Basisinkomen vergroot het probleem van ‘ieder voor zich’

Het ultra-liberale D66 promoot een basisinkomen.
Het ultra-liberale D66 promoot een basisinkomen.

Veel mensen leven momenteel in armoedige omstandigheden en zien nauwelijks nog een uitweg. Vroeger kwamen er nog linkse partijen en bewegingen voor ons op. Maar die zijn er nauwelijks meer, of ze kijken niet meer om naar baanloze en werkende armen. Het zijn rechtse tijden en weinigen van ons geloven nog dat het zin heeft om zelf op te komen voor een eerlijkere verdeling, voor een rechtvaardigere wereld. In plaats daarvan hebben veel mensen hun hoop nu gevestigd op politici die een basisinkomen willen invoeren.

Natuurlijk zou het fijn zijn om een gegarandeerd leefbaar minimuminkomen te hebben zonder papierwinkel en alle controles die bij een uitkering horen. Maar de grootste voorstanders van het basisinkomen zijn neo-liberale politici. Dezelfde lui die al veertig jaar lang hard bezig zijn met bezuinigen, privatiseren en flexibiliseren, kortom: met ons machtelozer en rechtelozer maken. Die mogen ons dan een mooie zorgeloze toekomst met een basisinkomen voorspiegelen, maar je wordt niet blij als je kijkt naar de experimenten die ze her en der al aan het uitvoeren zijn. Natuurlijk gaan die rechtse politici nu niet plots een nieuw superhumaan systeem invoeren. Maar waarom pleiten ze dan wel voor een basisinkomen?

Neo-liberalen roepen altijd om een kleine en goedkope overheid. Het afschaffen van alle uitkeringscontrole zou natuurlijk alvast flink schelen. Maar belangrijker voor hen is dat via het basisinkomen iedereen uiteindelijk helemaal zelf verantwoordelijk zal worden voor zijn of haar leven. Je krijgt net genoeg – of net te weinig – geld om te overleven, en je zoekt het verder maar uit. Wil je meer inkomsten? Dan moet je maar ergens een ‘bijbaantje’ zoeken. En laten de neo-liberalen nu juist ook de grootste voorstanders zijn van de flexeconomie en het afschaffen van allerlei arbeidsrechten, zoals het minimumloon. Wie meer wil dan het basisinkomen moet de onderkant van de arbeidsmarkt op waar iedereen tegen iedereen moet vechten om steeds slechter betaalde tijdelijke baantjes. Die individualisering is de kern van het neo-liberalisme én het basisinkomen.

De invoering van een basisinkomen zou een fundamentele wijziging vormen van het bestel. Momenteel hebben rechts en uiterst rechts het voor het zeggen, en wanneer die een basisinkomen zouden invoeren, dan kunnen we er zeker van zijn dat ze geen vorm kiezen die voor ons een verbetering zal brengen. Maar zelfs een op het eerste gezicht financieel gunstig ‘links’ basisinkomen zal maar weinig oplossen. Immers, wanneer we allemaal meer te besteden krijgen, zullen de prijzen simpelweg omhoog gaan. En wanneer zich door het basisinkomen meer mensen gaan melden voor kleine baantjes, dan zullen de lonen daarvan omlaag gaan. Kwestie van vraag en aanbod: ‘ons’ economische systeem zal ‘gewoon’ de rijken rijker en de armen armer blijven maken. Daarbij is het ook nog eens oneerlijk om iedereen precies hetzelfde inkomen te geven. Want we hebben nu eenmaal niet allemaal hetzelfde vermogen om erbij te werken, en we hebben ook niet allemaal dezelfde behoeften. De kosten van leven verschillen immers nogal, bijvoorbeeld door waar je woont (hogere huren in de grote steden), hoe oud en gezond je bent, wat je familieomstandigheden zijn, enzovoorts. Natuurlijk word ik ook niet blij van de ontelbare regels en formulieren die de overheid voortdurend onder je neus drukt, maar die zijn er deels ook om ervoor te zorgen dat mensen die het nodig hebben extra voorzieningen kunnen krijgen.

Maar wat dan? Nou, als we toch een sterke beweging moeten opbouwen om verbeteringen af te dwingen, dan wil ik in plaats van voor een basisinkomen liever strijden voor meer collectieve oplossingen voor onze armoede. Heel veel voorzieningen en diensten zijn de afgelopen decennia geprivatiseerd. Onze strijd zou kunnen zijn om die juist weer te collectiviseren. En vervolgens de gezondheidszorg gratis te maken, evenals bijvoorbeeld het onderwijs en het transport. En daarna water en elektra, de huisvesting, enzovoorts. Nederland is een extreem rijk land. Geld zat, het moet alleen eerlijker verdeeld worden. En ondertussen kunnen we ook alvast vechten voor hogere uitkeringen en het afschaffen van al die controles van uitkeringsgerechtigden. Overigens blijkt steeds opnieuw dat de neo-liberale fans van het basisinkomen niet thuis geven als we hen vragen om daar ook alvast mee te beginnen. Maar laten we niet langer naar hen kijken, maar zelf van onderop onze eigen strijd opbouwen voor bestaanszekerheid voor iedereen.

Eric Krebbers
Dit artikel is geschreven op verzoek van vereniging PEL uit Leeuwarden, een organisatie voor mensen met weinig geld. Het artikel zal binnenkort verschijnen in hun papieren huis aan huis-nieuwsbrief.