Verbod op gezichtsbedekkende kleding is illegaal

“Kabinet komt met verbod op gezichtsbedekkende kleding bij demonstraties”, aldus de NOS vanmiddag. Een wet om gezichtsbedekkende kleding te verbieden bij demonstraties is nu in internetconsultatie. Dat is al een slecht idee (en in strijd met internationaal recht), maar de wet gaat eigenlijk nog verder dan alleen een verbod. Hoe zit dat?

Het wetsvoorstel zelf zit heel eenvoudig in elkaar. Tijdens of direct na een betoging is het verboden om kleding te dragen die het gezicht bedekt of onherkenbaar maakt. Dit, tenzij de kleding nodig is voor de bescherming van de veiligheid of “andere zwaarwegende belangen van persoonlijke aard”.

Wat wordt daarmee bedoeld? Bijvoorbeeld als je demonstreert tegen een autoritair regime, als je onderdeel bent van de lhbtqia+-gemeenschap en reacties vreest, als je vanwege je geloof gezichtsbedekkende kleding draagt of als je om medische redenen een mondmasker nodig hebt.

Wat is het doel van de wet? Vooral zodat de politie demonstranten kan identificeren. Daarnaast draagt het bij aan de “veiligheidsbeleving” van mensen (niet gek, nadat de politiek al jaren spookverhalen vertelt over gemaskerde demonstranten). Let wel dat het niet bijdraagt aan de veiligheid zelf.

Dit verbod is onwettig. Ik kan het niet anders zeggen. Het recht op demonstreren (vastgelegd in het Europees verdrag inzake de rechten van de mens) mag alleen worden ingeperkt om bijzondere redenen. Uit de zaak Laurijsen tegen Nederland van het EHRM blijkt dat gezichtsbedekking geen reden is.

Gezichtsbedekking is nuttig in alle gevallen waarin een demonstrant heeft te vrezen voor represailles. Dat kan zijn omdat men tegen een “ander land” demonstreert, maar net zo goed omdat men tegen een Nederlands bedrijf of de eigen overheid demonstreert. Of het feit dat men überhaupt demonstreert.

Het gevaar kan komen van de (Nederlandse) politie, van private surveillancebedrijven, van de HR-afdeling van de ‘werkgever’, of van extreem-rechtse milities die zich steeds meer organiseren. Er zijn duizend legitieme redenen waarom demonstranten hun gezicht zouden willen bedekken.

Dat geldt dubbel en dwars voor de Nederlandse politie. Die verzamelt al jaren gegevens van demonstranten, voor een groot deel onrechtmatig. Wie wel eens demonstreert, herkent ook de camerabusjes die kiekjes nemen van de aanwezige demonstranten.

Met welk doelen weten we niet, maar in ieder geval is de politie een database aan het aanleggen van (potentiële) demonstranten. Dat kan misbruikt worden om demonstranten te vervolgen, zowel nu als door een toekomstige extreem-rechtse regering. Daarom is gezichtsbedekking zo belangrijk.

Maar het wetsvoorstel gaat verder dan alleen een verbod. Het wetsvoorstel plaatst de bewijsplicht bij de persoon met de gezichtsbedekkende kleding. Dat betekent dus dat iemand verplicht is om een agent uit te leggen waarom iemand gezichtsbedekkende kleding draagt.

Dat betekent dat een demonstrant ter plekke moet prijsgeven wat die demonstrant wil beschermen. De agent maakt dan een afweging of die dat overtuigend vindt, waarschijnlijk nadat die al een id heeft gevorderd. Dan moet de demonstrant dus verklaren: “Ik ben queer” of “Ik ben moslim”.

Het maakt precies het soort surveillance mogelijk waar gezichtsbedekking tegen moet beschermen. Precies ook waar het recent uitgekomen WODC-rapport van zegt dat het belangrijk is. Maar dat rapport wordt natuurlijk geheel genegeerd hier.

Dit, terwijl recent is uitgekomen dat de Nederlandse politie gebruik maakt van Palantir-software. Waarvoor is nog niet duidelijk, dat is namelijk geheim, maar dit kan ook op demonstranten en andere dissidenten gebruikt worden.

Demonstreren is een grondrecht. Privacy is een grondrecht. Vanuit het belang om tegen de staat te kunnen demonstreren is het juist belangrijk dat diezelfde staat geen gigantisch demonstrantenregister gaat bijhouden. Deze wet mag het dus nooit halen.

En als de wet het haalt, dan moeten demonstranten zich erop voorbereiden. Dan is het zaak dat deze wet onuitvoerbaar wordt gemaakt, en dat anonieme demonstranten solidair worden gesteund door hun mede-demonstranten, in plaats van dat demonstratie-organisatoren zich ervan distantiëren.

Voor wie wil, kan je hier een reactie achterlaten om te laten zien dat je het niet eens bent met het voorstel. De Raad van State en het parlement zullen dit meenemen in hun overwegingen, dus het is wel een paar minuutjes waard!

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)