Vragen en antwoorden over het protest tegen de Grauwe Koets

De actiegroep De Grauwe Koets, waar ook Doorbraak aan deelneemt, is sinds juli bezig met een campagne tegen de Gouden Koets. De groep organiseert op 5 september op het Amsterdamse Museumplein een demonstratie tegen het koninklijke rijtuig. Tijd voor een Q&A over de Gouden Koets, de verheerlijking van het koloniale verleden en de rol van het koningshuis daarbij.

Waarom noemen jullie jezelf actiegroep De Grauwe Koets?

De leden van de actiegroep De Grauwe Koets protesteerden eerder dit jaar tegen de koloniale propagandafilm “Michiel de Ruyter”. Toen noemden we wat bekend staat als de Gouden Eeuw, al de Grauwe Eeuw. Daarom hebben we het ook over de Grauwe Koets in plaats van de Gouden Koets. Het vat voor ons samen hoe de manier waarop veel witte Nederlanders naar het koloniale verleden kijken, radicaal moet veranderen. De Grauwe Eeuw was voor de roofstaat aan de Noordzee en zijn handlangers een gouden tijd. Maar voor ontelbaar veel anderen uit andere delen van de wereld betekende de koloniale zeventiende eeuw vooral moord, slavernij en uitbuiting. Er moet dan ook een einde komen aan het verheerlijken van die tijd met de term “gouden”.

Wat is het probleem met de Grauwe Koets?

Op de koets staan panelen met racistische afbeeldingen waarop het koloniale verleden wordt verheerlijkt. Op de schildering “Hulde der koloniën”, die is te vinden op de zijkant van de koets, staat in het midden “de Nederlandse Maagd” afgebeeld, een soort symbool dat de monarchie moet representeren. Naast die vrouw knielen personen uit voormalige Nederlandse koloniën en worden haar allerlei producten uit Oost- en West-Indië aangeboden. Een Indische vorst en andere Indische hoogwaardigheidsbekleders brengen respectvol hulde aan “de Maagd”. Links staat een groep van vier figuren die het brengen van “beschaving” en “ontwikkeling” moet voorstellen. Een witte man overhandigt een zwarte jongen een boek.

Dit vredige en nostalgische beeld is een leugen. De Nederlandse rijkdom is verkregen door uitbuiting van en geweld tegen ongelooflijk veel mensen in de koloniën. Toen de koets in 1896 aan koningin Wilhelmina werd aangeboden, voerde Nederland bloedige oorlogen om land te veroveren in Nederlands-Indië en werden contractarbeiders uit India genadeloos uitgebuit in Suriname. Bovendien zit de schildering vol racistische retoriek. Het beeldt witte mensen uit als superieur en beschaafd, en zwarte mensen als onderdanig en dienend. Zo’n koets moet niet als een pronkstuk worden rondgereden, maar hoort in een museum thuis, voorzien van de juiste anti-koloniale context.

Maar dat was toch heel normaal in die tijd?

Dat is onzin. De mensen die werden onderdrukt, tot slaaf gemaakt en uitgebuit werden, vonden dat echt niet normaal. Zij kwamen daartegen juist in verzet. En daarnaast zijn er in de hele koloniale geschiedenis en ook in de tijd dat de koets werd gebouwd, Nederlandse critici geweest van het koloniale terreurbewind. Bovendien is het in zekere zin een irrelevante vraag. Het gaat er om hoe we nu terugkijken op onze geschiedenis. Nu keuren we racisme en uitbuiting af, dus nu moet die koninklijke kar van de straat.

Waarom maken jullie je druk over iets dat zo lang geleden is gebeurd?

Wij kijken naar het heden. Een paneel waarop koloniaal denken wordt afgebeeld en gepropageerd, hoort niet in triomftocht tijdens Prinsjesdag te worden rondgereden. De gevolgen van de koloniale tijd zijn nog dagelijks voelbaar, in de vorm van institutioneel en alledaags racisme. Dat is dus geen voltooid verleden tijd. Overigens maken mensen die vandaag de dag de zogenaamde Gouden Eeuw verheerlijken, zich juist druk om dingen van lang geleden. Zij vereren bijvoorbeeld koloniale schurken als Piet Hein en Michiel de Ruyter (ofwel: Michiel de Rover), zoals onlangs weer gebeurde tijdens het SAIL-evenement.

De koets was toch een geschenk van de hele Nederlandse bevolking?

Dat is een hardnekkig misverstand. De Grauwe Koets was geen initiatief van de hele Nederlandse bevolking, maar van een select clubje Amsterdamse Oranjevrienden. Uit socialistische hoek rees juist veel protest tegen de koets.

Protesteren jullie ook tegen het koningshuis?

Ons protest is primair gericht tegen de Grauwe Koets, maar ook op het koningshuis is wel het een en ander aan te merken. De basis van het enorme vermogen van het koningshuis werd bijvoorbeeld gelegd door koning-ondernemer Willem I, feitelijk een koloniale drugsbaron. Hij gaf de door hem opgerichte Nederlandse Handelmaatschappij het monopolie op opium, en verdiende zo kapitalen aan het opiumgebruik van miljoenen mensen in de koloniën.

Wat vinden jullie ervan dat de koets wordt gerestaureerd?

Dat maakt ons niet heel veel uit. Hij moet in elk geval niet worden gerestaureerd met het doel om hem weer “rijklaar” te maken voor de jaarlijkse rondrit tijdens Prinsjesdag. Wat vooral wel flink moet worden opgekalefaterd, is de manier waarop veel witte Nederlanders terugkijken op het koloniale verleden. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de recente uitspraak van minister-president Mark Rutte dat “we” zouden moeten terugkeren naar de sfeer van de Gouden Eeuw. In feite roept Rutte daarmee op om mensen opnieuw tot slaaf te maken en hen in werkkampen opnieuw dwangarbeid te laten doen, om andere delen van de wereld opnieuw binnen te vallen, om daar opnieuw massaal te plunderen en te roven. De nog steeds dominante beeldvorming over de Gouden Eeuw moet verdwijnen, dat is duidelijk. We moeten het voortaan gaan hebben over de Grauwe Eeuw. En de Grauwe Koets moet in een museum worden gezet, al dan niet gerestaureerd.

Waarom demonstreren jullie niet op Prinsjesdag zelf?

Onze demonstratie vindt anderhalve week eerder dan Prinsjesdag plaats, op 5 september namelijk. Zo willen we koning Willem-Alexander en koningin Máxima de gelegenheid geven om er alsnog van af te zien nog langer rond te rijden in een racistisch rijtuig. Als we pas op Prinsjesdag zelf in actie zouden komen, dan zou het te laat zijn. We willen met onze campagne en ook met onze actie op 5 september het publieke debat over het koloniale karakter van de koets al ruim voor Prinsjesdag aanzwengelen.

Is het niet beter om de Grauwe Koets gewoon rond te laten rijden? Racisme moet niet worden weggepoetst alsof het er nooit is geweest.

In zekere zin maakt het de verhoudingen inderdaad wel duidelijk als de koning en koningin in een koets met zo’n paneel rondrijdt. Het laat immers zien dat Nederland nog door en door racistisch is. Maar de bestrijding van racisme is er niet bij gebaat om het rijtuig dan maar te laten rondrijden, alsof racisme de normaalste zaak van de wereld is. Juist door kritiek te hebben op de koets, juist door een anti-racistisch geluid te laten horen, juist door te laten zien dat we verheerlijking van het koloniale verleden niet langer pikken en door de discussie daarover aan te zwengelen, leveren we een hele kleine bijdrage aan de strijd om racisme de wereld uit te helpen, te beginnen uit Nederland.

Wat heeft het voor zin om alleen maar een symbool van racisme aan te vallen?

Racistische symbolen zijn ook een vorm van racisme en een vorm van geweld tegen zwarte mensen. Hoe meer er van die symbolen verdwijnen, hoe beter.

Moeten alle grachtenpanden, bijvoorbeeld in Amsterdam, dan ook maar worden afgebroken?

De koets moet niet kapot worden gemaakt. Het rijtuig moet in een museum worden gezet waar hij kan dienen als symbool voor al het leed en al de ellende die de roofstaat aan de Noordzee in de koloniën overzee door de eeuwen heen heeft aangericht. We hebben nooit gepleit voor vernietiging van de koets en van grachtenpanden, omdat daarmee ook een deel van de geschiedenis zou worden weggepoetst en zo onder tafel zou worden geveegd hoe de koloniale propaganda velen heeft gehersenspoeld. Er moet meer bewustzijn komen over het bloed, het zweet en de tranen van miljoenen mensen vroeger in de koloniën en van hun nazaten van vandaag de dag. Door hun uitbuiting en onderdrukking hebben witte Nederlanders zich enorm kunnen verrijken en dure grachtenpanden kunnen bouwen. Op veel oude gebouwen vind je ook nu nog de koloniale retoriek terug waarmee schurken als Piet Hein, Michiel de Ruyter en Jan Pieterszoon Coen nog steeds worden vereerd. Wij pleiten juist voor het herdenken van degenen die zich met veel pijn en moeite hebben verzet tegen het gruwelijke Nederlandse kolonialisme.

Zie voor meer informatie over koloniale geschiedvervalsing en ons protest daartegen ook het Q&A-artikel naar aanleiding van de film “Michiel de Ruyter”, en de open brief die we eerder opstelden over de Grauwe Koets.

Harry Westerink
Joris Hanse
Sanne de Vries