Doorbraak: “Pilgrimjaar is geen feestjaar”

De Pilgrims, die in 1620 vanuit Leiden naar Amerika vertrokken, waren zeker vluchtelingen, maar ook “kolonisatoren en onderdrukkers”. Leiden Marketing, dat volgend jaar het herdenkingsjaar “Mayflower 400” wil vieren, moffelt dat aspect weg, zegt Joris Hanse van de anti-kapitalistische organisatie Doorbraak Leiden. De herdenking is volgens Doorbraak louter bedoeld om “de nazaten van de kolonisten te paaien en naar Leiden te trekken”. Volgens Hanse valt er in het Pilgrimjaar 2020 niets te vieren. Of er iets te herdenken valt, is ook nog maar de vraag. De komst van Europeanen naar de Amerikaanse oostkust was het begin van de genocide op de oorspronkelijke inwoners. Zodra de Pilgrims geen kwetsbare minderheid meer waren, deden ze daar volop aan mee. Vooral het Wampanoag-volk werd gedecimeerd. “Als we een Holocaust-herdenking organiseren, stellen we daarin de nationaal-socialisten ook niet centraal”, zegt Hanse. “Zo zou een herdenking van het vertrek van Europeanen naar Amerika niet om de Pilgrims moeten draaien.” In een reactie zegt kwartiermaker Michaël Roumen van Leiden Marketing dat het “pertinent niet waar is” dat het lot van de Wampanoag in het herdenkingsjaar wordt genegeerd. Leiden Marketing wil wel Leiden als “stad van vrijheid en tolerantie” presenteren aan het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. “Maar dat is alleen het uitgangspunt. We willen niet alleen het Leidse verhaal vertellen. Het moet een inclusieve herdenking worden, een ’four nations commemoration’.” Doorbraak baseert veel kritiek op het verslag van de conferentie Mayflower 400, die op 15 oktober vorig jaar plaatshad in de Leidse Stadsgehoorzaal. Die conferentie draaide om stadspromotie, zoals “duurzaam erfgoedtoerisme vanuit de VS” en “het ontwikkelen van relaties tussen Nederlandse, Engelse en Amerikaanse instellingen”. “Het fictieve en mythische beeld van de Pilgrims wordt gebruikt in een poging om een fictief en mythisch beeld van Leiden te schetsen”, schrijft Doorbraak op zijn website. “Daar passen geen kritische noten in.” Tijdens eerdere herdenkingen werden de puriteinse Pilgrims vooral beschouwd als brengers van moderne ideeën naar Amerika, zoals het burgerlijk huwelijk en de scheiding van kerk en staat. Maar in het vorige maand verschenen kinderboek “Het geheim van de Gouden Regen” schetst schrijver Chris Houtman een inktzwart beeld van de Pilgrims. In een kort interview in het Leidsch Dagblad noemde hij ze “beslist geen leuke jongens”. “Ze ijverden er voor een eigen religieuze heilstaat in het nieuwe land Amerika.” Het leven van de Pilgrims draaide om hard werken, bijbellezen, het overdenken van zonden en het hiernamaals. Doorbraak valt vooral over de zinssnede op de website van Mayflower400 dat de Pilgrims in een “onbebouwde Amerikaanse wildernis” terechtkwamen, die “veel economische mogelijkheden” bood. Dat past bij een beeld van de oorspronkelijke bewoners “als onderdeel van de natuur” in een verder leeg continent. “Dit raciale onderscheid werd gebruikt als rechtvaardiging voor de genocide, het stelen, koloniseren en plunderen van hun land en de poging tot het verwoesten van hun cultuur.” In werkelijkheid was de Amerikaanse oostkust geen wildernis, maar zo ingericht dat het land een combinatie van landbouw, jagen en verzamelen mogelijk maakte. Volgens Roumen snijdt Doorbraak “een terecht punt” aan. “Het uitgangspunt was het ’Leidse verhaal’, maar tijdens mijn bezoek aan New Plymouth heb ik met Wampanoag gesproken. Ze zijn nog altijd ongelooflijk achtergesteld. Dat heeft mij het inzicht gegeven dat wij hier iets mee moeten doen. Ik vraag hierbij hulp van de stad.” Roumen vindt een herdenking nog altijd zinvol. “Deze geschiedenis ís gebeurd, ze heeft de wereld veranderd en Leiden speelt er een rol in.”

Wilfred Simons in “Doorbraak: ‘Pilgrimjaar is geen feestjaar’” (Leidsch Dagblad)