Antonio Negri overleden

Eerder vandaag (16 december 2023, vert.) is Antonio Negri op 90-jarige leeftijd overleden. Negri was een van de meest invloedrijke radicale politieke theoretici van de naoorlogse generatie en hij heeft aantoonbaar het politieke wereldbeeld gevormd van ten minste twee generaties activisten en theoretici van anti-autoritair links.

Negri werd in 1933 geboren in Padua en sloot zich als tiener aan bij een progressieve rooms-katholieke jeugdbeweging. In 1956 sloot hij zich aan bij de Italiaanse Socialistische Partij. Hij werd op jonge leeftijd hoogleraar staatstheorie en was een van de belangrijkste figuren in de Operaismo-beweging die in de jaren 60 in Italië opkwam. Een belangrijk kenmerk van Operaismo is het inzicht dat het proletariaat in feite aan de actieve en initiërende kant van de klassenstrijd staat. Het kapitaal daarentegen is grotendeels responsief en moet voortdurend proberen controle te krijgen over het politieke en productieve potentieel van de arbeidersklasse.

We publiceerden het Engelstalige origineel van dit artikel op 16 december op onze website. Deze vertaling is van Globalinfo.nl.

Het theoretische werk van Operaismo en Negri gaf uiteindelijk aanleiding tot een andere heterodoxe marxistische beweging: Autonomia. Deze beweging bevorderde de zelforganisatie van arbeiders buiten de gecentraliseerde partijstructuur en de electoraal-representatieve instellingen van de kapitalistische staat om.

Deze autonomistische beweging had grote invloed in Italië en daarbuiten en werd gezien als een ernstige bedreiging voor het kapitaal en de staat. In 1979 werd hij gearresteerd en aangeklaagd voor zijn vermeende betrokkenheid bij de Rode Brigades (een stadsguerrillagroep). Maar hij had niets met hen te maken.

In de gevangenis schreef Negri verschillende boeken, waaronder “The Savage Anomaly”. Op basis van een radicale lezing van Spinoza maakt hij een conceptueel onderscheid tussen twee vormen van macht: potentia, een volksmacht die spontaan van onderaf ontstaat; en potestas, of een repressieve macht die van bovenaf wordt opgelegd. In 1983 werd Negri gekozen in het parlement. Dit verleende hem parlementaire onschendbaarheid en zo werd Negri vrijgelaten uit de gevangenis en maakte hij van de gelegenheid gebruik om te ontsnappen naar Parijs, waar hij zijn indrukwekkende academische carrière voortzette. Na strafvermindering keerde hij in 1997 terug naar de Italiaanse gevangenis.

Eind jaren 1990 en begin jaren 2000 schreef Negri een aantal boeken die opnieuw een grote politieke impact hadden. Het meest opvallend was zijn samenwerking met Michael Hardt. Hun boeken “Empire” (2000) en “Multitude” (2004) worden algemeen beschouwd als boeken die een grote impact hebben gehad op de andersglobalistische beweging.

In lijn met Negri’s onderscheid tussen potentia en potestas stellen Hardt en Negri dat de kapitalistische orde niet langer berust op territoriale natiestaten en materiële productie. Automatisering en digitalisering hebben het Empire doen ontstaan: een geglobaliseerd netwerk van machts- en controlerelaties. Dit Imperium wordt voortdurend bestreden door de Multitude: een eveneens genetwerkt geheel van sociale relaties, communicatieve praktijken en vormen van verzet. In navolging van belangrijke ideeën uit Operaismo en Autonomia stellen Hardt en Negri dat het Imperium slechts een reactie is op de Multitude en haar productiepotentieel.

Als reactie op de Occupy/Assembly-bewegingen die in 2011 ontstonden, schreven Hardt en Negri nog twee boeken: “Declaration” (2012) en “Assembly” (2017), waarin ze meer (zelf)kritische lessen trekken over de rol van leiderschap, vertegenwoordiging en formele organisatie voor anti-kapitalistisch links.

Als je meer wilt lezen over Negri en zijn relevantie voor politiek activisme en sociale bewegingen vandaag de dag, dan zijn hier twee artikelen die ik heb geschreven. In dit stuk vergelijk ik Negri’s latere werk met de vroege geschriften van de 19e eeuwse anarchist Mikhail Bakunin.

En hier vergelijk ik Negri’s concept van “potentia” met John Holloway’s “power-to”, en pas ik beide toe in een discussie over “the common(s)” en de relatie tot hedendaagse protestbewegingen.

Mathijs van de Sande

(Dit artikel verscheen eerst als draad op Todon).