Oekraïne-referendum: stap uit het rechtse frame (referendum-discussie, deel 3)
Veel linkse activisten worstelen met de vraag hoe ze zich op moeten stellen tegenover het komende referendum over het associatieverdrag van de EU met Oekraïne. Met de bedoeling van het verdrag en de neo-liberale inhoud zijn ze het niet eens, maar meedoen met het circus van GeenPeil en Baudet, die hele andere bedoelingen hebben met het door hen afgedwongen referendum, zien ze ook niet zitten. Dat is een schijndilemma: we moeten het rechtse frame dat wordt gehanteerd, onderkennen en daar onze eigen opvattingen tegenover stellen. En daar keihard campagne mee gaan voeren.
| De referendum-discussie 1. Een linkse tegenstem tegen het associatieverdrag met Oekraïne: nee tegen EU-expansie, liberalisering en privatisering (Mehmet Kırmacı) 2. Een kwalijk verdrag, een kwalijk referendum – waarom ik op 6 april thuis blijf (Peter Storm) 3. Oekraïne-referendum: stap uit het rechtse frame (Willem Bos) 4. Het referendum over de associatieovereenkomst met Oekraïne: een lastig dilemma voor links (Lennart Feijen en Bas Schuiling) 5. Pas op voor het Euro-patriottisme! (Veerle Slegers en Mehmet Kırmacı) 6. Dans niet op de maat van rechts: zes redenen om het Oekraïne-referendum te boycotten (Mathijs van de Sande) 7. Dit referendum is zèlf de vijand (Peter Storm) |
Een duidelijk voorbeeld van de worsteling van linkse activisten met het komende referendum is het stuk van Peter Storm onder de kop: “Een kwalijk verdrag, een kwalijk referendum, waarom ik op 6 april thuis blijf”.
“Het associatieverdrag is er om dit proces van neo-koloniale uitbuiting (van de Oekraïense arbeiders, WB) soepeler te maken en van juridisch kader te voorzien”, schrijft hij. En even verder heeft hij het over “de Nederlandse economische oorlogspolitiek die via dit verdrag in Oekraïne wordt doorgedrukt”. Om te vervolgen met: “Strijden tegen dit verdrag is dus prima.” Maar tegelijkertijd is Storm tegen een “nee”-stem in het referendum. Volgens hem kun je wel het “nee-standpunt over het verdrag naar voren brengen zonder dat ook te vertalen in een nee-stem in het referendum”. Want “je nee-stem is (…) eenmaal uitgebracht, onzichtbaar tussen al die andere, vooral via nationalistische verhalen aangemoedigde nee-stemmen”.
Zijn argument voor dit curieuze standpunt is dat het bij het referendum eigenlijk om iets anders gaat dan om de feitelijke vraag: bent u voor of tegen het associatieverdrag. “GeenPeil heeft een reactionair referendum weten door te drukken dat vermomd is als een stemming over een verdrag”, is de eerste zin van zijn stuk en hij legt vervolgens uit wat GeenPeil allemaal beoogt. Daarmee stapt hij precies in het frame van GeenPeil. En daarmee komt hij uiteindelijk uit op zijn onmogelijke stelling: “wel tegen het verdrag, wel het nee-standpunt over het verdrag naar voren brengen, maar niet oproepen om dan ook nee te stemmen”.
Campagne voeren is altijd in hoge mate een kwestie van framen: van het vastleggen van de probleemstelling. Het eerste dat je dan als tegenstander moet doen is dat frame herkennen, het deconstrueren (laten zien dat het niet klopt) en er een ander (beter, geloofwaardiger) frame voor in de plaats stellen. Dat is niet altijd makkelijk, maar zolang jij in het frame van je tegenstander blijft zal je zeker verliezen, of kom je, zoals Storm, in een onmogelijke spagaat terecht.
GeenPeil heeft als initiatiefnemer van dit referendum het frame heel handig neergezet. Kort gezegd is dat: “De EU heeft al veel te veel macht en kost ons al veel te veel geld. We hebben al moeten betalen voor die luie Grieken en nu willen ze ook dat corrupte Oekraïne er bij halen en dat zal ons weer een heleboel belastinggeld gaan kosten en bovendien zal het leiden tot een immigratiestroom van arme Oekraïense gelukszoekers.”
Achter dat frame zit nog een – min of meer verborgen – frame. Dat zouden we kunnen samenvatten als: “Wij Noord/West-Europeanen zijn fatsoenlijk, ijverig en spaarzaam, en hebben een democratie en een welvaartsstaat die het verdedigen waard zijn. Buiten – en aan de rand van – Europa is dat anders, dus moeten we voorzichtig zijn.” Dat achterliggende frame wordt niet alleen door de rechtse tegenstanders van het associatieverdrag gehanteerd, maar ook door de (rechtse) voorstanders ervan. Beiden delen dat frame, maar trekken er verschillende conclusies uit. GeenPeil zegt als het ware: “We moeten die barbaren buiten houden”, terwijl de voorstanders ze door de nauwere banden van het verdrag willen beschaven.
Als linkse solidaire internationalisten moeten we dat hele frame (dat in feite ook gehanteerd wordt in de discussie over de vluchtelingen) verwerpen. Dat frame heeft als achtergrond een westers superioriteitsidee dat vaak nauwelijks van openlijk racisme is te onderscheiden. We moeten daar een ander frame tegenover stellen.
In het geval van het referendum is dat: het associatieverdrag is een neo-liberaal verdrag dat erop gericht is om de Oekraïense markt te openen voor westers kapitaal. Het is niet in het belang van de Oekraïense bevolking, noch van de bevolking van de EU. En daarom roepen we op om ertegen te stemmen. En die campagne moeten we aangrijpen om een heleboel zaken uit te leggen: dat het niet de Grieken zijn waar ons geld naar toe is gegaan, maar de Noord-Europese banken, dat de associatie met Oekraïne ons geen geld zal kosten omdat er miljarden steun naar de Oekraïne zal gaan, maar omdat multinationale bedrijven hun productie daar naartoe zullen verplaatsen omdat daar de lonen zo veel lager zijn. Dat de corruptie in Oekraïne door verdere privatisering alleen maar versterkt zal worden, enzovoorts enzovoorts.
Kortom de referendum-campagne is een uitgelezen gelegenheid om het broodnodige linkse verhaal goed neer te zetten. Wie, zoals Peter Storm of Ewout van de Berg van de Internationale Socialisten, hard roept dat het verdrag zo slecht is, maar er niet de conclusie uit trekt dat er een actieve linkse nee-campagne nodig en mogelijk is, laat zich gijzelen in het rechtse frame. In feite is dat een ideologische capitulatie, en dat is wel het laatste dat we kunnen gebruiken.
Willem Bos
(Actief bij SAP/Grenzeloos en Ander Europa)
Heeft de groeiende weerstand tegen EU misschien ook als reden dat wanneer Nederland te fascistisch dreigt te worden, we misschien teruggefloten zouden kunnen worden door Europa?
[“En die campagne moeten we aangrijpen om een heleboel zaken uit te leggen: dat het niet de Grieken zijn waar ons geld naar toe is gegaan, maar de Noord-Europese banken,..”]
en
[“Kortom de referendum-campagne is een uitgelezen gelegenheid om het broodnodige linkse verhaal goed neer te zetten.”]
Goede punten om een eerlijk verhaal neer te leggen tegenover de volledig gecontroleerde media die nieuws en analyses op bestelling en tegen vette betaling blijven aanleveren. Met het laatste wordt de virtuele realiteit geconstrueerd waar de gewone burgers als sheeple binnen het stal gevoerd wordt.
“In time of deceit telling the truth is a revolutionary act”
— George Orwell
waarschijnlijk zal het linkse verhaal over het verdrag met de Oekraine worden verdraaid en misbruikt door rechtse Nederlandse nationalisten. Dit liberale verdrag is volgens mij beter dan helemaal geen verdrag met de Oekraine.
Goed verhaal van de kant van ons dominante West-Europa. Daar staat tegenover de behoefte van het Oekraiense volk zich meer te richten op onze EU. Dat volk is vele jaren geknecht door het superieure Rusland, Stalin heeft 4 miljoen Oekraieners laten verhongeren, Poetin heeft het land afhankelijk gemaakt van Russische olie en gas en laat Oekraine in de winter eventueel in de kou staan, als het niet naar zijn poppen danst.
Is het niet bedenkelijk om dat land – welke goede argumenten er ook voor mogen zijn – af te wijzen terwijl het zelf onze steun zoekt. Als we dat doen is Oerkraine inderdaad weer aangewezen op het Rusland dat weer allerhande sovjet nukken vertoont. De Oekrainers die de EU niet zien zitten zijn de Russische kolonisten, vooral in het oosten en zuiden van Oekraine. Zij zijn openlijk, onder aanvoering van Poetin, de strijd aangegaan met hun landgenoten. De etnische Oekrainers zijn in grote meerderheid met die Russische invloed, bedreigingen en opstand terecht helemaal klaar. Wij kunnen en mogen hen niet in de steek laten. Ook niet voor onze eigen veiligheid.
Inderdaad kijken heel veel Oekraïners reikhalzend naar West Europa waar ze zich graag bij zouden willen horen. En geef ze eens ongelijk. De lonen in de Oekraïne zijn lager dan waar ook in Europa, de corruptie is er enorm, er heerst oorlog en Oekraïne zit knel tussen de EU en het Rusland van Poetin waar ze voor de levering van energie van afhankelijk zijn. Een deel van de bevolking (met name in het Oosten) is sterk op Rusland gericht (met name het Russisch sprekende deel en degene met Russische wortels en familiebanden aan de andere kant van de grens), maar een groot deel van de bevolking zou graag een leven willen leiden als wij in West Europa. En dat is ze natuurlijk van harte gegund.
De vraag is echter of dit associatieverdrag daar aan bij zal dragen. Volgens mij niet. Dit verdrag is er op gericht om de Oekraïense economie open te gooien voor westers kapitaal. In die zin is het typisch een (neo)liberaalverdrag gericht op de privatisering en liberalisering van de Oekraïense economie. Volgens (neo)liberalen leidt liberalisering en privatisering tot economische groei en vooruitgang voor iedereen. De praktijk laat overal zien dat dat niet zo is, maar dat het leidt tot grotere verschillen tussen arm en rijk: binnen landen en tussen landen.
In Europa en binnen de Eurozone zien we dat bijvoorbeeld met Griekenland, Spanje en Portugal. Ook landen die lang een dictatuur hebben gekend en zich indertijd met veel enthousiasme en verwachtingen naar Europa hebben gekeerd en zich zelfs bij de EU en de eurozone hebben aangesloten. In eerste instantie heeft ze dat economische voordelen gebracht maar met het uitbreken van de crisis in 2008 bleek hun positie heel kwetsbaar te zijn en kregen zij, met hun zwakke, maar geliberaliseerde economieën de zwaarste klappen van de crisis. Een dergelijk lot staat de Oekraïne ook te wachten als dit verdrag doorgang vind. Het wordt dan een wingewest voor West Europese multinationals, die profiteren van de extreem lage lonen, de zeer beperkte milieuwetgeving en de corruptie. Voor de gewone Oekraïner zal het leven er alleen maar slechter op worden.
Met alle argumenten die tot nog toe zijn aangevoerd, zie ik nog steeds geen overwegende reden om tegen dit verdrag te gaan stemmen. In het betoog van Willem Bos mis ik het alternatief voor de Oekraieners: wanneer er geen verdere toenadering tot de EU komt, zullen ze automatisch in de invloedssfeer van Moskou blijven en dan lijkt zelfs een slecht verdrag met de EU me nog altijd het mindere kwaad! Ik heb in ieder geval nog steeds geen enkel serieus geluid gehoord vanuit welk EU-land dan ook om zich onder de Russische economische paraplu te plaatsen, dus hoe slecht het in Portugal, Spanje of Griekenland ook moge gaan: dat is echt geen optie. Een soort derde weg, Oekraine als een nieuw Joegoslavie, zie ik ook niet echt gebeuren – zelfs niet als alle (post,- sub- of semi-) trotskistische stromingen zich plotseling zouden verenigen en deze op geopolitieke schaal ongekende ontwikkeling zouden steunen.
Daarbij stoor ik me aan de uiteenlopende internationale linkse stromingen die in verschillende mate pro-Russische standpunten blijken in te nemen. Dat loopt uiteen van jeremiades over een naderende derde wereldoorlog die elk moment kan uitbreken wegens het oorlogsgestook van het westen (dat zijn geluiden die je bijvoorbeeld in een tamelijk uiteenlopend Duits links spectrum kunt horen, evenals vanuit het trotskistische Internationale Comite van de Vierde Internationale) tot en met idioten die zelfs zo ver gaan om ter plaatse zij aan zij met de Russische fascisten te gaan vechten (Spaanse stalinisten). Poetin als hoeder van het Vaderland van het Socialisme? Wat is dat toch voor rare nostalgie naar standpunten die een halve eeuw geleden al nergens op sloegen?
Al met al lijkt me duidelijk dat de Oekraiense bevolking klem zit in het geopolitieke machtsspel tussen Rusland en de EU. Om met een vermeend eigen links geluid deel te nemen aan een door nieuwrechts ge-entameerd referendum tegen dit verdrag lijkt me evenwel geen enkele bijdrage te leveren aan deze impasse, in tegendeel.
Sandra, het lijkt mij niet aan ons om alternatieven te bedenken en te creëren voor de Oekraïners maar aan de mensen in Oekraïne zelf, die overigens geen kans krijgen om zich uit te spreken over het verdrag. Wat een stembusgang daar waard zou zijn moet je je trouwens ook afvragen omdat zowel Kiev als het Donetsbekken worden bestuurd door autoritaire en repressieve regimes. En Porosjenko/Kiev gaat het verdrag natuurlijk gebruiken om zijn eigen autoritaire positie verder te versterken.
Je poneert allerlei stellingen die hoogst discutabel zijn: een “nee” zou Oekraïne “automatisch” in de invloedssfeer van Moskou brengen. Naast het feit dat dit ook een argument is dat door Europese liberalen wordt gebruikt, wijzen de afgelopen jaren uit dat een groot deel van de Oekraïners – die jij terecht zo belangrijk vindt – dit niet zomaar zullen laten gebeuren, of er nu een verdrag ligt of niet. Overigens is het waarschijnlijk dat verdere integratie van Oekraïne in het westen juist de Russische inzet tot behoud en uitbreiding van invloed zal verhevigen; zo werken polaire spanningen, actie van het ene kamp is reden voor een tegenactie door het andere, enz. enz. De-escalatie zou de inzet moeten zijn, juist om daarmee de weg voor de sociale strijd te openen voor Oekraïens links, een strijd die niet gaat over pro-EU of pro-Rusland.
Ook ik stoor me aan dat links dat poetinistische argumenten gebruikt. Maar de oplopende spanningen tussen de EU en Rusland zijn een jarenlang gegeven waar we niet bagatelliserend over zouden moeten doen. Die worden momenteel letterlijk uitgevochten in Oekraïne en Syrië. Dat er gevreesd wordt dat deze conflicten grotere vormen aan gaan nemen vind ik echt niet vreemd.
Of de EU “het mindere kwaad” vertegenwoordigt vind ik niet zo’n interessante discussie. Ik weet wel dat dit soort argumenten wordt gebruikt door mensen die niet helemaal hebben gebroken met hun eigen politieke en economische heersers. Links zou geen loyaliteiten moeten hebben voor het ene of andere kapitalistische kamp en maar één zorg moeten hebben: hoe versterken we de internationale solidariteit tussen werkende klassen, feministen, LGBT-ers etc. om te strijden tegen uitbuiting en dominantie? Het associatieverdrag brengt ons in ieder geval verder van dit doel: het verhoogt de spanningen op ons continent en is een economische vrijbrief voor plunderingen in Oekraïne. Een links dat vertrekt vanuit die principes kan het verdrag onmogelijk steunen.
De post van Sandra is fun, vooral omdat haar ideologische standpunten primair door de traditionele bekrompen haat “nach Oosten” worden aangedreven. Het zuivere rationaliteit van het wereldbrede samenwerking tussen Oost en West ontbreekt haar volledig vooral bedolven onder irrationele haat jegens links met irrationele argumenten erbij.
[“Een soort derde weg, Oekraine als een nieuw Joegoslavie, zie ik ook niet echt gebeuren – zelfs niet als alle (post,- sub- of semi-) trotskistische stromingen zich plotseling zouden verenigen en deze op geopolitieke schaal ongekende ontwikkeling zouden steunen.”]
Dat je het met Kissinger het niet eens bent over de rol die aan Oekraïne gereserveerd is, is je goede recht doch wil ik je het volgende onder het aandacht brengen – ben je ooit stil bij gestaan dat bij nadere toetreding tot de EU zou Oekraïne de bekende rol van het Trojaans Paard kunnen spelen met alle implicaties ervan?
@Mehmet, het lijkt me dat je op dit moment toch echt niet van de Oekrainers kunt verwachten dat ze een alternatief zullen verzinnen of creeren. Zoals ik al zei: ze zitten klem in het geopolitieke machtsspel tussen de EU en Rusland. Wanneer ik in de Oekraine zou leven zou ik evenwel een voorkeur hebben voor een slecht verdrag met de EU, boven een bestaan in de Russische invloedssfeer. Die Europese liberalen hebben wat dat betreft gewoon een keertje gelijk: er is momenteel geen derde weg.
Ik kan me in Nederland dus voorstellen dat je voor dit verdrag stemt, vooral ook om roet te gooien in het nieuwrechtse eten. Elders op deze site las ik al dat we begrip moeten hebben voor het links-populistische nationalisme van de SP, omdat de nationale soevereiniteit verdedigd moet worden tegen de Brusselse veelvolkeren-gevangenis – zo stap je dus helemaal niet uit het rechtse frame, zo geef je iedere linkse anti-nationale politiek op en onderwerp je jezelf aan het nieuwrechtse discours.
Maar de beste keuze is waarschijnlijk om het referendum gewoon te boycotten, zoals Peter Storm ook stelt. Om er tegen te stemmen zie ik echt niet zitten: dan zit je niet alleen op dezelfde lijn als nieuwrechts, maar ook op de lijn van Poetin en zijn vriendjes. Veel succes gewenst om dan je eigen linkse geluid nog te laten horen, ik zie het echter niet gebeuren.
Het is trouwens niet mijn bedoeling om de conflicten tussen Rusland en de EU te bagatelliseren. Maar er zijn ook linkse mensen die niet geheel weten te breken met hun voormalige broodheren of “bondgenoten”. Misschien moeten we het nog maar eens een keertje hebben over de vreemde anti-imperialistische tango die sommige linkse groepen dansen met de baas in Damascus, want die dans is mij net iets te ingewikkeld…
Op de onduidelijke en wat verward overkomende kreten van Nexus ga ik maar niet in. Ik krijg een bepaalde indruk van de richting waaruit de wind waait en op dat niveau ga ik niet in discussie.
Hoi Sandra, even voor de duidelijkheid, waar las je dit:
Oeps, beetje slordig inderdaad: ik bedoelde niet dat Doorbraak dit zelf schreef, maar het staat in een reactie bij het eerdere stuk van Mehmet: http://www.doorbraak.eu/een-linkse-tegenstem-tegen-het-associatieverdrag-met-oekraine-nee-tegen-eu-expansie-liberalisering-en-privatisering/comment-page-1/#comment-10319
Ik had de zin dus moeten beginnen met: “In een reactie elders op deze site las ik…”
Er staat in die reactie overigens: “Het behoud van de nationale soevereiniteit is een progressieve strijd, ook als burgerlijke partijen als de CU die steunen. De nationale regeringen moeten zich verantwoorden voor hun eigen parlementen.” Burgerlijk-democratische illusies om een nationalistische agenda te steunen…