Oswald Spengler en de nazi’s

Niet veel later mocht ik de lijvige proefdruk van “De ondergang van het Avondland” ontvangen, resultaat van een indrukwekkend vertaalwerk van Mark Wildschut. De voorlaatste pagina (p. 1145) biedt ons een destillaat van Spenglers door en door Nietzscheaanse en sociaaldarwinistische wereldbeeld: “Het gaat in de geschiedenis om het leven en altijd alleen om het leven, het ras, de triomf van de wil tot macht, en niet om de overwinning van waarheden, uitvindingen of geld. ‘De wereldgeschiedenis is het wereldgericht’: zij heeft altijd het sterkere, vollere, zelfverzekerde leven gelijk gegeven, gelijk in de zin van het recht op bestaan, om het even of het voor het wakker-zijn gelijk had, en ze heeft altijd de waarheid en gerechtigheid en gerechtigheid opgeofferd aan de macht, aan het ras, en heeft de mensen en volken voor wie waarheid belangrijker was dan daden en gerechtigheid essentiëler dan macht tot de dood veroordeeld.” Bladeren we twee pagina’s verder, dan komen we uit bij de flaptekst. Daar promoot de uitgever het boek met de volgende wervende tekst: “De klassieker uit het interbellum blijkt juist in onze tijd weer verrassend relevant. Vele denkers, schrijvers en kunstenaars lieten zich door De ondergang van het Avondland inspireren. De eerste Nederlandse vertaling laat een groter publiek kennismaken met de gelaagde wereld van Spengler!” Het is toch lastig om een dergelijke flaptekst te lezen zonder te denken: weet je wie zich ook door Spengler heeft laten inspireren? Vooral het uitroepteken trof me. Een dergelijke flaptekst zou je niet zo snel schrijven bij “Mein Kampf” van Adolf Hitler. Toch is het verschil tussen het wereldbeeld van Spengler en Hitler niet zo groot als menigeen zou denken. Spengler stemde op Hitler in de presidentsverkiezingen van 1932 (…) In een recent tweegesprek in Vrij Nederland lieten Tommy Wieringa en Thierry Baudet weten sterk geïnspireerd te zijn door Spengler. Het is verrassend dat zij dat blijkbaar als een aanbeveling zien. In een bespreking van het boek in De Groene Amsterdammer stelde historicus Chris van der Heijden dat het “aanstellerig” is om in Spengler een “voorafspiegeling van het hitlerisme” te zien. En dat het een simplisme is om te stellen dat de man een voorloper van het fascisme zou zijn geweest. Voor een historicus is dat een nogal curieuze stelling. Sterker nog, de relevante vraag is niet zozeer of Spengler beschreven kan worden als voorloper of voorafschaduwing van het nationaal-socialisme. Hij leefde en schreef tenslotte nog ten tijde van de opkomst van de nazi’s. Zijn relatie tot het nazisme is veel directer, Spengler ontmoette Hitler persoonlijk en heeft met hem van gedachten gewisseld. De relevante vraag is eerder of Spengler een actieve bondgenoot was van de nazi’s.

Merijn Oudenampsen in Oswald Spengler en de Nazi’s (Merijnoudenampsen.org)