De politieke logica van het militarisme

“Het is nu alle hens aan dek. Dat betekent creatief nadenken over Europese war bonds en de snelst mogelijke manier om onze defensie op kracht te kunnen brengen voor een confrontatie waarbij de Amerikanen ons aan ons lot overlaten. Dat vraagt om investeren in zaken die de Amerikanen nu in de Navo allemaal voor hun rekening nemen”, aldus GroenLinks/PvdA-voorzitter Frans Timmermans in Trouw vorige week. Sinds wanneer is militarisering een links standpunt? Om mij heen zie ik steeds meer mensen roepen om enorme hoeveelheden geld in het leger te pompen. Tegenstanders worden landverraders genoemd. Dat baart zorgen. Want militarisering vreet meer dan je lief is.

Om te beginnen gaat dit draadje niet (direct) over Oekraïne. De Russische invasie speelt natuurlijk een rol in het militariseringsdebat, maar ik wil de twee kwesties “wapenleveringen” en “militarisering” uit elkaar houden. Dus: wat zijn de gevaren van militarisering?

Allereerst loop je het risico het militair-industrieel complex (mic) verder uit te breiden. Het mic omschrijft een samenwerking tussen het leger van een land enerzijds, en de private wapenbedrijven anderzijds. Beiden hebben baat bij meer geld naar het leger.

Vaak hebben politici het over “investeren in defensie”, maar dat is een eufemisme. Geld dat naar het leger gaat, wordt uiteindelijk gebruikt om meer wapens te kopen. Dat leidt tot hogere winsten bij wapenfabrikanten. En waarvoor zullen zij die winst gebruiken?

Voor hun lobby, natuurlijk. Dat is de échte “investering”: de wapenindustrie gebruikt het geld dat ze krijgen van de verschillende staten gebruiken om te lobbyen voor méér investeringen. Enzovoorts.

Niet alleen wapenfabrikanten doen dit, maar legers zelf ook. Door meer soldaten en officieren aan te nemen, vergroten ze hun eigen relevantie. Het leger wordt “zichtbaarder” in de samenleving, en kan zo ook meer politieke invloed uitoefenen door hun eigen lobby.

Het schoolvoorbeeld van militarisering is natuurlijk de Verenigde Staten. Zij geven meer uit dan al hun geopolitieke tegenstanders tezamen. Dit heeft geleid tot een enorm militair-industrieel complex, met enorme lobbykracht.

Vrede, oorlog, het maakt niet uit. Elk jaar gaat er meer en meer geld naar het Amerikaanse leger. Met bizarre gevolgen. Neem het Sierra-depot, waar tienduizenden pantservoertuigen zijn opgeslagen die nooit gebruikt worden.

Maar dat geld gaat niet alleen naar wapentuig. Het Pentagon (hoofdkwartier van het Amerikaanse leger) investeert ook enorme hoeveelheden in films. Filmproducenten mogen legermateriaal gratis gebruiken, als het leger toestemming mag geven op het script.

Zo heeft het Pentagon belangrijke onderdelen van het script van Marvels “Iron Man” aangepast. Belangrijk was dat Tony Stark (Iron Man) een wapenhandelaar zou zijn, in plaats van dat hij actief tégen wapenhandel was. Wapenhandelaren zijn immers bondgenoot van het leger.

Daarnaast gebruikt het leger dat soort films ook om te rekruteren. “Top Gun: Maverick“, een film over hoe ‘gaaf’ het zou zijn om een gevechtspiloot te zijn, werd flink gebruikt om een “carrière” bij het leger te pushen onder tieners.

Het is dan ook geen verrassing dat het Amerikaanse leger de grootste ‘werkgever’ is in de Verenigde Staten, en de één na grootste werkgever ter wereld. En dat brengt ook culturele gevolgen met zich mee.

Wie in de VS is geweest, weet wellicht hoeveel kortingen daar zijn voor veteranen en militairen. Wie in uniform naar een restaurant of een winkel gaat, heeft grote kans veel minder te betalen. Wat ook weer ervoor zorgt dat mensen in uniform zichtbaarder zijn.

Dat heeft natuurlijk ook een keerzijde. Onderwijs is extreem duur in de VS, maar wie in het leger heeft gediend, heeft recht op gratis hoger onderwijs. Dat is een enorme trekpleister voor wat feitelijk nog kinderen zijn.

Dit was dan ook letterlijk een reden voor de Republikeinen in de VS om zich te verzetten tegen het vergeven van studieschuld. Dat zou er namelijk voor zorgen dat het Amerikaanse leger minder mensen zou kunnen rekruteren.

Zo blijkt dat het hier gaat om een fuik: meer geld voor het leger leidt tot meer uitgaven voor het leger. Ja, één keer geld naar het leger maakt de EU niet meteen tot de VS. Maar dat geld zal gebruikt worden om te lobbyen voor nog meer geld, keer op keer, tot we wél zoals de VS zijn verworden.

Dat komt niet alleen door de lobby, maar ook door hoe een leger werkt. Je kan niet één keer een tank kopen, en dan is het klaar. Die tank moet worden onderhouden, gebruikt brandstof en munitie, en moet bestuurd worden. Een grote geldinjectie betekent ook dat er in de toekomst meer geld nodig is.

Dan is er ook nog de militarisering van de politie. Veel veteranen gaan na hun militaire loopbaan bij de politie, mede omdat je daar ook met een wapen kan rondlopen. Met als gevolg dat er soldaten bij de politie gaan.

Dit wordt verergerd doordat veel “surplus equipment”, voertuigen en wapens die het leger niet meer nodig heeft, aan de Amerikaanse politie worden gedoneerd. Daardoor gebruikt de politie daar pantservoertuigen en volautomatische geweren.

Met de nodige gevolgen: de militarisering van de politie leidt tot veel doden door politiegeweld, vaak bij politieoptredens als een huiszoeking of een arrestatie voor een klein vergrijp. Oh ja: en de pantservoertuigen maken straten kapot.

Vervolgens, waar worden die wapens vandaan gehaald? Veel wapens die door de VS en Europese landen gebruikt, worden getest in Israël. De VS en Europese landen leveren wapens aan Israël, en in ruil daarvoor kunnen bedrijven hun wapens “in actie” zien.

Daarnaast importeert Nederland ook nog Israëlische wapens, waarmee de Israëlische wapenindustrie wordt gespekt. De genocide in Gaza en de Westelijke Jordaanoever zijn nauw verbonden met de militarisering van Europa en de VS.

En alsof dat nog niet genoeg is, zit er nóg een politieke schaduwkant aan militarisering: het werkt een paranoïde nationalisme in de hand. Legers en wapenfabrikanten zijn gebaat bij angst over “de internationale situatie” en verering van “het vaderland”.

Eerst de angst: het gevaar van Rusland wordt grandioos overdreven. Het is een land met 140 miljoen inwoners (Duitsland en Frankrijk samen) en een economie ter grootte van die van Italië. EU-landen geven nu al drie meer uit aan hun legers dan Rusland.

Hierom wil ik de kwesties van Oekraïne en extra geld naar legers scheiden. Oekraïne moet zichzelf kunnen verdedigen tegen Russische agressie. Daarvoor hoeft de EU niet 800 miljard extra aan defensie uit te geven. Die paniek zorgt voor irrationele beslissingen.

Maar: de huidige parlementaire politiek heeft geen enkele reden om die angsten te bezweren. Nee, ze hebben baat bij het opstoken van de angst, want zo kan er meer geld naar het leger worden gepompt. Iets dat de lobbyisten al zo graag willen.

(Waarbij ze nuttig gebruik kunnen maken van de huidige regering, die geen lobbyregister wil.)

Maar het is niet alleen de wapenlobby. Het is ook politiek opportunisme. De ‘linkse’ oppositie probeert dit punt ook te gebruiken om de PVV mee af te vallen. Waarom dat een heilloze strategie is, lees je in “Het ‘anti-fascistisch’ nationalisme van D66 en andere ‘oppositie’-partijen“.

Die strategie voedt een eng soort nationalisme. De term landverrader wordt steeds vaker gebruikt. Terwijl: die term is puur en puur rechts in oorsprong. Het gaat over onkritische loyaliteit aan de staat. Daarnaast: landverraad is een misdrijf. Moeten deze mensen worden opgepakt?

En die angst voor landverraad en “heimelijke infiltratie” voert ver. Nu al worden spionagewetten goedgekeurd voor de “nationale veiligheid”. Hoe lang tot we gecontroleerd worden of we wel voldoende enthousiast zijn over het leger?

Natuurlijk, Wilders, Omtzigt en Van der Plas zijn om alle verkeerde redenen tegen een EU-leger. Daarom verwacht ik dat ze snel akkoord zullen gaan, met een aantal voorwaarden. Voorwaarden die niets te maken hebben met het voorkomen van militarisme. Dat weten we, want Wilders is eerder ook al akkoord gegaan met extra miljoenen voor het leger.

En als de PVV opeens vóór defensie-uitgaven is, wat doet parlementair links dan? Gaan ze dan opeens in de oppositie, of blijven ze vóór de productie van Israëlisch wapentuig stemmen? En waar zijn de veroordelingen van het binnenlandse Wilders-fascisme?

Dat laatste brengt me tot mijn laatste punt: waar halen we het geld vandaan? Want Timmermans kan wel zeggen dat het niet van het sociale vangnet af mag, maar dat is wel wat er gaat gebeuren onder de huidige regering. Want die gaan geen belastingen verhogen op de rijken. Dus gaan ze beknibbelen.

Een beknibbeling die hen ten goede komt. Door onderwijs en zorg duurder te maken, kun je mensen naar het leger trekken, net zoals in de VS gebeurt. Met als bijkomend voordeel dat de VVD de sociale zekerheid helemaal mag uitkleden, zoals ze al heel lang willen.

Je kunt tegen de Russische invasie van Poetin zijn, en ook tegen militarisering. Het is niet alsof wij wat te zeggen hebben over de wapenindustrie. Wij besturen immers niet waar de raketten heengaan. We moeten onze invloed niet overschatten.

Voetnoot: het is natuurlijk wel hypocriet als je Oekraïne in alles steunt, maar vervolgens je ogen sluit voor het leed in Gaza en de Westelijke Jordaanoever, waar al decennia een illegale bezetting gaande is. Een genocide die we alleen maar erger maken door geld in de wapenindustrie te pompen.

Addendum: een andere reden om tegen militarisering te zijn, is de Law of Instruments: als een staat eenmaal een groot leger heeft, wordt dat leger een instrument om te gebruiken. Het vergroot dus de kans op oorlog. Dit leidde mede tot de Eerste Wereldoorlog.

Bo Salomons

(Dit draadje verscheen eerder als draadje op Bluesky.)