat het altijd in een neo-liberaal kapitalistisch systeem.

Maar, zo waarschuwt Salomons, we weten ook dat er een risico is dat het ‘redelijke midden’ in Nederland dit gesprek zal omarmen en toejuichen: “Kijk, er gebéurt wat! Er wordt naar ons geluisterd!” Dat dit allemaal lege onderhandelingen zouden zijn, is iets dat misschien maar bij weinigen aankomt. Principiële kritiek op zulke politieke onderhandelingen zal vaak als cynisme worden weggewuifd.

Salomons schrijft dat het gevolg hiervan zal zijn dat, zodra er zo’n onderhandeling komt, iedere vorm van ontregelend protest door het ‘redelijke midden’ als contraproductief zal worden afgedaan. Er wordt immers toch al onderhandeld? Plots is de brede steun voor klimaatprotest verdwenen.

Volgende act: dit zal een uitgelezen kans zijn voor de fossiele bedrijven en de politie om de klimaatprotesten te proberen te onderdrukken, en de klimaatbeweging te ondermijnen. Want die onderdrukking en ondermijning zou dan waarschijnlijk niet worden tegengehouden door het ‘redelijke midden’, precies omdat ontregelend protesteren terwijl de politiek al heeft gezegd erover te zullen praten onredelijk zal overkomen op dit ‘redelijke midden’. Eerst verlies je hun steun, en dan verlies je de strijd.

Wat is de oplossing?

Salomons’ belangrijke punt is dat de groeiende steun die XR heeft onder redelijk welgestelde Nederlanders zeer kwetsbaar is. Deze steun bestaat slechts omdat de politiek nu koppig de deur dicht houdt. Zodra die deur theatraal wordt opengezet, zullen veel mensen door de truc worden bedoezeld, en XR de rug toe keren.

Op deze plotwending moet de klimaatbeweging zich dan ook goed voorbereiden. Ze moeten er op tijd oplossingen voor vinden, om te voorkómen dat ze de steun van het ‘redelijke midden’ verliezen juist wanneer ze die steun het meeste nodig hebben.

Salomons ziet de oplossing in een beter begrip van de strijd. De rebellen van XR moeten volgens hem inzien dat de klimaatstrijd onderdeel is van een veel grotere beweging. Kort door de bocht, XR moet volgens Salomons duidelijker gaan inzien dat de klimaatstrijd onderdeel is van de bredere strijd tegen het kapitalistische systeem.

Maar hoewel ik het met Salomons eens ben dat de klimaatstrijd inderdaad onderdeel is van die bredere strijd, zie ik niet hoe dit inzicht onder de XR-rebellen zou helpen de steun van het ‘redelijke midden’ te behouden. Daarbij, ik vermoed dat dit inzicht onder rebellen al bovengemiddeld goed ontwikkeld is.

In plaats daarvan denk ik dat XR er vooral goed aan zou doen de politieke krachten die Salomons beschrijft veel duidelijker en explicieter uit te meten naar buiten toe, in hun publieke campagne.

Maatschappelijke scholing

Als er één ding is dat XR een unieke actiebeweging maakt in Nederland, dan is het wel de manier waarop XR met succes nieuwe rebellen weet te ontpoppen uit mensen die aanvankelijk slechts “bezorgde burgers” waren. Het is wat dat betreft een broedplaats voor kritisch bewustzijn.

De groeiende aantallen op de A12 en bij lokale acties door het hele land laten zien dat het ‘redelijke midden’ kennelijk open staat om te leren, en om nieuwe vormen van solidariteit te voelen. Als gevolg staan veel van deze “bezorgde burgers” nu activistischer tegenover het systeem, en zullen zij eerder geneigd zijn door de onzin en politieke impotentie van het poldermodel heen te prikken.

Wat dat betreft ligt de oplossing voor het probleem dat Salomons aanstipt volgens mij juist voor een deel in maatschappelijke scholing van de middenklasse, van dat ‘redelijke midden’. Het lijkt mij dat XR als beweging hier al voorzichtig mee is begonnen. Ik denk dat het verstandig is om dit, naast het blokkeren van de A12, nog meer een zwaartepunt te maken de aankomende weken en maanden.

Waarschuw de mensen die XR een warm hart toe dragen nu al voor de valkuilen en politieke trucs. Maak het ‘redelijke midden’ duidelijk waarom de tijd voor polderen en onderhandelen met de fossiele bedrijven voorbij is. En doe dit alles nog vóórdat die onderhandeling als gifbeker wordt aangeboden.

Maarten Steenhagen

(Dit artikel verscheen eerder als een draadje op Mastodon.)