Carina: de mens achter de ‘martelares’

Wie was Carina Thuijs en hoe kwam het dat zij in 1993 op 22-jarige leeftijd een gewelddadige en politiek gemotiveerde dood stierf in Turkije? Hoe komt het dat bijna niemand zich daar druk over heeft gemaakt in Nederland, terwijl ze in alevitische kringen in Europa en Turkije de status van martelaar heeft? In het boek “Carina Thuijs en het bloedbad van Sivas”, geschreven door de historicus Mahmut Erciyas, komt Carina tot leven en leren we de context kennen die tot haar dood leidde.

Carine start begin jaren negentig in Leiden met haar studie culturele antropologie. Ze raakt geïnteresseerd in het feminisme en wordt actief in de vrouwenbeweging. Samen met mede-studente Maryze besluit ze een afstudeeronderzoek te doen naar Turkse vrouwen: Maryze zal vrouwen in Nederland betrekken voor het onderzoek en Carina zal voor veldonderzoek afreizen naar de provincie Çorum in Turkije.

Alevieten

Carina en Maryze weten dat hun onderzoekspopulatie zowel in Nederland als in Turkije Koerdisch en alevitisch is. Er is echter nauwelijks wetenschappelijke kennis, laat staan bewustzijn over de bijzondere historische en politieke context van deze specifieke gemeenschap voorhanden. Het alevitische geloof wordt in Turkije zowel door Turken als door Koerden aangehouden. Het is de grootste minderheidsreligie in een land waar soennitische moslims de meerderheid vormen. Alevieten hebben door de eeuwen heen veel onderdrukking en vervolging meegemaakt. Carina en Maryze schrijven in hun onderzoeksvoorstel: “Of er op dit moment vijandige relaties bestaan tussen soennieten en alevieten weten wij niet.” Eenmaal in Turkije belandt Carina echter binnen enkele dagen in een uitbarsting van geweld door islamitische fundamentalisten die haar en 34 anderen het leven zal kosten.

Pogroms

De spanningen tussen soennieten en alevieten waren sinds de jaren zestig van de vorige eeuw weer opgelaaid in Turkije. Het geweld tegen alevieten “varieert van bespottingen tot subtiele discriminatie en van religieuze haattraktaten tot regelrechte pogroms”, aldus Erciyas. Dergelijk geweld van islamitische fundamentalisten bleef lang onder de radar van de westerse wereld. De aanslag op het World Trade Center in New York in 2001 en daarop volgende terroristische aanslagen in veel Europese steden schudde de wereld wakker over de gevaren van deze vorm van terreur.

Vlak na haar aankomst in Turkije wordt Carina door haar gastgezin uitgenodigd mee te gaan naar een alevitisch cultuurfestival. Hier treden dichters, schrijvers, muzikanten en volksdansgroepen op. Sinds de jaren tachtig beleeft het alevitisme een opleving, mede ingegeven door het oprukkende soennitische fundamentalisme. Alevitische verenigingen ijveren voor officiële erkenning van hun religie, identiteit, gebedshuizen, een stop op het bouwen van moskeeën in alevitische dorpen en afschaffing van het verplichte godsdienstonderwijs op scholen.

Staaltje Turks fundamentalisme

Soennitische fundamentalisten krijgen lucht van het cultuurfestival. In korte tijd ontstaat een geruchtenstroom die een grote groep mensen aanzet tot belegering van het festival. Een groot deel van de festivalgangers die veiligheid zoekt in een hotel moet dat vanwege brandstichting met de dood bekopen. Onder hen de 22-jarige Carina. Er is nog een foto van haar en andere vrouwen die zich in een gang schuilhouden, en in haar dagboek staan aantekeningen over haar laatste momenten. “Ik voel me erg opgelaten, weet niet wat er gaat gebeuren. Dit is dus blijkbaar een staaltje van Turks fundamentalisme. Er werden leuzen geschreeuwd en dingen vernield… Maar wat weet ik er allemaal van?“, aldus Carina.

En toch wordt Carina een martelaar voor de alevitische strijd. Simpelweg omdat zij in Sivas een politieke dood stierf. Haar naam en haar foto duiken nog altijd op verschillende plaatsen op. Op gedenkplaten en gedenkstenen in Ankara en Sivas, in een klein museum, en haar portret wordt nog altijd meegedragen bij demonstraties en manifestaties. Deze martelaarscultus is een direct gevolg van eeuwenlange vervolging en onderdrukking.

Recht doen

Gebaseerd op brieven en aantekeningen van Carina en veel gesprekken met Carina’s naasten, mensen van de universiteit, ooggetuigen en haar contacten binnen de alevitische gemeenschap weet Erciyas nauwgezet en met oog voor detail Carina tot leven te brengen. Met kennis van zaken vanwege zijn eigen persoonlijke en politieke betrokkenheid doet Erciyas recht aan Carina en het leed dat haar naasten is aangedaan. Ook doet hij recht aan een onderdrukte gemeenschap die voor zovelen in Nederland onbekend is en geeft hij de ‘martelares’ Carina ook voor alevieten een gezicht: zij was tenslotte gewoon “een mens van vlees en bloed. Met idealen en dromen, met onzekerheden en overtuigingen. Ze was een dochter, een zus, een vriendin en een geliefde”, aldus Erciyas.

Lakse overheid

De afgelopen jaren heeft toenmalig SP-Tweede Kamerlid Sadet Karabulut de Nederlandse overheid aangesproken op het gebrek aan inspanning om de moordenaars van Carina, een Nederlands staatsburger nota bene, en 34 anderen te helpen vervolgen en te berechten. In het voorjaar van 2021, bijna 28 jaar na het bloedbad, bezoekt een delegatie van de Nederlandse ambassade voor het eerst het voormalige hotelgebouw in Sivas. Er worden bloemen gelegd bij de gedenkplaat.

Het verhaal van Carina is een verhaal van een onschuldig slachtoffer, dat toevallig op de verkeerde plek op de verkeerde tijd was. Maar dat geldt ook voor de andere slachtoffers: alevieten die gezamenlijk uiting wilden geven aan hun cultuur en identiteit. Die ook niet uit waren op een confrontatie met soennitische moslims. De onderdrukking van alevieten en andere groeperingen die niet in de islamitische nationale ideologie van Erdogan en zijn partij AKP passen, is sinds het bloedbad van Sivas helaas onverminderd groot gebleven.

“Carina Thuijs en het bloedbad van Sivas”, Mahmut Erciyas. Uitgeverij Hermans, € 20,00. ISBN: 9789492108395.

Ellen de Waard