Inspirerende aftrap van Rotterdamse campagne tegen dwangarbeid

Sadet Karabulut zat de bijeenkomst voor.
Sadet Karabulut zat de bijeenkomst voor.

Afgelopen maandag was er in de Rotterdamse Pauluskerk een inspirerende bijeenkomst van de lokale SP-afdeling over dwangarbeid: “Armoede in de 21ste eeuw, werken zonder loon”. Er waren rond de zestig mensen op afgekomen, waarvan een flink aantal van elders uit het land. De bijeenkomst was bedoeld als aftrap van een campagne van de partij tegen werken zonder loon, en na afloop bleken zich maar liefst dertig mensen te hebben aangemeld om mee te gaan doen aan acties in Rotterdam, gesteund door de SP, FNV en GroenLinks. Volgende week is meteen de eerste vergadering.

De avond werd voorgezeten door Tweede Kamer-lid Sadet Karabulut, die ook wel eens sprak op een actie van Doorbraak tegen dwangarbeid. Ze kondigde eerst onderzoeker Thomas Kampen aan die een praatje hield over verplicht vrijwilligerswerk, of “geleid vrijwilligerswerk” zoals hij prefereerde. Uit zijn onderzoek bleek dat zulk gedwongen gratis werk over het algemeen niet tot betaald werk leidde, en dat de overheid dus beter kon stoppen met dat beleid. En, zo gaf hij ook aan, datzelfde geldt in nog sterkere mate bij werken zonder loon in de commerciële sector. De overtuigende conclusie van zijn onderzoek luidde dus: werken zonder loon wérkt niet. Toch zou je kunnen zeggen dat het beleid op een andere manier bekeken juist wél werkt: een belangrijk doel van al het reïntegratiegeweld is immers vooral ook de disciplinering van baanlozen en het angst aanjagen van mensen die nog wel betaald werken. De onzekerheid, angst, teneergeslagenheid en hopeloosheid die we zien bij de meeste baanlozen getuigen van het succes van dat beleid.

Verdringing

Het is goed om te zien dat de SP zich, na de FNV, ook actiever gaat inzetten tegen werken zonder loon. Karabulut kondigde meteen vergelijkbare bijeenkomsten aan in Zoetermeer en Groningen, en ze zei dat er later mogelijk nog meer zouden volgen. We zijn benieuwd of ze ook naar Amsterdam en Leiden gaat komen, waar de partij deelneemt in gemeentebesturen die toch dwangarbeid opleggen. In de Tweede Kamer werkt ze ondertussen aan een voorstel om scherper te omschrijven wat nu precies onder verdringing valt, want verdringen van betaalde banen mag officieel niet van staatssecretaris Jetta Klijnsma. Zo’n preciezere omschrijving is inderdaad hard nodig, want de definities die veel gemeenten nu hanteren, zijn zo vaag en boterzacht dat verdringing in hun ogen feitelijk nauwelijks kan voorkomen. En zodoende kunnen ze dwangarbeiders ongestraft jarenlang productiewerk laten doen. Dat moet simpelweg wettelijk verboden worden. Tegelijk is wat ons betreft ieder uur gedwongen onbetaald werken in principe verdringing. Zo’n voorstel tegen verdringing kan voor ons dus heel eenvoudig te formuleren zijn: het is vanaf vandaag strikt verboden voor gemeenten om bijstandsgerechtigden gedwongen zonder loon te laten werken. En iedereen die daartoe eerder wel gedwongen werd, krijgt alsnog het achterstallig loon uitbetaald.

FNV

Namens de FNV kwam vice-voorzitter Ruud Kuin aan het woord. Naast Karabulut dus nog een landelijke zwaargewicht op de bijeenkomst, wat maar aangaf hoezeer de SP en de FNV de dwangarbeid steeds serieuzer aan het oppakken zijn. Kuin hield een strijdbaar praatje, zoals we van hem gewend zijn. Hij maakte heel duidelijk dat de vakbond ook een vakbond van werklozen wil zijn. En dat hun situatie iedereen aanging. “Want werken zonder loon drukt de prijs van de arbeid en daar hebben we ook last van bij de cao-onderhandelingen, bijvoorbeeld in de post en de zorg”. Halverwege zijn toespraakje zei hij: “Ze hadden het altijd over werken met behoud van uitkering. Nee, sodemieter op! Je moet werken zonder loon, dat is het punt!” Dat was een belangrijk punt dat hij maakte, maar hij trok zijn kritiek op dwangarbeid helaas niet ver genoeg door. Want uiteindelijk is het niet zozeer het werken zonder loon op zich dat een probleem vormt, want dat doen heel veel vrijwilligers altijd al. Het gaat om het gedwóngen werken zonder loon.

Benoem je dat niet voortdurend heel nadrukkelijk, dan loop je een groot risico de plank volkomen mis te slaan. Zo bleek ook bij Kuin: “Bijstandsgerechtigden doen soms hetzelfde werk”, zei hij, “maar moeten dan een lager loon accepteren”. Ja, een uitkering is inderdaad lager dan een loon, maar het ís feitelijk natuurlijk helemaal geen loon. Door steeds uitsluitend te praten in termen van “lager loon” en “werken zonder loon” verdwijnt het repressieve karakter van dwangarbeid uit beeld. Dwangarbeiders krijgen een uitkering, als ze niet gekort worden om de een of andere flauwekulreden, en staan bloot aan het regime van Sociale Zaken met z’n huisbezoeken, het volledig gebrek aan privacy, enzovoorts. Een regime dat geen arbeider zou accepteren, en terecht!

De FNV lanceerde vorig najaar op een bijeenkomst in Tilburg een campagne tegen werken zonder loon, om te beginnen in zes steden. Men verkondigde toen met veel tamtam dat de FNV daar voor 1 mei dit jaar de dwangarbeid zou afschaffen, en dat men daarna met de ervaring en kracht die dan opgebouwd zou zijn, andere steden zou gaan aanpakken. Wij vonden die doelstelling destijds, vanuit onze eigen ervaringen, nogal optimistisch, maar we hebben de campagne waar we konden als relatief kleine club natuurlijk solidair gesteund. In zijn praatje afgelopen maandag bevestigde Kuin weer dat de bond in zes steden actief is, en dat men daardoor nauwelijks mogelijkheden heeft om ook elders nog actief te worden tegen werken zonder loon. “Maar”, zo zei hij, “de situatie is in Rotterdam redelijk dramatisch en daarom moeten we ook hier gewoon aan de bak. En zelfs met een fractie van de veertigduizend bijstandsgerechtigden hier kunnen we al flinke indruk maken in de raad en op straat.”

Foto van achteruit de zaal, gemaakt door Zihni Özdil.
Foto van achteruit de zaal, gemaakt door Zihni Özdil.

Evalueren

Een belangrijk en goed besluit, denken wij, maar het is niet helemaal duidelijk hoeveel de FNV echt aan de lokale acties zal kunnen bijdragen. Op de bijeenkomst kwamen namelijk geen lokale FNV-ers aan het woord, en het was niet duidelijk of die überhaupt aanwezig waren. En wat voor ons best teleurstellend was: Kuin repte met geen woord over de niet gehaalde doelstelling van 1 mei. Het zou echt nuttig geweest zijn om te horen waarom die nog niet gehaald is. Van een korte evaluatie zouden we allemaal wat kunnen leren. Doorbraak rapporteert om die reden ook altijd open en eerlijk over onze successen en minder geslaagde activiteiten. Nou ja, gelukkig kwam Kuin in Rotterdam niet met zo’n over-the-top doelstelling aanzetten, want dat zou de geloofwaardigheid van de bond geen goed doen.

Gelukkig kwamen er naast de landelijke bobo’s ook een aantal lokale deskundigen en ervaringsdeskundigen aan het woord. In korte tijd kwamen er weer heel wat schandalige voorbeelden langs van dwangarbeid. Tomaten plukken, koffers sjouwen, inpakken bij Albert Heijn, hotelkamers schoonmaken, werken met asbest, post sorteren, papier prikken, enzovoorts. Iemand moest gedwongen voor zijn uitkering precies hetzelfde werk doen waar zijn collega’s 1.700 euro voor kregen. “Het werk is er dus gewoon, dit is dus pure verdringing”, zei hij. Een software ingenieur “mocht twee keer papier prikken” voordat zelfs maar besloten werd of hij in aanmerking kwam voor een uitkering. Zijn ervaring: “Het is bewust vernederen, puur straffen en mensen afschrikken”.

Meedoen!

We hopen dat campagne in Rotterdam snel van de grond gaat komen. Het zal niet gemakkelijk zijn, dat weten we uit ervaring, en daarom roepen we alle baanlozen in Rotterdam op om mee te doen. Misschien vind je net als wij de SP en de FNV eigenlijk niet principieel genoeg, maar zij zijn wel degenen die nu tenminste in Rotterdam iets op gang proberen te brengen, en het is goed om daarbij te zijn en er een bijdrage aan te leveren.

Eric Krebbers