De standaardinstelling is ook een instelling

Anti-racistische Pride-vlag
Anti-racistische Pride-vlag.

Onze hersenen hebben de neiging om zaken uit te filteren die ons geen nieuwe informatie bieden. Als je in een bakkerij werkt, ruik je na een kwartier de heerlijke versgebakkenbroodgeur niet meer. Als je je bevindt in een restaurant waar tientallen mensen geanimeerde gesprekken voeren, verworden die gesprekken tot geroezemoes zodat je je kunt concentreren op je eigen gesprek. Als de meest voorkomende vogel in je straat de merel is, kun je je niet herinneren wanneer je voor het laatst een merel zag.

Met de standaardinstellingen in onze maatschappij is het weinig anders. Er doet zich alleen iets vreemds voor.

Een bakkerijmedewerker wordt niet boos als een klant opmerkt dat het in de bakkerij naar brood ruikt. Ze ontkent ook niet dat het naar brood ruikt, ook al neemt ze het zelf niet waar. Je gesprekspartner in het restaurant raakt niet geïrriteerd als je wijst op iets wat je net per ongeluk opving uit het gesprek van de buren. Hij vertelt je ook niet dat je je vergist omdat hij het zelf niet hoorde. Je gaat niet schelden als je een nieuw feitje leest over die vogelsoort die je zo vaak ziet dat ‘ie je niet meer opvalt en evenmin weiger je de nieuwe informatie te aanvaarden omdat je denkt dat je alles al weet over merels omdat je ze toevallig overal ziet.

Hoe anders is dat wanneer mensen proberen duidelijk te maken dat de standaardinstellingen in onze maatschappij ook gewoon onderwerp van gesprek kunnen zijn en dat het nuttig is ze te analyseren.

Mensen worden boos wanneer Gloria Wekker een boek schrijft over witte Nederlanders als etnische categorie, maar spreken gerust in algemeenheden over allochtonen of Marokkanen. Mensen zien zichzelf als “gewone, normale Nederlander”, maar vragen gerust aan iemand die zwart is waar diegene eigenlijk vandaan komt en accepteren “Almelo” dan niet als geldig antwoord.

Mensen worden boos als ze worden benoemd als behorend tot de categorie neurotypische personen, maar spreken gerust in algemeenheden over autisten of verwarde mannen. Mensen zien zichzelf als “normaal”, maar vragen gerust aan iemand met autisme of ze de film “Rain man” ook gezien hebben.

Mensen worden boos als ze worden benoemd als behorend tot de categorie cisgender personen, maar spreken gerust in algemeenheden over transmensen. Mensen zien zichzelf als “normaal”, maar vragen gerust aan een transpersoon wat er tussen diens benen zit.

Kennelijk mogen we mensen die afwijken van de norm wél in een hokje stoppen, als een homogene groep beschouwen, ter verantwoording roepen, om intieme details vragen, maar voelen we ons ongemakkelijk wanneer de rollen worden omgedraaid en wij worden bevraagd over de zaken in ons leven die we als “normaal” beschouwen. Als je de standaardwaarden tot onderwerp van gesprek maakt, krijg je te horen dat je “zelf een racist bent” of “moet ophouden met hokjesdenken”.

Als je iets positiefs zou moeten destilleren uit het steeds maar weer erop gewezen worden dat je afwijkt, is het dat het je dwingt om over jezelf en je positie in de maatschappij na te denken. Dat niet te hoeven doen, is een luxe, maar pertinent weigeren het te doen, is armoe.

Boosvrouw
(Verscheen eerder op haar gelijknamige weblog)