Enorme 8 maart demonstratie in Chili
Je kunt gerust zeggen dat de Internationale Vrouwendag-demonstratie in Santiago de Chile is begonnen met ondergronds gerommel. Lijn één van de metro, die de Chileense hoofdstad van oost naar west doorkruist, zit op 8 maart om zes uur ’s avonds vol met vrouwen van alle leeftijden. Ze dragen groene en paarse hoofddoeken en hun aantal groeit bij elk metrostation.
De vrouwen hebben glitters op hun gezichten en boodschappen op hun tassen en T-shirts. “Onze vrienden zijn ook de liefdes van ons leven”, staat op een bord te lezen. “Niet boos zijn is een voorrecht,” staat op een ander. Ze wisselen blikken van verstandhouding uit met werkers, die het tafereel gadeslaan terwijl ze met het openbaar vervoer naar huis reizen.
De bestemming is vanzelfsprekend het Plaza de la Dignidad (Plein van de Waardigheid), de naam die Plaza Baquedano kreeg tijdens de opstand van 2019. Als we op het plein aankomen, staan honderden vrouwen er al van wat later vele duizenden zullen worden, in totaal volgens de organisatoren zo’n 350.000. Het plein is de herdenkingsplek geworden voor de slachtoffers van de opstand. Een vrouw met een hoodie spuit: “No olvidamos” (“Wij vergeten niet”). Nog voordat ze daarmee klaar is, zijn er al zoveel mensen op het plein dat een groep toeristen plotseling meegesleurd wordt en door alle geluiden en alles dat te zien is niet meer weten waar ze moeten kijken.
Groep na groep demonstranten bereikt het plein. Er zijn omhelzingen bij het herkennen van oude vriendinnen. Een groep vrouwen van de voetbalclub Universidad de Chile zingt liederen die hun liefde voor sport en feminisme verwoorden. “Op straat en op het veld, strijd en revolutie”, staat op het spandoek dat ze samen met hun rode en blauwe vlaggen dragen. Het motto van de demonstratie van dit jaar is: “Voor een toekomst zonder geweld en discriminatie”, met een verwijzing naar wat de Palestijnen en Argentijnen op dit moment meemaken.
Santiago is niet de enige stad in Chili waar op 8 maart wordt gedemonstreerd. In tenminste achttien andere steden van het land gaan vrouwen en genderdissidenten de straat op en eisen ze de openbare ruimte op. Ook in andere Latijns-Amerikaanse landen, zoals Mexico en Argentinië, zijn massademonstraties.
“Dit jaar hebben we opnieuw opgeroepen tot een algemene feministische staking rondom een paar belangrijke thema’s”, legt Gabriela Jadue, woordvoerster van het 8M coördinatiecomité uit voor de televisiecamera. “We eisen levens die vrij zijn van geweld. Er zijn dit jaar in ons land al zeven vrouwen vermoord, en drieëndertig bijna. We worden vermoord en het rechtssysteem beschermt ons niet.” Jadue voegt eraan toe: “Op deze 8 maart willen we ook praten over welke garanties er nodig zijn om ons zorgwerk goed te kunnen doen, en kinderen te krijgen en op te voeden. Dit alles in combinatie met betaald werk.” Het coördinatiecomité riep dit jaar mannen op om niet deel te nemen aan de demonstratie, maar om op andere manieren hun steun te betuigen.
Steun aan de Palestijnen
Drie generaties lopen in de richting van metrostation Los Héroes, waar het hoofdevenement van de 8 maart-viering plaats vindt. Valentina Soto, 26, draagt een bord met de tekst: “Huishoudelijk werk houdt het kapitaal in stand.” Soto komt uit de provincie Melipilla, samen met haar moeder en haar zesjarige dochter, voor wie het de eerste demonstratie is. “Het is belangrijk voor mij om dit samen te doen. Mijn dochter begrijpt wat 8 maart betekent en waarom we hier zijn en wil graag meedoen.” Soto legt uit wat de boodschap van haar bord is. “Ik wil dat huishoudelijk werk en zorgwerk de waardering krijgen die ze verdienen. Want dit is het wat het kapitaal in stand houdt. Het maakt het mogelijk voor mannen om betaald werk te doen en een salaris te verdienen, terwijl huishoudelijke werkers geen erkenning, pensioen of bescherming krijgen. We hebben zelfs niet eens behoorlijke gezondheidszorg.”
Toen president Gabriel Boric aantrad, kondigde hij aan dat zijn regering feministisch zou zijn. Hij benoemde niet alleen de eerste vrouwelijke minister van Binnenlandse Zaken (Izkia Siches, later opgevolgd door Carolina Tohá), maar nam ook een minister van Vrouwen en Gendergelijkheid op in zijn kabinet: Antonia Orellana. Daarnaast kwam zijn regering met een universele wet voor kinderopvang en een wet voor effectieve betaling van alimentatie. In Chili betaalt slechts zestien procent van de mannen de kinderalimentatie, waartoe de rechter hen verplicht heeft, op tijd.
Een andere vooruitgang was de prijsverlaging van voorbehoedsmiddelen en een verhoging van het aantal urinewegoperaties voor vrouwen. Behalve deze stappen voorwaarts is er over het algemeen weinig vooruitgang, vooral met betrekking tot geweld in het algemeen en geweld tegen vrouwen in het bijzonder. “Hoewel deze regering beweert feministisch te zijn, heeft ze geen hervormingen ingevoerd of wetten aangenomen om ons te beschermen”, zegt Soto. “Ze laat ons gewoon in de kou staan.”
Verderop in de demonstratie typt een vrouw een bericht op haar mobiele telefoon, terwijl ze een enorme Palestijnse vlag over haar schouders draagt. Ze is een van de duizenden in de mars die oproepen tot een staakt-het-vuren en een einde aan de genocide in Gaza. “Demonstraties zijn niet genoeg”, zegt Catalina Abdul Masih, een lid van de Chileens-Palestijnse gemeenschap, die een spandoek vasthoudt met de Palestijnse vlag en die van de Mapuchen (inheemse bevolkingsgroep). Sinds het begin van de oorlog beschuldigde de Chileense regering Israël via haar ambassadeur in Tel Aviv van “systematische schendingen van het internationaal recht”, naar aanleiding van de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Maar volgens Abdul Masih moet de regering meer doen. “Zij moet de betrekkingen met Israël verbreken, ze moet stoppen met het subsidiëren van deze oorlog met ons belastinggeld. We hebben het wel over 75 jaar genocide.”
Schoon genoeg
De demonstratie is ongelooflijk veelzijdig. Er zijn zoveel mensen dat we een paar minuten moeten stoppen voordat we verder kunnen. De demonstratie wordt altijd goed bezocht, maar dit jaar is de opkomst nog groter dan voorgaande jaren. Misschien komt dat omdat de dreiging van extreem-rechts een concreet feit is in Chili. Nog maar twee jaar geleden won de uiterst conservatieve José Antonio Kast de meerderheid van de stemmen tijdens de eerste ronde van de presidentsverkiezingen, en wist de conservatieve vleugel zijn aantal zetels in het Congres te vergroten. De verkiezing van de progressieve Gabriel Boric in de tweede ronde heeft het gevaar tijdelijk bezworen, maar vrouwen en genderdissidenten blijven actievoeren, omdat ze begrijpen dat ze hun verworvenheden makkelijk zouden kunnen verliezen, zelfs met een regering die zichzelf feministisch noemt. Ze blijven geweld op verschillende niveaus aanklagen en blijven opkomen voor hun rechten.
Vlakbij de Nationale Bibliotheek van Santiago houdt een vrouw een bord omhoog met een portret van zichzelf als jonge vrouw. Het bord lijkt de demonstratie te stoppen. Groepjes vrouwen van verschillende leeftijden kijken er vol aandacht naar. Sommigen omhelzen de vrouw met het bord, of fluisteren haar iets in het oor.
“Toen ik in 2020 naar de 8 maart demonstratie kwam met dit kleine bordje, liet ik voor het eerst in het openbaar weten dat ik in de jaren tachtig, op mijn zestiende, misbruikt ben door een jongerenwerker van mijn parochie”, vertelt Verónica San Juan, haar stem gevuld met de emoties die de herinneringen aan die gebeurtenis oproepen en door wat er haar op die 8 maart 2020 overkwam. “Het was hetzelfde als nu: vrouwen kwamen naar me toe, omhelsden me en ik voelde me zo opgelucht. Ik heb er 36 jaar over gedaan om er openlijk over te kunnen praten”, zegt San Juan, terwijl ze naast haar vriendin Zulema staat.
“Vandaag wilde ik opnieuw naar de 8 maart demonstratie komen, omdat ik er achter ben gekomen dat deze man zijn macht niet alleen tegen mij misbruikte. Maar ook tegen andere meisjes, sommigen nog jonger dan ik. Ik weet nu dat ik niet zijn enige slachtoffer ben.” San Juan en verschillende andere vrouwen hebben een aanklacht ingediend, ook al weten ze dat de verjaringstermijn is verstreken. “We willen dat zijn naam bekend wordt. Hij werd beschermd door mensen binnen en buiten de kerk. We gaan deze zaak samen indienen, zelfs als ze ons vertellen dat het niet tot een veroordeling zal leiden. Dat maakt niet uit, want we gaan zijn naam noemen en hem ontmaskeren”, zegt San Juan resoluut, terwijl Zulema haar arm vasthoudt. “Door hier te staan hoop ik dat ik iemand anders kan helpen om zich uit te spreken. Ik weet niet of ik dapper genoemd mag worden, maar ik voel me goed en ik kan verder met wat mij is overkomen.”
Feministisch hoogtepunt
Verderop trekken groepen transgenders en allerlei andere gendergroepen langs het imposante Cultureel Centrum Gabriela Mistral. Genderdiversiteit is tijdens de mars van dit jaar zichtbaarder dan in voorgaande jaren. Spandoeken, gezangen en slogans roepen op tot het recht van transgenders om te lopen zonder te worden aangevallen en eisen een einde aan de discriminatie waaronder deze gemeenschap te lijden heeft.
Transgenders maken zich er zorgen over dat ze in de statistieken onzichtbaar blijven en daarom wijst de Organizando Trans Diversidades (Organisatie Trans Diversiteiten) op de fundamenteel foute vragen over sekse/gender in de Chileense volkstelling van 2024. Achter de groep houdt Daniela Henríquez, een psychologe en directeur van de ngo Effecto Mariposa (Vlinder Effect) een spandoek omhoog waarmee ze oproept tot geestelijke gezondheidszorg met een genderperspectief. “Als vrouw loopt je geestelijke gezondheid extra risico’s, vanwege overwerk, nare vooroordelen en… de dubbele werkdag”, licht Henríquez toe. Volgens de Termómetro de la salud mental en Chile (Thermometer van de geestelijke gezondheid in Chili), van april vorig jaar, geeft 26 procent van de Chileense vrouwen aan dat ze zich eenzaam voelen, geïsoleerd, buitengesloten door anderen. Het onderzoek toont ook aan dat vrouwen vaker aan depressies en slapeloosheid lijden dan mannen. Verder is Henríquez blij dat er op 8 maart zoveel verschillende gendertypen op straat te zien zijn. “We zien meer trans vrouwen en meer jonge mensen die vrouwelijkheid op een nieuwe manier vormgeven.”
De stroom demonstranten gaat in de richting van het podium aan het einde van de route voor de afsluitende politiek-culturele optredens. Er is muziek en komedie en er zijn politieke toespraken. Senator Fabiola Campillai, een overlevende van het politiegeweld tijdens de opstand van 2019 en een icoon van de strijd voor mensenrechten, neemt de microfoon en krijgt een groot applaus van het publiek. Rond negen uur ’s avonds zijn de optredens afgelopen.
In tegenstelling tot andere demonstraties zijn er dit keer geen grote problemen geweest met de politie. De autoriteiten verklaarden dat er geen ongeregeldheden waren geweest. Ze schatten het aantal deelnemers op 35.000 mensen, maar wie goed rondgekeken heeft, weet wel beter. Honderdduizenden trokken door de straten en heel wat mensen zwaaiden vanaf hun balkon. Acht maart in Santiago was een feministisch hoogtepunt, een gezamenlijk optrekken om “verder te bouwen aan een alternatief”, in de woorden van de organisatoren.
Yasna Mussa
(Voor de oorspronkelijke tekst zie “8M in Santiago de Chile blooms again” in het internettijdschrift Ojalá van 22 maart. Yasna Mussa is journalist en redacteur. Momenteel is ze correspondent voor Radio France International in Chili. Vertaling en bewerking: Jan Paul Smit.)