Op weg naar een samenleving zonder Zwarte Piet

Racistische karikatuur.

“Een product van het koninkrijk”, noemt Quinsy Gario zichzelf ironisch. Hij is geboren op Curaçao, maar heeft een flink deel van zijn jeugd doorgebracht op Sint-Maarten en in Nederland. Hij studeerde theater-, film- en televisiewetenschappen en hield zich ook bezig met gender- en postkoloniale studies. Inmiddels kan hij zichzelf theatermaker, trendwatcher, performancedichter en activist noemen, een duizendpoot dus. Boeit een onderwerp hem, dan stort hij er zich vol overgave op. Zo ging het ook toen hij actief werd tegen de racistische karikatuur Zwarte Piet.

“Er wordt te vaak gedacht dat de vrijheid van meningsuiting mensen ook het recht geeft om te beledigen en kwetsen”, aldus Gario. “In de discussie rondom Zwarte Piet worden racistische uitspraken gedaan alsof ze een gegeven van de discussie zijn. Nou nee, racisme is geen gegeven, maar een moedwillige daad. Men vergeet dan ook dat de vrijheid van meningsuiting twee kanten heeft. Roep jij iets racistisch, dan geef ik aan dat je iets racistisch hebt geroepen. Het benoemen van racistische voorvallen is onlosmakelijk verbonden aan het project ‘Zwarte Piet is racisme’. Mij of anderen in de discussie proberen te kleineren, omdat je dat nodig vindt om je mening kracht bij te zetten, toont alleen de zwakte van je argument.” Gario wil zich niet laten intimideren door “autochtone woede”.

Trendwatcher

De zwarte knecht van de witte baas Sinterklaas kwam in Gario’s leven tijdens zijn werk als trendwatcher. Hij was een keer bij de presentatie van een reclamefilmpje van Hema over een project in Groot-Brittannië. De Hema-reclamemakers meenden dat een oerhollands bedrijf in dat land het best geïntroduceerd kon worden met een oerhollandse traditie, het Sinterklaasfeest. “Maar vreemd genoeg ontbraken in het filmpje de Zwarte Pieten”, vertelt Gario. “Wel waren er een soort plaatsvervangers van de knechten te zien: mensen met een zwarte stip op hun wang.” Waarschijnlijk durfde het bedrijf het om commerciële redenen niet aan om in Engeland onbekommerd te koop te lopen met Zwarte Piet. Dat valt te begrijpen, want tegen de Golliwog, het Britse broertje van Zwarte Piet, is zoveel bezwaar gerezen dat de Britse koningin zich een tijd geleden gedwongen zag om de verkoop van de racistische pop in haar eigen monarchistische souvenirwinkel te staken. De houding van Hema intrigeerde Gario. En nadat zijn moeder een keer was thuisgekomen met het verhaal dat ze op haar werk was uitgemaakt voor Zwarte Piet, kon de knecht van Sint helemaal rekenen op zijn aanhoudende kritische aandacht.

Klik op de bingokaart voor een grotere versie.

Gario besloot om het Zwarte Piet-racisme publiekelijk ter discussie te gaan stellen. Het begon met een grappig aanmoedigingsbericht voor Hema, waarin hij het deed voorkomen alsof het bedrijf oprecht van plan was om zich tegen het Zwarte Piet-racisme uit te spreken. Vervolgens bedacht hij een slogan voor T-shirts. Na wat wikken en wegen werd dat: “Zwarte Piet is racisme”. Hij koos weloverwogen voor een T-shirt-campagne. “Daarmee hoef je niet meteen mensen te overtuigen van je eigen gelijk, maar kun je vrijelijk rondlopen, een statement maken en hen op jou af laten komen. Zij beginnen dan zelf met een discussie, waardoor ze je serieus aandacht geven.”

Arrestatie

Met de strijdbare leus begeeft Gario zich volop in de publieke arena, op straat en op internet, waarbij hij zich bedient van een aanstekelijk enthousiasme. Het kunstproject “Zwarte Piet is racisme” manifesteert zich sinds ruim een jaar onder meer op festivals, exposities en bijeenkomsten. De statement tegen Zwarte Piet maakt een heleboel commotie en vaak ook irritatie en agressie los, zoals in 2008 al bleek rond een uiteindelijk afgelaste protestmars van de kunstenaressen Annette Krauss en Petra Bauer en van Doorbraak. In discussies met Zwarte Piet-fans blijft Gario opvallend kalm en vriendelijk, overigens zonder zijn eigen mening te verdoezelen. Hij is zich terdege bewust van de verwachtingspatronen die bij anderen kunnen leven. Als hij zich emotioneel uit, dan kunnen anderen hem beschouwen als de boze gewelddadige zwarte man, een diepgeworteld clichébeeld in films en andere media. Aan de andere kant gaat men er wel vanuit dat hij zich gevoeliger zou moeten tonen dan witte mensen, alsof een anti-racistische stellingname alleen maar zou zijn voorbehouden aan zwarten. Zijn gedrag en woorden worden vaak op een goudschaaltje gewogen, terwijl witten het voorrecht lijken te hebben om hun hele emotionele bagage over de veronderstelde Nederlandse cultuur en tradities met veel kabaal in de strijd te werpen.

Klik op foto voor een grotere (Nederlandstalige) versie.

Gario begon zijn project tijdens een poetryslam op 1 juni 2011. “Ik had een voorronde gewonnen en mocht meedoen aan de finale. Dat vond ik een uitgelezen kans om een ‘Zwarte Piet is racisme’-shirt aan te trekken. Voordat ik het podium opging, trok ik mijn jas uit en werd de tekst zichtbaar, tot verbazing van het alternatieve en progressieve poëziepubliek. Dat bestond verder helemaal uit witten, voor zover ik me dat nog kan herinneren. De eerste minuut van mijn performance leek het wel alsof alle lucht uit de zaal werd gezogen. Na afloop van mijn voordracht werd ik eerst flink genegeerd. Pas tijdens het juryrapport over mijn optreden kwam er een reactie. Als je het over racisme wilt hebben, dan moet je wel iets nemen dat daarmee te maken heeft, was het kenmerkende commentaar waarmee men het probleem onbespreekbaar wilde maken.” Een dieptepunt in de omgang met de Zwarte Piet-kritiek was de schandalige arrestatie van Gario en enkele anderen tijdens de Sinterklaasintocht in Dordrecht vorig jaar. “We stonden daar alleen maar te staan, met onze T-shirts aan. We deden verder niets en bleven rustig.” Maar diverse politie-agenten werkten Gario en andere activisten ruw tegen de grond, in een poging om hun vrijheid van meningsuiting de nek om te draaien.

Nederlandse blackface.

Bingo

Maar ondanks deze tegenwerking is Gario vast van plan om het thema Zwarte Piet op de agenda te blijven zetten. “Sommigen waarschuwen me dat dat funest is voor mijn carrière”, lacht hij. Veel multiculturele organisaties hebben zich in de loop der jaren afhankelijk laten maken van overheidssubsidies, stellen zich nauwelijks nog weerbaar op of zijn voorgoed verdwenen. De strijd tegen racisme staat op een laag pitje, vindt Gario. Daar moet verandering in komen. Maar hoe graag hij ook zijn nek wil uitsteken, toch moet het niet om zijn persoon draaien, vindt hij, maar om de boodschap. Iedereen kan daaraan bijdragen, bijvoorbeeld door zelf met een “Zwarte Piet is racisme”-shirt rond te lopen.

Vanaf oktober begint het “Zwarte Piet is racisme”-project met een winkeliersactie in Amsterdam Zuidoost, genaamd “Piet Vrij”, waarbij de winkeliers worden opgeroepen om in de aanloop naar het Sinterklaasfeest het element van de zwarte knecht weg te laten uit hun etalages en reclamemateriaal. Klanten kunnen meedingen naar een Sinterklaasboek zonder Zwarte Piet. Gario streeft ernaar om via een “Piet Vrij”-keurmerk heel Nederland om te toveren tot een Zwarte Piet-loze zone. Ook is er een speelse bingokaart ontworpen met argumenten die Zwarte Piet-fans vaak gebruiken, en de weerlegging daarvan. “Zo kunnen mensen met kritiek op Zwarte Piet gemakkelijker discussies aangaan. Ik heb me via gesprekken met anderen verdiept in de argumentatie rond Zwarte Piet. Zonder het werk van allerlei medestanders en ook van jullie, Doorbraak, had mijn project niet zo ver kunnen komen.”

Jos Hooimeijer
Harry Westerink